Mahallalarni toifalarga ajratish esa resurslarni samarali taqsimlash, hududiy tengsizlikni kamaytirish va joylarda barqaror o‘sish nuqtalarini yaratish uchun yangi imkoniyatlarni ochadi.
Kyelgusida yanada yaxshilash talab etiladigan yo‘nalishlarga alohida e’tibor qaratilgan. Jumladan, tadbirkorlik faolligini oshirish, aholini toza ichimlik suvi bilan ta’minlash, ijtimoiy va tibbiy xizmatlarga kengroq va barqaror imkoniyat yaratish masalalari ustuvor ahamiyat kasb etadi.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (Markaz) Xorazm viloyatidagi mahallalarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasiga qarab tasniflashga oid kompleks tadqiqotni yakunladi. Tahlil 531 ta mahallani qamrab oldi va 6 ta asosiy yo‘nalish bo‘yicha guruhlangan 36 ta indikator asosida amalga oshirildi. Bu yo‘nalishlar quyidagilardan iborat: ijtimoiy himoya, iqtisodiyot, infratuzilma, ta’lim, sog‘liqni saqlash va jamoat tartibi.
Tadqiqot natijalariga ko‘ra, viloyatdagi barcha mahallalar beshta toifaga ajratildi. Unga muvofiq, mahallalarning 16 foizi yuqori darajada rivojlangan (1-toifa) deb topilgan bo‘lsa, 7 foizi esa eng past rivojlangan (5-toifa) toifasiga kiritildi.
Indikatorlar bo‘yicha eng past ko‘rsatkichlarga ega mahallalar asosan Hazorasp, Qo‘shko‘pir, Shovot va Yangiariq tumanlarida kuzatildi. Shu bilan birga, eng yuqori darajada rivojlangan mahallalar soni bo‘yicha Urganch shahri (27 ta), Gurlan (23 ta), Urganch tumani (25 ta) va Xonqa tumani (13 ta) yetakchi hisoblanadi.
Tadqiqot natijalari qishloq hududlarida ayniqsa dolzarb bo‘lgan ijtimoiy va iqtisodiy infratuzilmani yanada takomillashtirish bo‘yicha bir qator muhim yo‘nalishlarni aniqlab berdi.
Xorazm viloyati hududiy birliklarining uchdan ikki qismida (mahallalarning qariyb 65 foizi) ichki yo‘llarning asfalt (beton) bilan ta’minlanishi o‘rtacha 48,4%ni tashkil etadi. Shu bilan birga, qolgan uchdan birida (35%) bu ko‘rsatkich nisbatan past - o‘rtacha 7,3%ni tashkil etadi. Umuman olganda, mahallalarning atigi 5 foizi to‘liq asfaltlangan ichki yo‘llar bilan ta’minlangan.
Hududning aksariyat mahallalarida tadbirkorlik faolligi barqarorligini ko‘rsatmoqda. Tahlil natijalariga ko‘ra, Xorazm viloyatidagi mahallalarning 38 foizida har 10 ming aholiga to‘g‘ri keladigan yangi tadbirkorlik sub’yektlarini tashkil etish ko‘rsatkichlari viloyatdagi o‘rtacha ko‘rsatkichga to‘g‘ri keladi (o‘rtacha 13 ta sub’yekt).
Shu bilan birga, har to‘rtinchi mahallada bu ko‘rsatkich viloyatdagi o‘rtacha ko‘rsatkichdan kamida 2 baravar pastligicha qolmoqda – 2025 yilning yanvar-may oylarida har 10 ming nafar aholiga o‘rtacha 4 tadan yangi korxona tashkil etilgan. Eng past ko‘rsatkichlar Gurlan, Xonqa, Hazorasp, Qo‘shko‘pir va Urganch tumanlarida qayd etildi, bu esa mahalliy tadbirkorlik muhitini qo‘llab-quvvatlash salohiyati mavjud ekanligidan dalolat beradi.
Deyarli har 6-mahallada har ming nafar aholiga to‘g‘ri keladigan faol tadbirkorlik sub’yektlari soni 5 tadan oshmaydi, bu viloyat bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkichdan (14 ta) qariyb uch barobar kam.
Hududda maktabgacha ta’lim muassasalari bilan ta’minlanish barqarorligicha qolmoqda. Xorazm viloyati mahallalari tahliliga ko‘ra, 41% mahallada maktabgacha ta’lim muassasalari bilan qamrov darajasi viloyat bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkichga mos yoki undan yuqori.
Aholi sonini inobatga olgan holda maktabgacha ta’lim muassasalari soni bo‘yicha eng past ko‘rsatkichlar Qo‘shko‘pir (18 ta mahalla), Xonqa (18), Yangiariq (11), Urganch (10) va Xiva (9) tumanlarida qayd etilgan. Bu esa ushbu hududlarda maktabgacha ta’lim infratuzilmasini rivojlantirish zarurligini ko‘rsatadi.
