Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (Марказ) иккиламчи автомобил бозоридаги нарх ўзгаришларини баҳолади. Экспертлар 2020-2021 йил июль-октябрь ойлари учун нархларни солиштирди.
Ўзбекистоннинг иккиламчи автомобил бозорини таҳлил қилиш учун интернет маълумотларини йиғиш ва қайта ишлашга мослашган махсус веб-скрапинг усули ишлатилди. Дастурнинг асосий хусусиятларидан бири бу машина ўрганиши (Machine learning) усулларидан фойдаланишидир. Веб-скрапинг энг кенг тарқалган фойдаланиши маълумотларни йиғиш, мониторинг ва нархларни таққослаш, бозорни ўрганиш ва маҳсулот таҳлилини ўз ичига олади.
Давлат статистика қўмитасининг маълумотларига кўра, ўтган йили Ўзбекистонда автомобиллар сони 14,5% га ошган. Ҳар 100 оилага ўртача 50 та автомобил тўғри келади.
UzAvto маҳаллий бренди иккиламчи автомобил бозорида етакчи бўлиб қолмоқда. 2021 йилнинг июль-октябрь ойларида ушбу маркадаги автомобиллар иккиламчи автомобил бозорининг 67,7% ни эгаллаган. Иккинчи ўринда ВАЗ маркаси (LADA) бўлиб, унинг улуши 15,3% ни ташкил этди (1-расм).
1-расм. Ўзбекистон иккиламчи бозорида жами сотишда компанияларнинг улуши, %
2-расм. Ўзбекистонда умумий савдоларда автомобил маркаларининг иккиламчи бозордаги улуши, %
2021 йил 1 январь ҳолатига кўра, Ўзбекистонда жисмоний шахсларга қарашли транспорт воситалари сони 2 955 295 тага етди. Бу кўрсаткич 2015 йилда 2 109 185 тани ташкил этган.
Экспертлар жаҳон ва миллий тенденциялар Ўзбекистондаги иккиламчи автомобил бозоридаги нархларга қандай таъсир кўрсатганини ўрганиб чиқди. Олинган маълумотларнинг манбаи электрон тижорат сайтлари ва Узнет савдо платформаларидир. Натижада 20 минг автотранспорт воситаси бўйича маълумотлар тўпланди. Барча транспорт воситалари қуйидаги параметрларга кўра бўлинган: нарх, модел, ишлаб чиқарилган йили ва бошқалар. Бирламчи маълумотлар базасининг умумий тузилишига таъсир қилмайдиган маълумотлардан тозаланди, шундан сўнг кузатувлар сони 10 мингдан ортиқ даражада сақланиб қолди.
Бундан ташқари, экспертлар 2020-2021 йилларнинг июль-октябрь ойларидаги иккиламчи бозордаги автомобиллар нархларининг қиёсий таҳлилини ўтказди.
2021 йилни 2020 йил билан таққослаганда, бир йил давомида эскириш факторига қарамасдан, баъзи миллий автомобил моделлари нархи бироз кўтарилди. Масалан, 2019 йилда чиқарилган иккинчи позициядаги Chevrolet Cobalt 2020 йилда 9,6 минг долларга таклиф қилинган бўлса, 2021 йилда бу таклиф нархи 10,2 минг долларга етган.
Таҳлиллар шуни кўрсатдики, барча Chevrolet Cobalt позицияларига нархлар ўртача 4 фоизга, Chevrolet Spark 4 фоизга, Chevrolet Lacetti 2 фоизга ошган.
Шу билан бирга, Chevrolet Captiva 5 фоизга, Chevrolet Matiz 2 фоизга, Chevrolet Damas 2 фоизга, Labo 10 фоизга арзонлашди. Россиядан импорт қилинган автомобиллар ҳам бироз арзонлашди: Lada Vesta 2 фоизга ва Lada Largus 2 фоизга.
Нисбатан янги автомобиллар нархларини солиштирганда (ҳисобот йилида ишлаб чиқарилган) 2021 йилда нархлар сезиларли даражада ошгани маълум бўлди. Агар 2020 йилда ўша йили ишлаб чиқарилган иккинчи позиция Chevrolet Cobalt учун 10 минг доллар таклиф қилинган бўлса, 2021 йилда шу йилда ишлаб чиқарилган автомобил таклифи нархи 11,2 минг долларга кўтарилди.
Chevrolet Cobalt’нинг барча позициялари ўртача нархи 12 фоизга, Chevrolet Spark 5 фоизга, Chevrolet Lacetti 7 фоизга, Chevrolet Malibu 18 фоизга, Chevrolet Tracker 14 фоизга қимматлашди. Шу билан бирга, Damas ва Labo нархлари деярли ўзгаришсиз қолди. Нархларнинг сезиларли ўсиши асосан автомобилнинг ўрта позицияларида (иккинчи ва учинчи позициялар) кузатилди.
Иккиламчи автомобил бозорида нархларнинг кескин ўсиши янги маҳаллий автомобилларни ишлаб чиқаришнинг секинлашиши билан боғлиқ бўлиши мумкин, бу эса талабнинг доимий ўсиши билан иккиламчи бозорнинг фаоллашишига олиб келди.
UzAuto Motors заводи июль ойининг ўрталаридан август ойи охиригача модернизациялаш муносабати билан ёпилган. Бундан ташқари, Chevrolet Lacetti ва Chevrolet Spark автомобилларини ишлаб чиқариш ярим ўтказгичларнинг глобал етишмаслиги туфайли тўхтатилган. Бугунги кунда компания барча машҳур автомобил моделларини ишлаб чиқаришни қайта тиклади.
Шунингдек, таҳлиллар импорт қилинадиган автомобиллар нархининг сезиларли даражада ошганини кўрсатди: Lada Vesta 27 фоизга ва Lada Niva 44 фоизга ва бу эса Россияда ишлаб чиқарилган янги автомобиллар нархининг ошиши билан боғлиқ.
2021 йилда 2020 йилга нисбатан автомобил нархларининг ўзгариши
| Марка, модель
| Ўтган йилги тенденцияларнинг автомобил нархларига таъсири (%) | Эскириш омилининг автомобил нархига таъсири (%) |
| Chevrolet Captiva | - | -5 |
| Chevrolet Cobalt | 12 | 4 |
| Chevrolet Damas | 0 | -2 |
| Chevrolet Labo | -3 | -10 |
| Chevrolet Lacetti | 7 | 2 |
| Chevrolet Malibu | 18 | 1 |
| Chevrolet Nexia | 5 | 1 |
| Chevrolet Spark | 5 | 4 |
| Lada Largus | - | -7 |
| Lada Vesta | 27 | -2 |
| Lada Niva | 44 | 0 |
Таҳлилчиларнинг қайд этишича, эконометрик моделлаштириш усулига асосланган иккиламчи автомобил бозорини ўтган йилги ўрганиш натижаларига кўра, автомобилнинг бир йил давомида эскириши унинг нархини ўртача 300-400 АҚШ долларига камайишига олиб келади. Шу билан бирга, давом этаётган пандемия ва натижада микрочипларнинг глобал тақчиллиги ва глобал таъминот занжирларининг узилиши туфайли таъминот эгри чизиғи чап томонга силжиган.
Бахтишод Ҳамидов, Бахтиер Исмаилов, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Изоҳ қолдириш