So‘nggi bir yil ichida bir qator jahon kompaniyalari ishlab chiqarish uchun qo‘shni mamlakatni tanladilar. Toshkentda Apple ofisining ochilishi kutilmoqda. So‘nggi bir yarim yil ichida bir nechta yirik korporatsiyalar O‘zbekistonda rasmiy ravishda soliq to‘lovchilar sifatida ro‘yxatdan o‘tdi. Bular Netflix, Google Commerce, Google Ireland, Google Voice, Samsung Electronics, Sleverbridge, Xsolla, Activision Blizzard International. Apple Distribution International ushbu ro‘yxatga o‘tgan yilning aprel oyida qo‘shilgan.
Nike
O‘tgan yilning kuzida
Nike World Headquarters bilan kelishuvga erishilgani ma’lum bo‘ldi.
Dunyodagi eng yirik sport kiyimlari ishlab chiqaruvchisi Nike World Headquarters kompaniyasi, Nike, Converse va Jordan brendlariga egalik qiladi. O‘zbekistonning Andijon viloyatidagi SinoInternational korxonasi negizida yiliga 3 million juft poyabzal ishlab chiqarish rejalashtirilgan. Ishlab chiqarish autsorsing asosida amalga oshiriladi.
2020 yilda Nike Inc. rekord darajaga yetdi. Pandemiya va tahlilchilarning prognozlariga qaramay, kompaniya aksiyalari o‘tgan yilning ikkinchi choragidan boshlab o‘sishni ko‘rsatmoqda. Nike ma’lumotlariga ko‘ra, real sotuvlar avgustdan noyabrgacha 8,9 foizga o‘sib, 11,2 milliard dollarni tashkil etgan.
ADIDAS AG
Yevropadagi eng yirik sport mollari ishlab chiqaruvchi va dunyodagi eng yirik Nike kompaniyasidan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. Bosh shtab Germaniyaning Xersogenaurax shahrida joylashgan.
ADIDAS GROUP – Reebok va Runtastic brendlariga egalik qiladi. Kompaniya yaqinda Reebok brendini sotishni e’lon qildi. O‘zbekistonda ADIDAS brendi poyabzalini ishlab chiqarish bo‘yicha muzokaralar ikki yil davomida olib borildi. O‘tgan yilning kuzida O‘zbekiston "O‘zcharmsanoat" charm-poyabzal va mo‘ynachilik korxonalari uyushmasi Germaniyaning sport mahsulotlari ishlab chiqaruvchi gigant kompaniyasi bilan shartnoma tuzilganini e’lon qildi. Mahsulotlar SinoInternational korxonasida ishlab chiqarish rejalashtirilgan.
Kompaniya birgina o‘tgan yilning birinchi yarmida 8,3 milliard yevro miqdorida sof foyda ko‘rdi. Pandemiya va sotuvlarning keskin pasayishiga qaramasdan ikkinchi chorakdagi daromad tahlilchilarning prognozlaridan ustun keldi.
Korporatsiya INDITEX
Ispaniyaning INDITEX kompaniyasi – Massimo Dutti, Zara, Pull & Bear, Oysho, Bershka, Stradivarius, Uterque, Zara Home brendlari bilan dunyodagi eng yirik chakana savdo hisoblanadi.
96 mamlakatda ikki mingdan ziyod do‘koni va 18 milliard yevrolik tovar aylanmasi bo‘lgan kompaniya O‘zbekistondagi korxonalar bilan hamkorlik qilmoqchi. Kelishuvlarga "O‘zto‘qimachiliksanoat" uyushmasi bilan ikki yillik muzokaralar davomida erishildi. Pandemiya oldidan INDITEX vakillari qo‘shni davlatga amaliy tashrif bilan borishdi.
INDITEX pandemiya oqibatlarini muvaffaqiyatli bartaraf etdi. Faqat o‘tgan yilning uchinchi choragida sof foyda 866 million yevroni tashkil etdi.
O‘zbekiston korporatsiya do‘konlari uchun tayyor to‘qimachilik mahsulotlarini yetkazib berishni rejalashtirmoqda.
"O‘zto‘qimachiliksanoat" -O‘zbekistonda to‘qimachilik va tikuvchilik-trikotaj mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi yetakchi kompaniyalar uyushmasi.
APPLE
Toshkentda Markaziy Osiyoda birinchi APPLE STORE ofisi ochiladi. Bu haqda yanvar oyi boshida Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi matbuot xizmati ma’lum qildi.
Apple kompaniyasining bosh ofisi Kaliforniya shtatining Kupertino shahrida joylashgan. O‘tgan yilning sentyabr oyi oxirida Apple kompaniyasining bosh direktori Tim Kuk kompaniyaning rekord daromadlari haqida e’lon qildi. Jahon lokdauniga qaramasdan 64,7 milliard AQSh dollari miqdoridagi sof foyda tarixiy rekord o‘rnatdi.
