Хоразм вилояти маҳаллаларининг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши: таҳлил ва ҳудудий тадбиркорлик салоҳияти

Келгусида янада яхшилаш талаб этиладиган йўналишларга алоҳида эътибор қаратилган. Жумладан, тадбиркорлик фаоллигини ошириш, аҳолини тоза ичимлик суви билан таъминлаш, ижтимоий ва тиббий хизматларга кенгроқ ва барқарор имконият яратиш масалалари устувор аҳамият касб этади.

Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (Марказ) Хоразм вилоятидаги маҳаллаларни ижтимоий-иқтисодий ривожланиш даражасига қараб таснифлашга оид комплекс тадқиқотни якунлади. Таҳлил 531 та маҳаллани қамраб олди ва 6 та асосий йўналиш бўйича гуруҳланган 36 та индикатор асосида амалга оширилди. Бу йўналишлар қуйидагилардан иборат: ижтимоий ҳимоя, иқтисодиёт, инфратузилма, таълим, соғлиқни сақлаш ва жамоат тартиби.

Тадқиқот натижаларига кўра, вилоятдаги барча маҳаллалар бешта тоифага ажратилди. Унга мувофиқ, маҳаллаларнинг 16 фоизи юқори даражада ривожланган (1-тоифа) деб топилган бўлса, 7 фоизи эса энг паст ривожланган (5-тоифа) тоифасига киритилди.

Индикаторлар бўйича энг паст кўрсаткичларга эга маҳаллалар асосан Ҳазорасп, Қўшкўпир, Шовот ва Янгиариқ туманларида кузатилди. Шу билан бирга, энг юқори даражада ривожланган маҳаллалар сони бўйича Урганч шаҳри (27 та), Гурлан (23 та), Урганч тумани (25 та) ва Хонқа тумани (13 та) етакчи ҳисобланади.

Тадқиқот натижалари қишлоқ ҳудудларида айниқса долзарб бўлган ижтимоий ва иқтисодий инфратузилмани янада такомиллаштириш бўйича бир қатор муҳим йўналишларни аниқлаб берди.

Хоразм вилояти ҳудудий бирликларининг учдан икки қисмида (маҳаллаларнинг қарийб 65 фоизи) ички йўлларнинг асфальт (бетон) билан таъминланиши ўртача 48,4%ни ташкил этади. Шу билан бирга, қолган учдан бирида (35%) бу кўрсаткич нисбатан паст - ўртача 7,3%ни ташкил этади. Умуман олганда, маҳаллаларнинг атиги 5 фоизи тўлиқ асфальтланган ички йўллар билан таъминланган.

Ҳудуднинг аксарият маҳаллаларида тадбиркорлик фаоллиги барқарорлигини кўрсатмоқда. Таҳлил натижаларига кўра, Хоразм вилоятидаги маҳаллаларнинг 38 фоизида ҳар 10 минг аҳолига тўғри келадиган янги тадбиркорлик субъектларини ташкил этиш кўрсаткичлари вилоятдаги ўртача кўрсаткичга тўғри келади (ўртача 13 та субъект).

Шу билан бирга, ҳар тўртинчи маҳаллада бу кўрсаткич вилоятдаги ўртача кўрсаткичдан камида 2 баравар пастлигича қолмоқда – 2025 йилнинг январь-май ойларида ҳар 10 минг нафар аҳолига ўртача 4 тадан янги корхона ташкил этилган. Энг паст кўрсаткичлар Гурлан, Хонқа, Ҳазорасп, Қўшкўпир ва Урганч туманларида қайд этилди, бу эса маҳаллий тадбиркорлик муҳитини қўллаб-қувватлаш салоҳияти мавжуд эканлигидан далолат беради.

Деярли ҳар 6-маҳаллада ҳар минг нафар аҳолига тўғри келадиган фаол тадбиркорлик субъектлари сони 5 тадан ошмайди, бу вилоят бўйича ўртача кўрсаткичдан (14 та) қарийб уч баробар кам.

Ҳудудда мактабгача таълим муассасалари билан таъминланиш барқарорлигича қолмоқда. Хоразм вилояти маҳаллалари таҳлилига кўра, 41% маҳаллада мактабгача таълим муассасалари билан қамров даражаси вилоят бўйича ўртача кўрсаткичга мос ёки ундан юқори.

Аҳоли сонини инобатга олган ҳолда мактабгача таълим муассасалари сони бўйича энг паст кўрсаткичлар Қўшкўпир (18 та маҳалла), Хонқа (18), Янгиариқ (11), Урганч (10) ва Хива (9) туманларида қайд этилган. Бу эса ушбу ҳудудларда мактабгача таълим инфратузилмасини ривожлантириш зарурлигини кўрсатади.

Умуман олганда, мактаблардаги ўқув юкламаси нормал меъёрда сақланмоқда. Фақат 3% маҳаллаларда мактабларда ўқувчилар сони белгиланган меъёрдан ошганлиги – яъни ҳаддан ташқари зичлик қайд этилган. Бундай ҳолатлар асосан Янгибозор, Шовот ва Хива туманларида жойлашган маҳаллаларда кузатилмоқда. Бу эса ушбу ҳудудларда янги мактаб бинолари қуриш ёки мавжуд инфратузилмани кенгайтириш зарурлигини кўрсатади.

