Ривожланаётган ва ривожланган мамлакатларда камбағаллик чегараси қандай аниқланади?

Ривожланаётган ва ривожланган мамлакатларда камбағаллик чегараси қандай аниқланади?

Gazeta.uz га берган интервьюсида Уильям Зейтц Ўзбекистонда кунига 5600 сўмлик қашшоқлик чегараси қандай ўрнатилганини тушунтиради.

Унинг таъкидлашича, камбағаллик даражасининг кўрсаткичи давлат томонидан миллий даражада қўлланиладиган ва шунга ўхшаш кўрсаткичлар ўрнини босмайди. Aксинча, бу ҳар бир мамлакатда яшаш нархидаги фарқларни ҳисобга олган ҳолда, халқаро таққослашларни ўтказиш учун махсус усул сифатида қаралиши керак. Статистика мутахассислари ушбу тузатишни "сотиб олиш қобилияти паритети конвертацияси" деб аташади. Харид қилиш қобилияти паритетининг конвертация коэффициенти (PPP conversion factor)га асосланган валюта курслари барча мамлакатларда бир хил миқдордаги товарлар ва хизматларнинг нархи тенг бўлишини таъминлаш учун ҳисоблаб чиқилади.

Юқоридаги ёндашувни қўллашда ҳисобга олиниши керак бўлган яшашнинг тахминий қиймати бутун дунё бўйлаб товарларнинг нархлари тўғрисидаги маълумотларни тўплаш ташаббуси бўлган Халқаро таққослаш дастури томонидан ҳисобланади. Дастур БМТ Статистика комиссиясининг қарори билан тузилган ва бугунги кунда унинг ишини Жаҳон банки бошқаради.

- Ривожланаётган ва ривожланган мамлакатларда ўта камбағаллик чегараси РРР конвертациялаш қандай аниқланади?

- Дарҳақиқат, халқаро камбағаллик чегараси дунёнинг энг камбағал мамлакатларидаги шароитларни ҳисобга олганлиги сабабли, бу юқори даромадли мамлакатлар учун тўлиқ аҳамиятга эга эмас. Бу кўрсаткич одатда, мамлакатдаги фаровонликнинг ўсиши билан пул эквивалентида кўтарилади. Мамлакатлар бойиб борган сари, улар янада кучли бўлиб, камбағалликни камайтириш учун юқори стандартларни ўрнатишади.

Ушбу бўшлиқни қисман тўлдириш учун Жаҳон банки "камбағалликнинг халқаро кўрсаткичи" тушунчасини тўлдириб, даромадлар бўйича камбағаллик таснифини киритди. Бу ҳолда асосий ёндашув бир хил бўлади - фуқароларнинг даромад даражаси тўртта гуруҳдан бирига кирадиган мамлакатларда камбағаллик миллий чегарасининг қийматига асосланади: кам даромадли мамлакатлар (йилига бир кишига 1035 доллар ёки ундан кам), паст-ўрта даромад (йилига 1036-4045 доллар), ўрта-юқори даромад (йилига 4046-12535 доллар) ва юқори даромад (йилига 12 536 доллар ёки ундан кўп).

Натижада, ўртача паст даромадли мамлакатлар, шу жумладан, Ўзбекистон учун камбағаллик чегараси бир кишига кунига 3,2 AҚШ доллари, юқори ўртача даромадли мамлакатлар учун эса кунига бир киши учун 5,50 АҚШ доллари этиб белгиланди. Барча қийматлар РРР ни ҳисобга олган ҳолда ҳисобланади.

- Ўзбекистон шароитида камбағаллик кўрсаткичини халқаро ҳисоблаш усули қандай ишлайди?

- Камбағаллик даражасини халқаро кўрсаткичини ўзбек сўмига ҳисоблаш учун, таққослаш қулайлигига эришиш билан бирга, жамоатчилик томонидан чалкаштириб юборилган бир нечта тузатишларни киритиш керак. Масалан, Ўзбекистондаги аксарият миллий ўлчовлар ҳар ойда амалга оширилади ва кўпинча уй хўжаликлари ёки оилаларга тегишли бўлиб, одатда кунига бир киши учун қийматларни ҳисоблаш амалиёти қўлланилмайди.

