2025 йил 1 октябрь ҳолатига кўра, Ўзбекистонда жами 254 та кредит ташкилоти фаолият юритмоқда, шундан 35 таси тижорат банклари (улардан 9 тасида давлат улуши мавжуд) ва 219 таси нобанк кредит ташкилотларидир. Тижорат банклари тармоғи 288 та филиал, 1 688 та банк хизматлари маркази ҳамда 5 047 та мини-офисни (24/7 режимида) ўз ичига олади. Охирги уч йилда микромолия ташкилотлари сони кескин ўсиб, 1,5 баробарга кўпайди.
Банк тизимининг жами активлари 866,8 трлн сўмга етди ва йиллик ҳисобда 17 фоизга ошди. Депозит базасининг ўсиши янада жадал бўлиб, 29 фоизни ташкил этди, кредит портфели эса 13 фоизга ўсди. Бу маблағларни жалб қилиш манбалари билан жойлаштириш ўртасида босқичма-босқич мувозанат шаклланаётганини кўрсатади. Шу билан бирга, давлат иштирокидаги банкларнинг устун мавқеи сақланиб қолмоқда: улар ҳиссасига активларнинг тахминан 65 фоизи, кредитларнинг 68 фоизи ва депозитларнинг 52 фоизи тўғри келади. Бироқ, сўнгги йилларда улар улушининг изчил равишда камайиши кузатилмоқда.
Банк тизимининг молиявий барқарорлиги юқори даражада баҳоланмоқда. Капитал етарлилиги коэффициенти 18,2 фоизни ташкил этиб, Базель қўмитаси томонидан белгиланган минимал талаблардан сезиларли даражада юқори. Биринчи даражали асосий капитал кўрсаткичи ҳам етарли захирага эга. Шу билан бирга, банкларнинг устав капиталига қўйилаётган регулятив талаблар кучайтирилмоқда, бу эса банк тизимининг янада консолидацияланиши ва бошқарув сифатининг ошишига хизмат қилиши кутилмоқда. Айрим банклар ҳисобот санасига қадар белгиланган минимал талабларга тўлиқ жавоб бермаган.
2025 йилда банк секторининг фойдалилик кўрсаткичлари яхшиланди. Активлар рентабеллиги (ROA) 2,1 фоизга, капитал рентабеллиги (ROE) эса 11,8 фоизга етди. Банкларнинг жами соф фойдаси тўққиз ой якунида 10,9 трлн сўмни ташкил этиб, ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 34,7 фоизга ошди. Фойданинг ўсишига асосий туртки бўлиб фоизсиз даромадларнинг кескин кўпайиши хизмат қилди, бу эса банклар бизнес моделларидаги таркибий ўзгаришларни акс эттиради. Шу билан бирга, давлат ва хусусий банклар ўртасида самарадорлик фарқи сақланиб қолмоқда: давлат банклари юқори мутлақ фойда ҳажмларини намоён этса-да, бир ходимга тўғри келадиган самарадорлик ва фойда кўрсаткичлари бўйича хусусий банклардан ортда қолмоқда.
Фойда ҳажми бўйича етакчи бешта банк қуйидагилар бўлди: «Миллий банк», «SQB», «Ҳамкорбанк», «Капиталбанк» ва «Ориент Финанс банк».
Кредит портфели сифати умуман олганда яхшиланди. Муаммоли кредитлар улуши умумий кредитлар ҳажмига нисбатан 3,7 фоизгача пасайди, уларнинг мутлақ ҳажми ҳам қисқарди. Шу билан бирга, айрим банклар кесимида муаммоли активлар юқори даражада тўпланган ҳолатлар сақланиб қолмоқда. Таркибий жиҳатдан кредитлаш тобора жисмоний шахслар томон силжиб, уларнинг улуши умумий кредит портфелида 36 фоизга етди ва саноатни кредитлаш ҳажмидан ошди. Бу истеъмол ва ипотека сегментларининг ўсишини акс эттиради, бироқ рискларни бошқаришга бўлган талабларни ҳам кучайтиради.
Концентрация таҳлили банк секторда рақобатнинг сезиларли даражада кучайганини кўрсатади. Активлар бўйича Ҳерфиндал–Ҳиршман индекси (HHI) 777 пунктгача пасайди (паст концентрацияли бозор), кредитлар бўйича — 862 пункт, депозитлар бўйича эса — 635 пунктни ташкил этди. Энг йирик бешта банкнинг активлардаги улуши 62 фоиздан 53 фоизга тушди. Кредит портфелида энг йирик 10 та қарз олувчининг улуши тахминан 20 фоизни ташкил этади. Айниқса депозит бозорида концентрациянинг пасайиши яққол намоён бўлди, бу ерда маблағларнинг деярли ярми хусусий банкларда жамланмоқда. Шу билан бирга, айрим банклар даражасида йирик корпоратив қарз олувчиларга кредитлар юқори даражада тўпланган бўлиб қолмоқда, бу эса эҳтимолий тизимли риск манбаи ҳисобланади.
ЦЭИР томонидан тайёрланган 2025 йил III чораги учун Банклар фаоллиги индекси таҳлили йирик банклар ўртасида кучлар нисбати нисбатан барқарор сақланиб қолганини, айрим рейтингларда эса ўртача ўзгаришлар кузатилганини тасдиқлайди. Умуман олганда, хусусий банклар самарадорлик кўрсаткичлари бўйича устунликка эга, давлат банклари эса молиявий воситачилик ва ижтимоий-иқтисодий дастурларни амалга оширишда муҳим роль ўйнашда давом этмоқда, бу эса уларнинг рентабеллик ва бошқарув кўрсаткичларида объектив акс этади.
Йирик банклар орасида етакчилар қуйидагилар бўлди: «Капиталбанк», «Трастбанк», «Asia Alliance Bank», «Ҳамкорбанк» ва «Ипак йўли банк». Давлат банклари орасида «Миллий банк» ва «Асакабанк» ўз позицияларини яхшилаган бўлса, «Халқ банк»нинг кўрсаткичлари пасайди.
Умуман олганда, 2025 йил январь–сентябрь ойларида Ўзбекистон банк сектори миқёси кенгайиши, молиявий кўрсаткичлар яхшиланиши ва концентрация даражасининг пасайиши билан тавсифланади. Шу билан бирга, давлатнинг юқори роли, самарадорликдаги номутаносиблик ва айрим иштирокчилар кесимида рискларнинг тўпланиши каби таркибий хусусиятлар сақланиб қолмоқда. Ушбу тенденциялар ўрта муддатли истиқболда банк тизимининг янада рақобатбардош ва бозорга йўналтирилган моделга босқичма-босқич ўтиши учун замин яратади.
Тўлиқ ҳисоботни бу ерда ўқишингиз мумкин: https://review.uz/oz/journals/view/22-12-2025
Жафар Хидиров, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Изоҳ қолдириш