So‘nggi yillarda O‘zbekiston va Rossiya o‘rtasida strategik muloqotning turli yo‘nalishlarini hamda aniq tarmoqlar bo‘yicha amaliy loyihalarni qamrab olgan hamkorlik munosabatlari shakllantirildi.
O‘zbekiston va Rossiya o‘rtasidagi munosabatlar strategik ahamiyatga ega ekanligini inobatga olganda, ularni mazmunan boyitishda savdo-iqtisodiy va investitsiyaviy hamkorlik hal qiluvchi o‘rin tutadi.
2024 yilda ikki tomonlama o‘zaro savdo hajmi 11,6 mlrd dollardan oshdi, bu esa 2023 yilga nisbatan 14,5%ga ko‘pdir. Eksport hajmi 5,4%ga oshib, 3,7 mlrd dollarni tashkil etdi, import esa 19,3%ga o‘sib, 7,9 mlrd dollarga yetdi.
2017 yilda savdo hajmi 4,81 mlrd dollarni tashkil etgan bo‘lsa, 2024 yilga kelib bu ko‘rsatkich deyarli ikki yarim barobarga oshdi.
O‘zbekistonning mintaqaviy va iqtisodiy birlashmalarga integratsiyalashuvi natijalari alohida ahamiyat kasb etadi. ShHT, MDH va YeOII kabi formatlarda ishtirok etish nafaqat hamkorlik geografiyasini kengaytirishga, balki savdo jarayonlarini soddalashtirish, tranzaksion xarajatlarni qisqartirish va iqtisodiy hamkorlikni yanada yaqinroq yo‘lga qo‘yishga imkon berdi.
Natijada, 2024 yil yakunlari bo‘yicha Rossiyaning O‘zbekiston tashqi savdosidagi ulushi 17,6%ni tashkil etdi. Shanxay hamkorlik tashkilotiga a’zo davlatlar bilan hamkorlik doirasida bu ko‘rsatkich 36,4%ga yetdi, MDH mamlakatlari bilan tovar aylanmasida 50%dan oshib tushdi, Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi davlatlari bilan esa 66%ni tashkil qildi.
2024 yildagi eksport tarkibi yuqori darajada diversifikatsiyalangani bilan ajralib turadi. O‘zbekiston Rossiya bozoriga quyidagi mahsulotlarni yetkazib berdi:
Sabzavot va mevalar yetkazib berish hajmi sezilarli darajada — 44,5%ga, shuningdek, xizmatlar va to‘qimachilik mahsulotlari o‘sdi. (3,7% va 3,2%ga oshgan).
Rossiyadan import asosan sanoat mahsulotlari hisobiga shakllanadi:
Rossiyaning umumiy importi tarkibida O‘zbekistonning ulushi 2024 yilda 2,2%ga yetdi (2023 yilda 1,4% va 2022 yilda 1,3%).
Rossiya investitsiyalari O‘zbekiston iqtisodiyotida barqaror ishtirokini saqlab kelmoqda, (2025 yil aprel holatiga ko‘ra) mamlakatda Rossiya kapitali ishtirokida 3 mingdan ortiq korxona faoliyat yuritmoqda.
2023–2024 yillar davomida Rossiya Federatsiyasining mamlakatimiz iqtisodiyotiga yo‘naltirgan investitsiyalari hajmi taxminan 3,4 mlrd dollarni tashkil etdi.
Asosan Rossiya investitsiyalari O‘zbekiston iqtisodiyotining quyidagi tarmoqlarida jamlangan:
O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan yirik kompaniyalar qatoriga «Yandex», «LukOyl», USM, «Magnit» va boshqalar kiradi.
O‘zbekiston va Rossiya o‘rtasidagi o‘zaro savdo hajmining o‘sishi, tovar aylanmasining shakllangan tuzilishi hamda barqaror investitsiyaviy hamkorlik ikki mamlakat o‘rtasida kooperatsiyani yanada chuqurlashtirish va yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar eksportini oshirish uchun mustahkam asos yaratmoqda.
Eng katta salohiyat agrooziq-ovqat sohasida kuzatilmoqda. Rossiya har yili yangi sabzavotlar — pomidor, karam va bodring kabi mahsulotlarni 1,3 mlrd dollargacha import qiladi, bu bozorda O‘zbekistonning ulushi taxminan 10%ni tashkil etadi. Qo‘shimcha talab esa mevali sharbatlar va konservlangan sabzavotlar hisobiga shakllanmoqda, bu yo‘nalishdagi import hajmi 1,2 mlrd dollarga yetmoqda.
