2024 yilning 9 oyida O‘zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishi

Ko‘rib chiqilayotgan davrda asosiy iqtisodiy hamkor mamlakatlarda ijobiy dinamika rivojlandi. Xususan, Qozog‘istonda YaIM 4%ga, Qirg‘izistonda 8,4%ga o‘sdi. Rossiya Federatsiyasi Iqtisodiy rivojlanish vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, Rossiyada yanvar-avgust oylarida YaIM 4,2%ga o‘sdi.

2024 yilning 9 oyi davomida O‘zbekistonda narxlar o‘sishining tezlashishi kuzatildi. Jumladan, iste’mol narxlari indeksi sentyabr oyi oxirida 6,8%ga o‘sdi (o‘tgan yilning shu davrida narxlar 5,1%ga o‘sgan). Yillik ko‘rsatkichda narxlarning o‘sishi 10,5%ni tashkil etdi (2023 yil sentyabr oyi yakuni bo‘yicha 9,2%). Shu bilan birga, mavsumiy tebranishlar tufayli oziq-ovqat mahsulotlari narxlari yil boshidan buyon 1,4%ga pasaydi (2023 yilning 9 oyida 5,6%ga o‘sgan). Nooziq-ovqat mahsulotlari narxlarining o‘sish dinamikasi 5,5%gacha tezlashdi (2023 yil yanvar-sentyabr oylarida 4,8%). Narxlarning eng katta o‘sishi xizmatlar sohasida 24%ga (2023 yilning 9 oyida 4,7%) kuzatildi, asosan, ko‘rib chiqilayotgan davrda 66%ga oshgan energiya tariflarining oshishi hisobiga.

Investitsiyalarni jalb qilishning yuqori dinamikasi mavjud. Tahlil qilinayotgan davrda asosiy kapitalga yo‘naltirilgan investitsiyalar hajmi 31%ga oshgan bo‘lsa, o‘tgan yilning shu davridagi o‘sish 18,9%ni tashkil etgan. Asosiy oqim markazlashtirilmagan investitsiyalar bo‘yicha kuzatilmoqda – 35%ga o‘sish, asosan, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish sur’atining 47%ga oshishi hisobiga. Shuningdek, aholi mablag‘lari hisobidan investitsiyalar 5,1%ga, korxonalar 0,7%ga oshdi. Shu bilan birga, tijorat banklari kreditlari hisobidan investitsiyalar 26%ga kamaydi. Markazlashtirilgan investitsiyalar hajmi 5,9%ga o‘sdi, shu bilan birga byudjet mablag‘lari hisobidan yo‘naltirilgan investitsiyalar 26%ga kamayganligini qayd etish joiz.

Yanvar-sentyabr oylarida asosiy kapitalga yo‘naltirilgan investitsiyalarning umumiy hajmida markazlashtirilgan investitsiyalar ulushi 10,8%gacha (2023 yil yanvar-sentyabr oylaridagi 13,3%) kamaydi, markazlashtirilmagan investitsiyalar esa mos ravishda 89,2%gacha oshdi.

Tahlil qilinayotgan davrda iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida ishlab chiqarish o‘sishi kuzatildi.

Qishloq xo‘jaligida mahsulot ishlab chiqarishning o‘sish sur’ati o‘tgan yilga nisbatan biroz pasayib, 3,1%ni tashkil etdi (2023 yil yanvar-sentyabr oylarida 4,1%). O‘simlikchilik va chorvachilik 3,1%ga, o‘rmon xo‘jaligi 2,9%ga, baliqchilik 1,3%ga o‘sdi.

Sanoat ishlab chiqarishi jadal sur’atlar bilan rivojlanmoqda – joriy yilning 9 oyi davomida 7%ga o‘sdi (2023 yil yanvar-sentyabr oylarida – 5,7%). Ishlab chiqarish sanoatida ishlab chiqarish hajmi 8,2%ga (2023 yil yanvar-sentyabr oylarida – 6,4%), tog‘-kon sanoatida o‘sish 1,3%ga oshdi (2023 yilning 9 oyi davomida – 0,4%ni tashkil etdi). Elektr ta’minoti, gaz, bug‘ uzatish va havoni sovutish sohasida o‘sish sur’atlari o‘tgan yilgidan biroz past bulib, 2023 yil yanvar-sentyabr oylaridagi 8,9%ga nisbatan 4,5%ni, suv ta’minoti va chiqindilarni utilizatsiya qilish sektorida ham xuddi shunday 6,8%ga nisbatan 5,9%ni tashkil etdi.

Qurilish ishlari dinamikasi 2023 yilning yanvar-sentyabr oylaridagi 7,1%dan 2024 yilning 9 oyida 9,1%gacha o‘sdi.

Ko‘rsatilgan bozor xizmatlari hajmi ko‘rib chiqilayotgan davrda 12,8%ga (2023 yil yanvar-sentyabr oylarida 12%) oshdi. Xizmat ko‘rsatish sohalari bo‘yicha eng katta o‘sish axborot va kommunikatsiyalar sohasida 23%, moliyaviy xizmatlar 20%, ta’lim xizmatlari 16%, ko‘chmas mulk bilan bog‘liq xizmatlar 13%, savdo 11%, turar joy va oziq-ovqat xizmatlari 10% kuzatildi. Ko‘rib chiqilayotgan davrda chakana tovar aylanmasi 9,2%ga o‘sdi (2023 yil yanvar-sentyabr oylarida 7,4%).

2024 yil yanvar-sentyabr oylarida transport xizmatlari hajmi 8,6%ga, shu jumladan avtotransport xizmatlari hajmi 12%ga oshdi. Yuk aylanmasi 3,9%ga, yo‘lovchi aylanmasi 5,8%ga o‘sdi.

O‘tgan yilga nisbatan tashqi savdo dinamikasi sekinlashdi. 9 oy yakuni bo‘yicha tashqi savdo aylanmasi 7,7%ga (2023 yil yanvar-sentyabr oylarda 22%) o‘sdi va 48,2 mlrd dollarni tashkil etdi. Eksport 11%ga (2023 yil yanvar-sentyabr oylarida 23%), import 5,2%ga (2023 yil yanvar-sentyabr oylarida 5,2%) o‘sdi.

Mahsulot turlari bo‘yicha yoqilg‘i-moylash materiallari eksporti 50%ga, xizmatlar 30%ga, kimyoviy mahsulotlar 26%ga, oziq-ovqat mahsulotlari 13%ga, sanoat tovarlari 3,7%ga oshgan, ammo mashina va transport uskunalari eksporti 6%ga, turli tayyor mahsulotlar 13%ga kamaydi.

Shu bilan birga, yoqilg‘i-moylash materiallari importi 59%ga, xizmatlar 42%ga, oziq-ovqat mahsulotlari 4,2%ga, turli tayyor mahsulotlar 2,7%ga oshgan, biroq mashina va transport uskunalari importi 2,2%ga, sanoat tovarlari - 4,3%ga, kimyoviy mahsulotlar - 3,1%ga, nooziq-ovqat xomashyosi 3,6%ga o‘sdi.

Shunday qilib, 9 oy davomida O‘zbekiston iqtisodiyoti barqaror o‘sishni ko‘rsatdi. Yil oxirigacha YaIM kamida 6%ga oshishi kutilmoqda.

Ruslan Abaturov,

Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi