Ўзбекистон қитъада муҳим иқтисодий роль ўйнаган, шонли ва бой тарихга эга қадимий мамлакатдир. Буюк географик кашфиётлар давригача, Европа феодал низолар туфайли ичдан емирилган, Россия эндигина Москва атрофида бирлаша бошлаган, АҚШ эса жаҳон харитасида ҳали бўлмаган замонларда Самарқанд Буюк Темур даврида сайёрадаги энг йирик қитъанинг Буюк Ипак йўли бўйлаб трансчегаравий савдосини бошқарган. Елканли флот технологиялари очилиши билан жаҳон савдо конфигурациясидаги ўзгаришлар денгизга чиқиш йўлига эга бўлмаган Ўзбекистоннинг континентал савдо маркази сифатидаги аҳамиятини йўқотишига олиб келди. Ундан кейин юз берган геосиёсий ўзгаришлар эса дунёнинг Европа давлатлари томонидан бўлинишига олиб келди.
1991 йилда мустақилликка эришган Ўзбекистон, айниқса, иқтисодий жиҳатдан жуда оғир аҳволга тушиб қолди. Собиқ иттифоқ саноати учун хомашё сифатида пахта монокультураси зўрлиги, бошқа бозорларга чиқиш учун транспорт ва логистика имкониятларининг йўқлиги, маънавий эскирган технологияларга эга саноатнинг заиф ривожланиши, аввалги хўжалик алоқаларнинг оммавий равишда бузилиши, ўз пул тизими ва мамлакатлар ўртасидаги ўзаро ҳисоб-китоблар учун валютанинг йўқлиги – буларнинг барчаси мерос қолган чегараларнинг мураккаб конфигурацияси билан ҳам қийинлашди, бир ҳудуддан иккинчисига бориш учун қўшни давлатлар чегараларини кесиб ўтиш керак эди.
Шу боис мустақилликнинг дастлабки ўн йиллигида мустақил мамлакат бўлиш учун зарур бўлган давлат институтларини яратиш, шунингдек, иқтисодий хавфсизликни таъминлайдиган барқарорлаштириш хусусиятига эга чора-тадбирларни амалга ошириш, жумладан, мамлакат ҳудудларини транспорт орқали бирлаштириш, муқобил савдо бозорларига чиқиш, миллий саноатни ҳимоя чоралари ва валюта чекловлари орқали фаол қўллаб-қувватлаш каби асосий устувор йўналишлар белгиланди. Лекин бу чора-тадбирлар ҳимоя функциясини бажариш билан бирга бозор муносабатлари ва хусусий сектор ривожланишини ҳам тўхтатиб турди, бу эса Ўзбекистоннинг иқтисодий салоҳиятини ривожлантиришга тўсқинлик қилди.
2017 йилда бозор ислоҳотларига ўтгандан сўнг вазият тубдан ўзгарди. Хусусий сектор салоҳиятини очиб берган ислоҳотлар ва маҳсулотларнинг юқори даражада тайёрлигига қаратилган саноатни ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар Ўзбекистонга халқаро қўшилган занжирларда тобора фаол иштирок этиш имконини бермоқда. Сўнгги йиллардаги ташқи сиёсат қўшни давлатлар билан муносабатларда илгари мавжуд бўлган барча муаммоларни бартараф этишга ёрдам берди. Бу Ўзбекистоннинг янги ташаббусларни таклиф қилиб, Осиёдаги барча иқтисодий интеграция жараёнларида фаол иштирок этиши учун имконият бўлди.
Ҳозирги замонда иқтисодий мустақиллик бирон-бир мамлакатга боғлиқ бўлмаслик эмас, балки кўпгина шерик-давлатларга кўп векторли ўзаро боғлиқлик демак ва Ўзбекистон бунга эришишга улгурди. Мустақилликка эришганимиздан кейинги биринчи даврда барқарорликни таъминлаш ва ундан кейин ислоҳотлар ёрдамида иқтисодий салоҳиятни мустаҳкамлашга эришиш асосий вазифа ҳисобланган бўлса, ҳозирги вақтда аҳоли ва иқтисодиётнинг ўсиши билан савдо бозорларини кенгайтириш зарурати пайдо бўлмоқда. Яъни, ҳозирги замон тарихида иқтисодиётни барқарорлаштиришдан иқтисодий экспансияга ўтиш аллақачон содир бўлди, бу мамлакатнинг барқарор ривожланишини таъминлаш учун жуда зарур.
Ўзбекистон Буюк Темур даврида бўлгани каби ҳозир ҳам Осиёнинг марказида жойлашган. Бу эса мамлакатнинг халқаро савдодаги асосий устунлиги ҳисобланади, лекин уни тўлиқ амалга ошириш учун Ўзбекистон иқтисодиётининг кўламини кенгайтириш зарур, бунга ҳозирги кунда фақат кўп векторли иқтисодий ҳамкорлик қилиш, глобал қўшилган қиймат занжирларида иштирок этиш, савдо тўсиқларини камайтириш ва коммуникацияларни ривожлантириш орқали эришиш мумкин.
Айнан шу мамлакатимиз раҳбарияти томонидан олиб борилаётган сиёсатнинг асосий устувор йўналишлари ҳисобланади. Ўзбекистон, эҳтимол, Буюк Темурдан ва Буюк Ипак йўли фаолияти тўхтатилганидан кейин биринчи марта бошқа мамлакатлар билан ўзаро манфаатли ҳамкорлик орқали ўз иқтисодиёти учун иқтисодий маконни кенгайтириш бўйича фаол саъй-ҳаракатлар олиб бормоқда. Буни журналнинг ҳам ушбу сонидан, ҳам аввалги сонларидан ўрин олган мақолалар яққол кўрсатиб турибди. Яшасин, Осиё марказида жойлашган Янги Ўзбекистон!
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази ҳамда “Иқтисодий шарҳ” журнали таҳририяти барчани Мустақиллик байрами билан табриклаб, Ўзбекистон тараққиёти йўлида ва шахсий ҳаётда улкан зафарлар тилаб қолади!
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Изоҳ қолдириш