Siyosatshunos Doniyor Ashiboyev mamlakatda iqtisodiy dasturlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishining asosiy sabablarini aytib o‘tdi.
“O‘zbekiston dunyodagi eng yirik paxta ishlab chiqaruvchilardan biri. Toshkent yaxshi muhandislik bazasiga, yetarlicha kuchli texnik ma’lumotga, yengil sanoat mutaxassislarini tayyorlash sohasida ma’lumotga ega".
Siyosatshunos shuningdek, juda arzon ishchi kuchi, harakatchanlik, mehnatga yo‘naltirilgan mentalitet, amaliy intizomni ta’kidlaydi. Ashimboyevning so‘zlariga ko‘ra, Toshkent Turkiston o‘lkasining sobiq markazi Olmaotaga qaraganda ancha rivojlangan shahar bo‘lgan, ammo boshlang‘ich shartlari taxminan bir xil edi.
"Agar bir paytlar bizning xomashyo sanoatimiz korxonalari ko‘proq rivojlangan bo‘lsa, demak, qo‘shnilarimiz to‘qsoninchi yillarning o‘rtalarida avtomobilsozlik sanoatini yaratish tajribasiga ega edilar."
Ashimbayev, shuningdek, juda qat’iy va kuchli davlat reglamentini muhim deb hisoblaydi.
Prezident Mirziyoyev iqtisodiyotni liberallashtirish bo‘yicha ko‘rgan choralari, O‘zbekiston va Qozog‘istonni taqqoslaganda, Toshkentga katta afzalliklarni berdi. Shu bilan birga, texnik jihatdan ko‘proq tayyorlangan, mobil ishchi kuchi, barqaror qonunchilik va islohotlarning ketma-ketligi. Ya’ni, bizga yetishmayotgan hamma narsalar».
«Korrupsiyaga qarshi qattiq kurash va investorlarni qo‘llab-quvvatlash. Karimovlar oilasi a’zolari bilan bog‘liq ko‘plab shov-shuvli mojarolar bo‘lgan. Bu yerda va bosqinchi hujumlari, biznesni olib tashlash va boshqa janjallar ... Ammo ular to‘siq bo‘lmadi».
«Karimov davridagi Andijon voqealaridan keyin diniy ekstremizmga urinishlar ancha bostirildi. Diniy ekstremizmga qarshi kurash yanada kuchaytirildi va hozir O‘zbekistonda juda qattiq nazorat qilinmoqda. Va bu muhim fakt. Bu yirik xorijiy investorlarni qo‘rqitishi mumkin bo‘lgan narsa».
Qozog‘iston va O‘zbekistonning raqobatbardosh ustunliklarini hisobga olgan holda, eng yirik transmilliy korporatsiyalar nima uchun O‘zbekistonni tanlashlari aniq.
«Qonunchilik, mentalitet, korrupsiyaga qarshi choralar, ish sifati va narxi ... Nima uchun O‘zbekistonga ustunlik berilishi aniq. Agar sarmoyadorlar qo‘shnilariga borsa, ular o‘zlari uchun saboq olishlari kerak».
«Biz modernizatsiya va innovatsion rivojlanish dasturimiz va boshqa ko‘plab dasturlarimiz qanday muvaffaqiyatsizlikka uchraganini ko‘rib turibmiz. Ishoning, buni xorijiy investorlar ham ko‘rishmoqda. Keyingi davlat dasturining qanday amalga oshirilganligi haqida ma’lumot yo‘q. Dastur tugadi, yangisi qabul qilinmoqda. Va u qanday amalga oshirilgani, unda nima qurilgani, ishga tushirilgani va unga qurilgan narsalar ishlayaptimi, yumshoq qilib aytganda, qayd etilmaydi. Shuning uchun, ular biz falonchi ob’yektni qurdik va u ishlaydi, deyishganda, boshlang‘ich savol tug‘iladi: nega bunday narxda, go‘yo har bir yong‘oq olmosdan yasalgan. Ya’ni amalga oshirilgan narsaning narxi, yumshoq qilib aytganda, olingan natijaga yetarli emas.».
«Qonunchilik barqarorligi faktlari bo‘yicha Qozog‘iston ham maqtana olmaydi. Soliq kodeksiga tuzatishlar deyarli har hafta amalga oshiriladi. Besh yil ichida Tadbirkorlik kodeksiga to‘rt o‘nlab o‘zgartirishlar kiritildi. Qonunchilik doimiy ravishda o‘zgarib turadi. Bundan tashqari, xorijiy reyting agentliklari hujjatlarida ta’kidlanganidek, Qozog‘iston qonunchiligi, ayniqsa fiskal, teskari yo‘nalishda o‘zgarishga moyil. Ya’ni, normalarni 2021 yildan emas, balki, masalan, 2018 yildan boshlab kiritish mumkin».
