Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi BMT Bolalar jamg‘armasining (UNICEF) O‘zbekistondagi vakolatxonasi bilan birgalikda bolalar o‘rtasidagi kambag‘allik darajasini baholash, shuningdek, ijtimoiy himoya tizimining samaradorligini tahlil qildi.
Bolalarning kambag‘allik darajasi Statistika agentligi tomonidan Jahon banki bilan hamkorlikda o‘tkazilgan uy xo‘jaliklari byudjeti o‘rganish ma’lumotlari asosida hisoblab chiqilgan.
2021 yilda o‘tkazilgan so‘rovda 10 ming xonadon ishtirok etgan bo‘lsa, 2023 yilda mamlakat bo‘ylab 16 mingdan ortiq oila o‘rganildi.
O‘zbekistonda uch yil ichida bolalar kambag‘alligi 7,8 f.p. kamaydi.
Natijalarga ko‘ra, bolalar kambag‘alligi darajasi 2021 yildagi 21,5%dan 2023 yilda 13,7%gacha kamaydi.
Kambag‘allikni kamaytirish tendensiyalari shahar va qishloq joylari o‘rtasida sezilarli darajada farq qiladi. Xususan, qishloq joylarda bolalarning kambag‘allik darajasi 24,6%dan 14,5%gacha, shaharlarda esa 18%dan 13%gacha kamaydi.
Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, bolalar kambag‘alligi darajasi eng past bo‘lgan hududlar Navoiy viloyati va Toshkent shahri bo‘lsa, Sirdaryo va Jizzax viloyatlarida esa bolalar kambag‘alligining nisbatan yuqori ekanligi qayd etilgan.
Ijtimoiy himoya Milliy agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2023 yilda O‘zbekistonda ijtimoiy nafaqalarning umumiy qamrovi 10,8 mln kishini tashkil etdi.
Kam ta’minlangan oilalarni bolalar nafaqalari va moddiy yordam bilan qamrab olish – 2,1 millionta kam ta’minlangan oiladan 9 million nafar kishini va 72,5 ming benefitsiar oilani tashkil etadi, umumiy to‘lovlar miqdori 12,3 trillion so‘mga teng.
Ijtimoiy himoya tizimiga investitsiyalar samaradorligini, shuningdek islohotlarning samaradorligi va ta’sir darajasini oshirish maqsadida Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi turli uy xo‘jaliklari guruhlari o‘rtasida ijtimoiy to‘lovlarning taqsimlanishi tahlil qildi.
Ijtimoiy himoya tizimining samaradorligi va maqsadliligi ijtimoiy nafaqalarning taqsimlanishi, qamrovi va yetarliligi hamda ularning kambag‘allik darajasiga ta’sirini tahlil qilish orqali baholandi.
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, mavjud ijtimoiy himoya tizimi resurslarning salmoqli qismini aholining eng kam ta’minlangan qatlamlariga yo‘naltiradi. Xususan, hisob-kitoblarga ko‘ra, aholining 20%ini tashkil etadigan eng badavlat oilalar guruhidan 6%i ijtimoiy nafaqa oladi, shu jumladan bolalar nafaqasi oladigan uy-xo‘jaliklari 4%iga to‘g‘ri keladi.
Aksincha, keksa yoshdagi pensiyalar aholining barcha guruhlari o‘rtasida nisbatan teng taqsimlanadi, bu keksa aholini ta’minlashga universal yondashuvni aks ettiradi.
Tadqiqotda ijtimoiy himoya tizimining kambag‘allik darajasiga ta’siri tahlil qilindi.
Shunday qilib, daromad yetarli bo‘lmagan taqdirda, daromadlar kambag‘allik chegarasidan past bo‘lsa, ijtimoiy o‘tkazmalarning yetishmasligi kambag‘allik darajasini 11%dan 20,8%gacha, bolalar kambag‘alligini – 13,7%dan 21,8%gacha va kambag‘al pensionerlar ulushini – 7,3%dan 31,4%gacha oshiradi.
Umuman olganda, ushbu tahlil ijtimoiy himoya tizimining samaradorligi va maqsadga muvofiqligini baholash, uning afzalliklari va kamchiliklarini aniqlash, shuningdek, ijtimoiy imtiyozlardan teng foydalanishni ta’minlash va jamiyatdagi kambag‘allik darajasini pasaytirish uchun uni takomillashtirish choralarini taklif qilish imkonini beradi.
Shunday qilib, O‘zbekiston barqaror rivojlanishning birinchi maqsadi – 2030 yilgacha kambag‘allikni barcha shakllarda bartaraf etishga sodiqligini namoyish etmoqda. Shu munosabat bilan, monetar bolalarining kambag‘alligini o‘lchash ushbu missiyani amalga oshirish yo‘lidagi muhim qadamdir.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi
Jamoatchilik bilan aloqalar bo‘limi
tel.: (+998) 78 150-32-20 (417)
Izoh qoldirish