So‘nggi sakkiz yil mobaynida O‘zbekistonda farmatsevtika sanoati jadal sur’atlarda rivojlanib, milliy iqtisodiyotning strategik ahamiyatga ega sohalari qatorida mustahkam o‘rin egallamoqda. O‘tgan davr mobaynida sohani kompleks rivojlantirish, mahalliy ishlab chiqarishni kengaytirish va tashqi bozorlarda raqobatbardoshlikni oshirishga qaratilgan keng qamrovli chora-tadbirlar amalga oshirildi.
2017–2024 yillarda sohani rivojlantirish bo‘yicha 50 dan ortiq hujjatlar qabul qilindi. Xususan:
- “Farmatsevtika tarmog‘ida islohotlarni chuqurlashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risi”da O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori (PQ-4554) qabul qilinib, 2020-2024 yillarda farmatsevtika tarmog‘ini rivojlantirish konsepsiyasi;
- «Tashkent Pharma Park» innovatsion ilmiy-ishlab chiqarish farmatsevtika klasterini tashkil etish konsepsiyasi tasdiqlandi.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2022-2026 yillarda respublikaning Farmatsevtika tarmog‘ini jadal rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi (PF-55) farmoniga binoan farmatsevtika tarmog‘iga bir qancha imtiyozlar berildi. Jumladan, farmatsevtika mahsulotlari ishlab chiqaruvchi tashkilotlarni qo‘llab-quvvatlash va zarur GxP amaliyotlari talablarini tizimli joriy etish maqsadida:
- "Zarur ishlab chiqarish amaliyoti (GMP)" va ISO:13485 sertifikatiga ega mahalliy korxonalarga mahsulotlarni ro‘yxatdan o‘tkazishda yengillik berildi;
- mahalliy ishlab chiqaruvchi korxonalar mahsulotlarini xorijda ro‘yxatdan o‘tkazish xarajatlarining 75%ni Farmatsevtika tarmog‘ini qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish jamg‘armasidan qoplab berish yo‘lga qo‘yildi.
2017-2024 yillarda O‘zbekiston farmatsevtika bozori hajmi 1,8 baravarga oshib, 2 mlrd doll.ni tashkil etdi. Mahalliy farmatsevtika mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 1,8 baravarga o‘sib, 2024 yil yakunida 4,7 trln so‘mni tashkil etdi. Xususan, dori vositalari ishlab chiqarish 1,5 baravarga, tibbiy jixozlar ishlab chiqarish esa 3 baravarga ko‘paydi. Shuningdek, ishlab chiqarilayotgan mahalliy farmatsevtika mahsulotlari soni 2 777 taga yetdi.
Mahalliy ishlab chiqaruvchilar soni 2017 yildagi 146 tadan 2024 yilda 202 taga yetdi. Ulardan 61 tasi dori-darmon vositalari, 38 tasi tibbiy uskunalar, 103 tasi esa tibbiy buyumlar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Yangi ishlab chiqarish quvvatlarining yaratilishi va mavjud korxonalarni modernizatsiya qilish orqali sohaning ichki ehtiyojlarni qondirish salohiyati sezilarli darajada oshdi. Mahalliy mahsulotlar hisobiga ichki talabni qoplash darajasi 32% dan 42%ga yetdi.
2017–2024 yillar davomida farmatsevtika sohasiga kiritilgan umumiy investitsiyalar hajmi 6 baravarga o‘sib, 2024 yilda 310 mln dollarni tashkil etdi. Bundan 158 mln dollar to‘g‘ridan-to‘g‘ri chet el investitsiyalar hisoblanadi. Ushbu mablag‘lar zamonaviy texnologiyalarni jalb qilish, xalqaro standartlarni joriy etish va sifat nazorati tizimini takomillashtirish, yangi ishlab chiqarish loyihalarini amalga oshirishga yo‘naltirildi.
Xususan, 2024 yilda tarmoqda qiymati 92 mln dollarlik 28 ta loyihalar amalga oshirildi, 800 mlrd so‘mlik qo‘shimcha ishlab chiqarish hajmlari va 1 400 ta yangi ish o‘rinlari yaratildi.
Eksport salohiyati ham sezilarli darajada kengaydi. Agar 2017 yilda farmatsevtika mahsulotlari eksporti 18,3 mln doll. bo‘lgan bo‘lsa, 2024 yilda bu ko‘rsatkich 9 baravarga oshib, 165 million dollarga yetdi. Xalqaro hamkorlik geografiyasi kengayib, 50 ta xorij davlatlariga farmatsevtika mahsulotlarni eksport qilish yo‘lga qo‘yildi. Bunday aloqalar milliy mahsulotning tashqi bozorlarda raqobatbardoshligini yanada mustahkamladi.
Ishlab chiqarishda sifat va xavfsizlikni ta’minlash maqsadida barcha korxonalarga GMP (Good Manufacturing Practice) sertifikati talabi qo‘yildi. 2020 yilda 10 ta korxona GMP talablariga javob bergan bo‘lsa, Bugungi kunda ularning soni 61 taga yetdi. Hozirda faoliyat yuritayotgan ishlab chiqarish korxonalarining 100%da GMP sertifikatlari mavjud. Shuningdek, ISO 9001:2015 standarti bo‘yicha sertifikatlangan korxonalar soni 74 foizga o‘sib, 59 taga yetdi.
Umuman olganda, farmatsevtika sanoati O‘zbekistonda texnologik jihatdan ilg‘or, investitsiyaviy jozibador va eksportbop sohalardan biriga aylanmoqda. Hukumat bu yo‘nalishdagi islohotlarni izchil davom ettirib, farmatsevtika tarmog‘ini qo‘llab-quvvatlash, xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilish, eksportni rag‘batlantirish va ilg‘or ishlab chiqarish texnologiyalarini joriy etishga ustuvor ahamiyat qaratmoqda.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi
Jamoatchilik bilan aloqalar bo‘limi
Izoh qoldirish