Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази ўтказган таҳлил натижаларига кўра, мамлакатда ҳозирда 101 та ўйинчоқ ишлаб чиқарувчи корхона фаолият юритмоқда. 2023 йилда улар томонидан ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажми 190 миллиард сўмни (15 миллион доллар) ташкил этган. Асосий улушни пластмасса ва ёғоч ўйинчоқлар, машиналар ва юк машиналари, пистолетлар, қўғирчоқлар, ошхона ва тиббий жиҳозлар тўпламлари, шунингдек, юмшоқ ва резина ўйинчоқлар ташкил этади.
Умуман олганда, Ўзбекистон ўйинчоқ бозорида асосан пластмасса ва металлдан ясалган, юмшоқ, шунингдек батарейкада ишлайдиган ёки масофадан бошқариладиган ўйинчоқлар устунлик қилади. Энг кўп сотиладиган маҳсулотлар қиймати 3,5 мингдан 50 минг сўмгача бўлган ўйинчоқлардир.
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази баҳолашларига кўра, Ўзбекистон бозорида импорт ўйинчоқлар улуши ўртача 70–75%ни ташкил этади. Айниқса, механик ва электрон ўйинчоқлар сегментида хорижий маҳсулотлар улуши деярли 100%га етади. Пластмасса ва қаттиқ материаллардан тайёрланган ўйинчоқларда бу кўрсаткич тахминан 75%, ёғоч ўйинчоқларда эса 70% атрофида. Шу билан бирга, маҳаллий ишлаб чиқарувчиларнинг маҳсулотлари асосан нисбатан арзон ва оммабоп тоифадаги ўйинчоқлар билан ифодаланган.
Умуман олганда, бозор тузилиши импортга боғлиқ йўналишнинг ҳануз кучли эканини кўрсатади. Шу билан бирга, айниқса, юқори қўшилган қийматга эга тоифаларда маҳаллий ишлаб чиқаришни кенгайтириш учун етарлича салоҳият мавжуд.
2024 йилги маълумотларга кўра, Ўзбекистонга ўйинчоқлар импорти 35 миллион долларни ташкил этди, бу кўрсаткич 2023 йилга нисбатан 7%га ўсган. Импорт ҳажмининг ярмидан кўпи — 18,4 миллион доллари (52,4%) — механизмсиз пластмасса ўйинчоқлар ҳиссасига тўғри келади. Шунингдек, асосий улушни кичик ёшли болалар учун мўлжалланган ўйинчоқлар, қуғирчоқлар, юмшоқ ўйинчоқлар, шунингдек, электрон ва механик моделлар ташкил этади. Хитой ҳали ҳам асосий етказиб берувчи давлат бўлиб қолмоқда (95 фоиз улуш), шу билан бирга Тожикистон, Россия ва Чехиядан ҳам кичик ҳажмда маҳсулотлар кириб келмоқда.
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази таҳлилларига кўра, импорт улушининг юқорилигига қарамасдан, Ўзбекистоннинг ўйинчоқ бозори сезиларли экспорт салоҳиятига эга. Айниқса, бу имкониятлар МДҲ мамлакатлари ва қўшни минтақаларда яққол намоён бўлмоқда.
Баҳолашларга кўра, айрим етказиб бериш ҳажмлари расмий статистикада акс этмайди, чунки қиймати беш минг долларгача бўлган экспорт операциялари мажбурий декларацияланишдан озод этилган. Шунга қарамай, мавжуд маълумотлар асосида 2024 йилда Ўзбекистондан ўйинчоқлар экспорти ҳажми тахминан 6,3 миллион долларни ташкил этгани қайд этилмоқда. Энг катта улуш кичик ёшли болалар учун мўлжалланган ўйинчоқларга (49,3%), таълимий ва ривожлантирувчи ўйинчоқларга (23%) ҳамда механизмсиз пластмасса ўйинчоқларга (10,7%) тўғри келади. Бу эса экспорт асосан оммавий ва кенг талабга эга тоифаларда жамланганини кўрсатади.
Асосий савдо бозорлари Қозоғистон (38%), Россия (31%), Қирғизистон (20%) ва Озарбайжон (5%) ҳисобланади. Бундай таркиб Ўзбекистоннинг минтақавий савдо занжирларига табиий интеграциялашувини акс эттиради, чунки маданий яқинлик ва логистик қулайлик рақобатбардош устунликларни яратади. Шу билан бирга, бозордаги кейинги ўсиш салоҳияти ҳамон юқори даражада сақланиб қолмоқда.
МДҲ мамлакатларидан жами ўйинчоқлар импорти умумий ҳажми 1,7 миллиард доллардан ошади. Шу билан бирга, Ўзбекистоннинг улуши ҳозирча тахминан 0,3%ни ташкил этади. Таққослаш учун, умумий қиймати 1,1 миллиард долларга баҳоланган Россия бозорида ўзбек маҳсулотларининг мавжудлиги 0,2% билан чекланган, Қозоғистонда эса бу кўрсаткич 2,3%га етган. Бу эса келгусида экспорт ҳажмини кенгайтириш ва бозордаги иштирокни кучайтириш учун катта имкониятлар мавжудлигини кўрсатади.
Шунингдек, бошқа йўналишларда ҳам имкониятлар мавжуд, жумладан Афғонистонда ўйинчоқлар импорти ҳажми 3 миллион доллардан ортиқни ташкил этади, Ўзбекистоннинг улуши эса 2,4%га етган.
Шу тариқа, мавжуд ишлаб чиқариш қувватлари ва минтақавий талаб даражасини ҳисобга олган ҳолда, ўзбек ўйинчоқларининг экспортини ўрта муддатли истиқболда камида икки-уч баробарга ошириш имконияти мавжуд. Ўзбекистон Марказий Осиё ва МДҲ мамлакатлари учун сифатли ва мақбул нархдаги болалар маҳсулотлари етказиб берувчи сифатида ўз ўрнини эгаллаш салоҳиятига эга.
Минтақадаги юқори демографик салоҳият болалар ўйинчоқлари саноатини ривожлантириш учун муҳим асос бўлиб хизмат қилиши мумкин.
Демографик ўсиш, сифатли болалар маҳсулотларига бўлган талабнинг ортиши ҳамда тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш омилларининг уйғунлиги маҳаллий ишлаб чиқаришни ривожлантириш учун қулай шароит яратмоқда. Маҳсулот турларини кўпайтириш, замонавий сифат стандартларини жорий этиш ва миллий брендларни илгари суриш орқали Ўзбекистоннинг ўйинчоқлар ишлаб чиқарувчи ва экспорт қилувчи давлат сифатидаги мавқеини янада мустаҳкамлаш мумкин бўлади.
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Жамоатчилик билан алоқалар бўлими
Изоҳ қолдириш