Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT) faoliyatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri bu savdo aloqalarini rivojlantirishdir. O‘zbekistonning ShHTdagi asosiy savdo sheriklari qaysi davlatlar ekanligi haqida iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (Markaz) materialida o‘qing.
ShHT mamlakatlari bilan tashqi savdo O‘zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatida muhim o‘rin tutadi. Xususan, Rossiya, Xitoy va Markaziy Osiyo mamlakatlari O‘zbekistonning asosiy savdo-iqtisodiy hamkorlari qatoriga kiradi.
So‘nggi 5 yil ichida O‘zbekistonning ShHT mamlakatlari bilan aylanmasi 1,7 barobar, eksport 1,2 barobar, import 2 barobar oshdi. Shu bilan birga, ShHT mamlakatlari bilan tovar aylanmasining mamlakatning umumiy tashqi savdo aylanmasidagi ulushi ham 47,2% dan 50,2% gacha o‘sdi.
2021 yilda ShHT mamlakatlari bilan tovar aylanmasi 24 foizga o‘sdi va 21,2 milliard dollarni, eksport 29 foizga o‘sib, 7,2 milliard dollarni va import 21 foizga o‘sib, 13,9 milliard dollarni tashkil etdi.
2021 yilda O‘zbekiston umumiy tashqi savdo aylanmasining 50,2 foizi, eksportning 43,5 foizi va umumiy importning 54,5 foizi ShHT mamlakatlari hissasiga to‘g‘ri keladi.
ShHT mamlakatlarining eksportning umumiy hajmidagi ulushi (2021 yilda 4,1 milliard oltindan tashqari) 57,8 foizga, tovar aylanmasining umumiy hajmida esa 55,6 foizga oshadi.
ShHT mamlakatlari bilan ichki savdo hajmi doirasida O‘zbekiston aylanmasining eng katta ulushi Rossiya - 35,7% va Xitoy – 35,2%, Qozog‘iston – 18,5% va Qirg‘iziston - 4,5%ni tashkil etadi.
Eksport bo‘yicha eng katta ulushlar allaqachon 5 mamlakatga to‘g‘ri keladi: Xitoy – 34,9%, Rossiya – 28,8%, Qozog‘iston – 16,3%, Qirg‘iziston – 10,9%, Tojikiston – 6,9%. Importning asosiy hajmi Rossiyadan – 39,3%, Xitoydan – 35,4% va Qozog‘istondan – 19,7%.
2022 yil yanvar-iyul oylari yakunlariga ko‘ra, o‘tgan yilning shu davriga nisbatan O‘zbekistonning ShHT mamlakatlari bilan aylanmasi 25,3 foizga o‘sib, 14,0 milliard dollarni tashkil etdi, eksport 24,4 foizga o‘sib, 4,6 milliard dollarni, import 27,3 foizga o‘sib, 9,4 milliard dollarni tashkil etdi.
Bunday natijalarga asosan ShHT hududida tranzit salohiyatini rivojlantirish, ShHTga a’zo davlatlar hududlari bo‘ylab transportni boshqarish bo‘yicha kelishilgan tizimni ishlab chiqish orqali erishildi. Ushbu murakkab va kapitalni talab qiladigan ish kamida o‘n yil davom etdi.
Umuman olganda, ShHT Markaziy va Janubiy Osiyo, Yevroosiyo, Sharq mamlakatlarini birlashtiradi, ShHT ishtirokchilari sonini iqtisodiyoti rivojlangan bir qator Arab davlatlari bilan to‘ldirish rejalashtirilgan, bu ShHTni dunyo aholisining deyarli yarmi uchun istiqbolli maydonga aylantiradi, bu yerda o‘zaro manfaatli savdo-iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish uchun qulay sharoitlar yaratiladi.
Izoh qoldirish