Yengil sanoat sohasida Rossiyaning ayollar kiyimi importi taxminan 1,5 mlrd dollarga, erkaklar kiyimi importi esa 1,1 mlrd dollarga baholanadi.
Mashinasozlik sohasida vakuum nasoslari bozori hajmi taxminan 1,3 mlrd dollarga yaqin, kir yuvish mashinalari bozori esa 438 mln dollar atrofida baholanadi. Shuningdek, organik kimyoviy moddalar, poliuretan va silikon mahsulotlari bo‘yicha ham imkoniyatlar saqlanib qolmoqda, ularning jami import hajmi yiliga 700 mln dollardan ortiqni tashkil etadi.
Savdodan tashqari, sanoat kooperatsiyasini chuqurlashtirish uchun yangi yo‘nalishlar ochilmoqda. Jumladan, Farg‘ona neftni qayta ishlash zavodini texnologik yangilash hamda Jizzax viloyatida barpo etilayotgan yangi qayta ishlash majmuasi loyihasida ishtirok etish va uni keyinchalik resurslar bilan ta’minlash kabi tashabbuslar shular jumlasidandir.
Yo‘nalishlardan biri sifatida Rossiyaning yirik energetika kompaniyalari, jumladan «Novatek» va «Gazprom»ning investitsiyalarini O‘zbekistonda propan yoqilg‘isi quyish shoxobchalari tarmog‘ini rivojlantirishga jalb etish masalasi ko‘rib chiqilmoqda. Bu jarayon amaldagi tartibga soluvchi talablarga to‘liq rioya etilgan holda amalga oshiriladi.
Shu bilan birga, qayta ishlash darajasini va mahalliylashtirishni oshirish, qo‘shma korxonalar hamda klasterlar formatini kengaytirish, chegaralarda “yashil yo‘laklar” va raqamli xizmatlarni joriy etish jarayonini tezlashtirish maqsadga muvofiqdir. Bu choralar xarajatlarni kamaytiradi, logistika jarayonlarining barqarorligi va prognoz qilina olishini oshiradi hamda ikki mamlakat ishlab chiqaruvchilari va iste’molchilari manfaatida barqaror yetkazib berish zanjirlarini mustahkamlaydi.
O‘zbekiston va Rossiya o‘rtasida agrosanoat majmuasi, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash, yengil sanoat hamda barqaror rivojlanish loyihalari sohalarida hali to‘liq ishga solinmagan katta salohiyat mavjud.
Olib borilgan tahlil natijalari asosida ushbu salohiyatni amalga oshirish bo‘yicha amaliy chora-tadbirlar belgilab olindi. Jumladan, to‘liq ishlab chiqarish zanjirini shakllantirish, logistika xarajatlarini kamaytirish va yetkazib berish jarayonlarining barqaror hamda prognoz qilinadigan bo‘lishini ta’minlash zarur.
Shu munosabat bilan qator yo‘nalishlarda qo‘shma loyihalarni amalga oshirish imkoniyati mavjud. Jumladan, Rossiyadan import qilinadigan xomashyo (bug‘doy, kungaboqar urug‘lari) asosida oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish, yetakchi Rossiya kompaniyalari ishtirokida sut va pishloq mahsulotlari ishlab chiqarish quvvatlarini bosqichma-bosqich rivojlantirish, veterinariya va biologik preparatlar ishlab chiqarishni tashkil etish, shuningdek, «Miratorg» agroxoldingi ishtirokida to‘liq ishlab chiqarish sikliga ega agrosanoat klasterlarini yaratish bo‘yicha tashabbuslarni ishlab chiqish rejalashtirilmoqda.
Qo‘shimcha ravishda, federal chakana savdo tarmoqlari bilan hamkorlik qilish maqsadida Ivanovo va Ryazan viloyatlarida qo‘shma tikuv maydonlarini tashkil etish hamda ESG vositalarini qo‘llagan holda barqaror rivojlanish loyihalarini ilgari surish imkoniyatlari ham ko‘rib chiqilishi mumkin.
Xulosa sifatida ta’kidlash joizki, O‘zbekiston va Rossiya o‘zaro manfaatli hamkorlikni izchil ravishda kengaytirib bormoqda. Ishlab chiqarish zanjirlarini yanada chuqurlashtirish, uzoq muddatli loyihalarni amalga oshirish va zamonaviy logistika tizimini rivojlantirish biznes faoliyatiga qo‘shimcha turtki berib, yangi rivojlanish imkoniyatlarini yaratadi.
Bundan tashqari, sanoat, energetika va transport sohalaridagi integratsiya barqaror yetkazib berish zanjirlarini ta’minlab, ikki mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshiradi.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi
Jamoatchilik bilan aloqalar bo‘limi
Izoh qoldirish