РРР бўйича сўмни конвертация қилинганда ва инфляцияни ҳисобга олган ҳолда тузатишлар киритилгандан сўнг, 2020 йил бошида 3,2 доллар кунига 5600 сўмга, 5,5 доллар эса кунига 9600 сўмга айланади. Aгар ушбу қийматлар ҳар ойда тақдим этилса, мос равишда тахминан 170 минг ва 290 минг сўм олинади. Ва ниҳоят, агар ҳисоб-китобни алоҳида фуқаролар учун эмас, балки уй хўжаликлари учун қилсак, бу қийматлар ҳар ойда камбағаллик даражасининг энг пасти учун ойига 840-990 минг сўм миқдорида ва уй хўжалигининг катталигига қараб, камбағалликнинг юқори даражаси учун ойига 1 миллион 450 минг сўмдан 1 миллион 700 минг сўмгача бўлади.

- Ўзбекистонда РРР коэффициентини ҳисоблаш механизми қандай? Қайси маҳсулотлар учун ҳисоблаб чиқилади?

- Халқаро РРР ҳисоб-китобларида асосан иккита маълумот манбалари ишлатилади. Биринчидан, бу Ўзбекистон Давлат статистика қўмитасининг ҳисоб-китоблари ва ҳисоботлари бўйича ялпи ички маҳсулотга (ЯИМ) киритилган харажатларнинг якуний баҳоси. Иккинчидан, бу ҳар бир мамлакатда бир қатор товар ва хизматларнинг нархини кузатиб борадиган маълумотлар базаси. Иккинчи ҳолатда, маълумотлар йиғиш одатда маълум товар ва хизматларга нархларни миллий тадқиқотлар орқали амалга оширилади. РРР коэффициентларини ҳисоблаш усули мамлакатнинг ҳар бир товар ёки хизматга қанча маблағ сарфлашига ва дунёнинг бошқа мамлакатларида қанчалик қимматроқ ёки арзонроқ бўлишига боғлиқ.

РРР конвертация қилиш коэффициентига кўра, дунёдаги кўплаб мамлакатлар билан таққослаганда, Ўзбекистонда яшаш нархи анча паст. Бошқача қилиб айтганда, мамлакатда товар ва хизматларнинг аксарияти нисбатан арзон.

Ушбу хулоса кўп маротаба тасдиқланган, уни Ўзбекистондаги нархлар тўғрисидаги маълумотларни тўплаш ва бошқа давлатларнинг ўхшаш маълумотлари билан таққослаш орқали қайта текшириш мумкин. Масалан, яқинда The Economist Intelligence Unit томонидан ўтказилган 160 га яқин товар ва хизматларнинг нархларини таҳлил қилиш натижаларига кўра, Тошкент Олмаота билан бир қаторда бошқа мегаполисларда яшашнинг ўртача нархига нисбатан дунёнинг энг арзон шаҳарлар бешлигига киритилди.

Aлбатта, бу хулоса сизнинг пойтахтингизнинг кўплаб аҳолисини ҳайратда қолдиради. Aммо шунга қарамай, ушбу таққослаш усули амалда қандай ишлашини тушунишга ҳаракат қилайлик. Масалан, метрода юриш нархини олайлик. Лондонда ушбу турдаги жамоат транспортида битта саёҳат учун чиптанинг нархи қарийб 4,9 фунт стерлингни ташкил этади ёки бугунги курсга нисбатан тахминан 68 минг сўм. Тошкент метрополитенидаги жетоннинг нархи 1400 сўмни ёки тахминан 0,1 фунтни ташкил этади, бу фарқ деярли эллик баробар. Шунга қарамай, Тошкент метрополитени худди Лондон метрополитени билан бир хил, эҳтимол юқори сифатли хизмат кўрсатиши мумкин.

Шубҳасиз, барча мисоллар бир хил эмас, аммо тенденция аниқ: Ўзбекистонда бир қатор товар ва хизматларнинг нархи (айниқса, камбағаллар учун жуда муҳим) юқори даромадли мамлакатларга қараганда анча паст. Ушбу фарқлар қисман бозор курслари ва РРР-га ўтказилган валюта курслари ўртасидаги фарқни тушунтиради.

Интервьюнинг тўлиқ қисмини бу ерда ўқинг.

Maqolani ulashing

O'xshash yangiliklar