«Albatta, xomashyo sohasida emas, balki ko‘proq texnologik sohada ishlaydigan investorlar qonunchilik tartibi barqarorroq bo‘lgan mamlakatda ishlashni afzal ko‘rishadi. Bu tabiiy. Va shu bilan birga, doimo korrupsiya va to‘g‘ridan-to‘g‘ri tovlamachilik muammolariga duch kelmang.»
«Hozir O‘zbekistonni rivojlantirish bo‘yicha katta prognozlar berish qiyin, biroq Prezident Mirziyoyev Karimovga burmalangan jilovni diqqat bilan tushirib, o‘z mamlakatini yuqori texnologiyali, qayta ishlash sanoatida ishlovchi va yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etuvchi investorlar uchun yanada jozibador qiladi».
Buning uchun barcha zarur bazalar O‘zbekistonda ta’minlangan. Mamlakatning yaxshi istiqbollari bor.
«Muammo shundaki, masalan, biz xom ashyoga qaramligimizdan xalos bo‘lmadik. Qozog‘istonda xomashyo bo‘lmagan eksportning o‘sishi doimiy ravishda qayd etiladi. Sanoatlashtirishning asosiy ko‘rsatkichi. Ammo e’tibor bering, u dollar va foizlarda o‘lchanadi. Ammo bo‘laklarga bo‘lingan holda ... Kim chet elga eksport qilinadigan kamida o‘nta tovar bo‘lmagan tovarlarni nomidan aytib berishi mumkin? Oziq-ovqat sanoati bilan bir qatorda? Barmoqlaringiz bilan hisoblang. Ha, bizda Stepnogorskda podshipniklar zavodi, Kentauda transformatorlar zavodi, Taldiqo‘rg‘onda akkumulyatorlar zavodi va Olmaotada zavod bor, ammo oxirgisi bundan mustasno, bu zavodlarning barchasi uzoq Sovet tarixiga ega».
Aslida 30 yil davomida yangi sanoat tarmoqlari yaratilmadi. Qozog‘iston birinchi va ikkinchi qayta ishlash xom ashyosini eksport qilishni davom ettirmoqda.
Ashimbayevning so‘zlariga ko‘ra, agar biz 90-yillarning o‘rtalarida Qozog‘istondagi ishlab chiqarish ob’yektlarining sonini eslasak, ammo hozirda u yerda yuzlab zavodlar yo‘q
«Bu mashinasozlik, yengil sanoat va oziq-ovqat uchun amal qiladi. Qozog‘iston bunday umumiy deindustrializatsiyani amalga oshirdi. Ko‘pgina zavodlar endi savdo markazlariga aylandi va ishlashni to‘xtatdi. Misol uchun, AUZ. Har bir inson savdo markazini biladi, lekin hech kim uni Olma-ota uy-qurilish zavodi deb bilmaydi. O‘zbekistonda ham 90 - yillarda ko‘plab ishlab chiqarish ob’yektlari yopildi. Mirziyoyev kelishi bilan vaziyat o‘zgardi».
Ko‘ryapmizki, endi qo‘shnilarimiz jimgina yangi iqtisodiyotni muammosiz qurmoqdalar. Bu mamlakatimiz uchun juda achinarli saboq.
«Qisqa vaqt ichida ular oldinga katta qadam tashladilar. Qozog‘iston boyroq mamlakat ekanligi aniq. Ammo u xom ashyo, metallarga, neftga, uranga boy ... Masalan, bizning qishloq xo‘jaligimiz ishlab chiqarish va eksport qilish uchun katta istiqbolga ega bo‘lib, ishlamay qolishda davom etmoqda».
Siyosatshunos Ashimbayev yirik xorijiy investorlarning Qozog‘istonga kelmasligining uchta asosiy sababini aytib o‘tdi.
Rejalar har doim o‘zgaradi. Davlat dasturlariga jiddiy o‘zgarishlar kiritilmoqda.
Korrupsiyaga qarshi kampaniyalarga qaramasdan, davlat o‘zining barcha ko‘rinishlarida samarasiz va chuqur korrupsiyalashgan sharoitlarda, boshqa natijaga erishish mumkin emas.
Eslatib o‘tamiz, 2021 yilda O‘zbekistonda «Nike» va «Adidas» brendi ostida krossovkalar ishlab chiqariladi. Birinchi bosqich 2021 yilning 4-choragida ishga tushib, loyiha 2022 yil 3-choragida to‘liq quvvatda ishga tushishi rejalashtirilgan. Hozirda xorijiy investor tomonidan 6 million AQSh dollarlik investitsiya kiritilgan.
Bo‘riyeva Latofat tarjimasi
Izoh qoldirish