2025 yil 1 oktyabr holatiga ko‘ra, O‘zbekistonda jami 254 ta kredit tashkiloti faoliyat yuritmoqda, shundan 35 tasi tijorat banklari (ulardan 9 tasida davlat ulushi mavjud) va 219 tasi nobank kredit tashkilotlaridir. Tijorat banklari tarmog‘i 288 ta filial, 1 688 ta bank xizmatlari markazi hamda 5 047 ta mini-ofisni (24/7 rejimida) o‘z ichiga oladi. Oxirgi uch yilda mikromoliya tashkilotlari soni keskin o‘sib, 1,5 barobarga ko‘paydi.
Bank tizimining jami aktivlari 866,8 trln so‘mga yetdi va yillik hisobda 17 foizga oshdi. Depozit bazasining o‘sishi yanada jadal bo‘lib, 29 foizni tashkil etdi, kredit portfeli esa 13 foizga o‘sdi. Bu mablag‘larni jalb qilish manbalari bilan joylashtirish o‘rtasida bosqichma-bosqich muvozanat shakllanayotganini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, davlat ishtirokidagi banklarning ustun mavqei saqlanib qolmoqda: ular hissasiga aktivlarning taxminan 65 foizi, kreditlarning 68 foizi va depozitlarning 52 foizi to‘g‘ri keladi. Biroq, so‘nggi yillarda ular ulushining izchil ravishda kamayishi kuzatilmoqda.
Bank tizimining moliyaviy barqarorligi yuqori darajada baholanmoqda. Kapital yetarliligi koeffitsiyenti 18,2 foizni tashkil etib, Bazel qo‘mitasi tomonidan belgilangan minimal talablardan sezilarli darajada yuqori. Birinchi darajali asosiy kapital ko‘rsatkichi ham yetarli zaxiraga ega. Shu bilan birga, banklarning ustav kapitaliga qo‘yilayotgan regulyativ talablar kuchaytirilmoqda, bu esa bank tizimining yanada konsolidatsiyalanishi va boshqaruv sifatining oshishiga xizmat qilishi kutilmoqda. Ayrim banklar hisobot sanasiga qadar belgilangan minimal talablarga to‘liq javob bermagan.
2025 yilda bank sektorining foydalilik ko‘rsatkichlari yaxshilandi. Aktivlar rentabelligi (ROA) 2,1 foizga, kapital rentabelligi (ROE) esa 11,8 foizga yetdi. Banklarning jami sof foydasi to‘qqiz oy yakunida 10,9 trln so‘mni tashkil etib, o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 34,7 foizga oshdi. Foydaning o‘sishiga asosiy turtki bo‘lib foizsiz daromadlarning keskin ko‘payishi xizmat qildi, bu esa banklar biznes modellaridagi tarkibiy o‘zgarishlarni aks ettiradi. Shu bilan birga, davlat va xususiy banklar o‘rtasida samaradorlik farqi saqlanib qolmoqda: davlat banklari yuqori mutlaq foyda hajmlarini namoyon etsa-da, bir xodimga to‘g‘ri keladigan samaradorlik va foyda ko‘rsatkichlari bo‘yicha xususiy banklardan ortda qolmoqda.
Foyda hajmi bo‘yicha yetakchi beshta bank quyidagilar bo‘ldi: «Milliy bank», «SQB», «Hamkorbank», «Kapitalbank» va «Oriyent Finans bank».
Kredit portfeli sifati umuman olganda yaxshilandi. Muammoli kreditlar ulushi umumiy kreditlar hajmiga nisbatan 3,7 foizgacha pasaydi, ularning mutlaq hajmi ham qisqardi. Shu bilan birga, ayrim banklar kesimida muammoli aktivlar yuqori darajada to‘plangan holatlar saqlanib qolmoqda. Tarkibiy jihatdan kreditlash tobora jismoniy shaxslar tomon siljib, ularning ulushi umumiy kredit portfelida 36 foizga yetdi va sanoatni kreditlash hajmidan oshdi. Bu iste’mol va ipoteka segmentlarining o‘sishini aks ettiradi, biroq risklarni boshqarishga bo‘lgan talablarni ham kuchaytiradi.
Konsentratsiya tahlili bank sektorda raqobatning sezilarli darajada kuchayganini ko‘rsatadi. Aktivlar bo‘yicha Herfindal–Hirshman indeksi (HHI) 777 punktgacha pasaydi (past konsentratsiyali bozor), kreditlar bo‘yicha — 862 punkt, depozitlar bo‘yicha esa — 635 punktni tashkil etdi. Eng yirik beshta bankning aktivlardagi ulushi 62 foizdan 53 foizga tushdi. Kredit portfelida eng yirik 10 ta qarz oluvchining ulushi taxminan 20 foizni tashkil etadi. Ayniqsa depozit bozorida konsentratsiyaning pasayishi yaqqol namoyon bo‘ldi, bu yerda mablag‘larning deyarli yarmi xususiy banklarda jamlanmoqda. Shu bilan birga, ayrim banklar darajasida yirik korporativ qarz oluvchilarga kreditlar yuqori darajada to‘plangan bo‘lib qolmoqda, bu esa ehtimoliy tizimli risk manbai hisoblanadi.
SEIR tomonidan tayyorlangan 2025 yil III choragi uchun Banklar faolligi indeksi tahlili yirik banklar o‘rtasida kuchlar nisbati nisbatan barqaror saqlanib qolganini, ayrim reytinglarda esa o‘rtacha o‘zgarishlar kuzatilganini tasdiqlaydi. Umuman olganda, xususiy banklar samaradorlik ko‘rsatkichlari bo‘yicha ustunlikka ega, davlat banklari esa moliyaviy vositachilik va ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarni amalga oshirishda muhim rol o‘ynashda davom etmoqda, bu esa ularning rentabellik va boshqaruv ko‘rsatkichlarida ob’yektiv aks etadi.
Yirik banklar orasida yetakchilar quyidagilar bo‘ldi: «Kapitalbank», «Trastbank», «Asia Alliance Bank», «Hamkorbank» va «Ipak yo‘li bank». Davlat banklari orasida «Milliy bank» va «Asakabank» o‘z pozitsiyalarini yaxshilagan bo‘lsa, «Xalq bank»ning ko‘rsatkichlari pasaydi.
Umuman olganda, 2025 yil yanvar–sentyabr oylarida O‘zbekiston bank sektori miqyosi kengayishi, moliyaviy ko‘rsatkichlar yaxshilanishi va konsentratsiya darajasining pasayishi bilan tavsiflanadi. Shu bilan birga, davlatning yuqori roli, samaradorlikdagi nomutanosiblik va ayrim ishtirokchilar kesimida risklarning to‘planishi kabi tarkibiy xususiyatlar saqlanib qolmoqda. Ushbu tendensiyalar o‘rta muddatli istiqbolda bank tizimining yanada raqobatbardosh va bozorga yo‘naltirilgan modelga bosqichma-bosqich o‘tishi uchun zamin yaratadi.
To‘liq hisobotni bu yerda o‘qishingiz mumkin: https://review.uz/oz/journals/view/22-12-2025
Jafar Xidirov, Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi
Izoh qoldirish