Аҳоли тоза ичимлик суви билан таъминланганлик даражасига оид таҳлиллар Хоразм вилоятининг кўплаб маҳаллаларида базавий инфратузилма билан таъминлаш соҳасида ижобий ўзгаришлар кузатилаётганини кўрсатмоқда. Жумладан, вилоятдаги маҳаллаларнинг учдан икки қисмида (тахминан 65%) хонадонларнинг 95%га яқини марказлашган ичимлик суви таъминотига уланган. Шу билан бирга, Ҳазорасп, Хива, Шовот туманларидаги айрим маҳаллаларда ҳалигача 70%дан ортиқ хонадонлар тоза ичимлик сувига уланмаган.

Бирламчи тиббий ёрдамга етиб бориш имконияти нуқтаи назаридан, вилоят маҳаллаларининг 24 фоизида энг яқин тиббиёт муассасасигача бўлган масофа 1 км дан камни ташкил этади, вилоят бўйича ўртача кўрсаткич эса 2,9 км.ни ташкил қилади. Шу билан бирга, фақатгина 17% маҳаллада, асосан Хазармас ва Хива туманларида, тиббиёт муассасасигача бўлган масофа 7 км дан ошади.

Шу тариқа, тадқиқот хулосалари ресурсларни манзилли тақсимлаш, инфратузилмадаги номутаносибликларни бартараф этиш ҳамда ҳудудларни қўллаб-қувватлашга қаратилган мақсадли дастурларни ишлаб чиқиш учун фойдаланилиши мумкин.

Хоразм вилоятида тадбиркорлик салоҳиятини кенгайтириш — ўсиш имкониятлари ва устувор йўналишлар

Шу билан бирга, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (Марказ) Хоразм вилоятидаги барча маҳаллаларда тадбиркорлик субъектлари ўртасида кенг қамровли сўровнома ўтказди. Ушбу тадқиқотда вилоят иқтисодиётининг асосий тармоқларини жумладан, хизмат кўрсатиш (49 %), қишлоқ хўжалиги (35 %), саноат (9 %), қурилиш (5 %) ва бошқа соҳаларни (2 %) қамраб олган 10 мингдан ортиқ юридик шахс иштирок этди.

Тадқиқот натижалари ишбилармонлик муҳитининг ижобий кайфиятини намоён этмоқда. Жумладан, сўровда иштирок этган тадбиркорларнинг 35 фоизи ўз фаолиятини кенгайтиришга тайёр эканини билдирган. Энг юқори кўрсаткичлар Хива (52%), Тупроққалъа (47%) ва Хонқа (41%) шаҳарларида қайд этилган. Урганч шаҳридаги Бешмерган маҳалласи ҳамда Янгибозор туманидаги Боғолон маҳалласидек айрим ҳудудларда эса сўровда иштирок этган тадбиркорларнинг деярли барчаси ўз бизнесини ривожлантиришга қатъий интилишини маълум қилган.

Мутасаддилар баҳоларига кўра, мавжуд салоҳиятни қўллаб-қувватлаш ва амалга ошириш орқали корхоналар айланма маблағларини ўртача 40 фоизга ошириш ҳамда 25 мингтагача янги иш ўрни яратиш имконияти мавжуд. Ҳозирнинг ўзида сўровда иштирок этган корхоналарнинг йиллик айланмаси тахминан 7,7 трлн сўмни ташкил этмоқда ва уларда жами 25 мингдан ортиқ киши меҳнат қилмоқда.

Тадқиқот доирасида ҳудудда тадбиркорликни ривожлантириш ва бизнес фаолиятини янада кенгайтириш учун туртки бўладиган омиллар аниқлаб берилди.

Асосий тўсиқлар сифатида тадбиркорлар томонидан қуйидаги муаммолар қайд этилди: кредит ресурсларига бўлган эҳтиёж (тадбиркорларнинг 31%), солиқ юкини камайтириш талаби (30%), бўш ер майдонлари танқислиги (22%), таъминот учун залог масаласи (9,4%), инфратузилмани ривожлантириш зарурати (8,5%), бозорларга кириш билан боғлиқ муаммолар (8,2%), бинолар ва кадрлар етишмаслиги (ҳар бири бўйича 7%) ҳамда кредит тарихини яхшилаш зарурати (6%).

Таъкидлаш жоизки, тадбиркорлар юқори даражадаги мотивацияни намоён этмоқда ва фаолиятни кенгайтиришга сармоя киритишга тайёр. Айниқса, хизмат кўрсатиш ва қишлоқ хўжалиги соҳаларида бу ҳолат яққол кўзга ташланади — айнан шу йўналишларда кредитлаш ва инфратузилма билан таъминлаш бўйича энг кўп сўровлар қайд этилган.

Тадқиқот натижалари туманлар ва иқтисодиёт тармоқлари кесимида аниқ (манзилли) қўллаб-қувватлаш чораларини ишлаб чиқиш имконини беради. Жумладан, молиявий ресурсларга бўлган эҳтиёж энг кўп Урганч, Янгиариқ ва Хонқа туманларида кузатилган бўлса, ерга эгалик қилиш масалалари айниқса, Қўшкўпир ва Урганч туманлари учун долзарб ҳисобланади.

Олинган натижалар ҳудудий даражада кичик ва ўрта бизнесни қўллаб-қувватлашни кучайтириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқишга асос бўлади. Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази ўтказган тадқиқот Хоразм вилоятида тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш бўйича катта салоҳият мавжудлигини кўрсатмоқда ва самарали иқтисодий рағбатлантириш чораларини белгилашда муҳим йўналтирувчи манба вазифасини ўтайди.

Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази

Жамоатчилик билан алоқалар бўлими