Umuman olganda, maktablardagi o‘quv yuklamasi normal me’yorda saqlanmoqda. Faqat 3% mahallalarda maktablarda o‘quvchilar soni belgilangan me’yordan oshganligi – ya’ni haddan tashqari zichlik qayd etilgan. Bunday holatlar asosan Yangibozor, Shovot va Xiva tumanlarida joylashgan mahallalarda kuzatilmoqda. Bu esa ushbu hududlarda yangi maktab binolari qurish yoki mavjud infratuzilmani kengaytirish zarurligini ko‘rsatadi.
Aholi toza ichimlik suvi bilan ta’minlanganlik darajasiga oid tahlillar Xorazm viloyatining ko‘plab mahallalarida bazaviy infratuzilma bilan ta’minlash sohasida ijobiy o‘zgarishlar kuzatilayotganini ko‘rsatmoqda. Jumladan, viloyatdagi mahallalarning uchdan ikki qismida (taxminan 65%) xonadonlarning 95%ga yaqini markazlashgan ichimlik suvi ta’minotiga ulangan. Shu bilan birga, Hazorasp, Xiva, Shovot tumanlaridagi ayrim mahallalarda haligacha 70%dan ortiq xonadonlar toza ichimlik suviga ulanmagan.
Birlamchi tibbiy yordamga yetib borish imkoniyati nuqtai nazaridan, viloyat mahallalarining 24 foizida eng yaqin tibbiyot muassasasigacha bo‘lgan masofa 1 km dan kamni tashkil etadi, viloyat bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich esa 2,9 km.ni tashkil qiladi. Shu bilan birga, faqatgina 17% mahallada, asosan Xazarmas va Xiva tumanlarida, tibbiyot muassasasigacha bo‘lgan masofa 7 km dan oshadi.
Shu tariqa, tadqiqot xulosalari resurslarni manzilli taqsimlash, infratuzilmadagi nomutanosibliklarni bartaraf etish hamda hududlarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan maqsadli dasturlarni ishlab chiqish uchun foydalanilishi mumkin.
Xorazm viloyatida tadbirkorlik salohiyatini kengaytirish — o‘sish imkoniyatlari va ustuvor yo‘nalishlar
Shu bilan birga, Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (Markaz) Xorazm viloyatidagi barcha mahallalarda tadbirkorlik sub’yektlari o‘rtasida keng qamrovli so‘rovnoma o‘tkazdi. Ushbu tadqiqotda viloyat iqtisodiyotining asosiy tarmoqlarini jumladan, xizmat ko‘rsatish (49 %), qishloq xo‘jaligi (35 %), sanoat (9 %), qurilish (5 %) va boshqa sohalarni (2 %) qamrab olgan 10 mingdan ortiq yuridik shaxs ishtirok etdi.
Tadqiqot natijalari ishbilarmonlik muhitining ijobiy kayfiyatini namoyon etmoqda. Jumladan, so‘rovda ishtirok etgan tadbirkorlarning 35 foizi o‘z faoliyatini kengaytirishga tayyor ekanini bildirgan. Eng yuqori ko‘rsatkichlar Xiva (52%), Tuproqqal’a (47%) va Xonqa (41%) shaharlarida qayd etilgan. Urganch shahridagi Beshmergan mahallasi hamda Yangibozor tumanidagi Bog‘olon mahallasidek ayrim hududlarda esa so‘rovda ishtirok etgan tadbirkorlarning deyarli barchasi o‘z biznesini rivojlantirishga qat’iy intilishini ma’lum qilgan.
Mutasaddilar baholariga ko‘ra, mavjud salohiyatni qo‘llab-quvvatlash va amalga oshirish orqali korxonalar aylanma mablag‘larini o‘rtacha 40 foizga oshirish hamda 25 mingtagacha yangi ish o‘rni yaratish imkoniyati mavjud. Hozirning o‘zida so‘rovda ishtirok etgan korxonalarning yillik aylanmasi taxminan 7,7 trln so‘mni tashkil etmoqda va ularda jami 25 mingdan ortiq kishi mehnat qilmoqda.
Tadqiqot doirasida hududda tadbirkorlikni rivojlantirish va biznes faoliyatini yanada kengaytirish uchun turtki bo‘ladigan omillar aniqlab berildi.
Asosiy to‘siqlar sifatida tadbirkorlar tomonidan quyidagi muammolar qayd etildi: kredit resurslariga bo‘lgan ehtiyoj (tadbirkorlarning 31%), soliq yukini kamaytirish talabi (30%), bo‘sh yer maydonlari tanqisligi (22%), ta’minot uchun zalog masalasi (9,4%), infratuzilmani rivojlantirish zarurati (8,5%), bozorlarga kirish bilan bog‘liq muammolar (8,2%), binolar va kadrlar yetishmasligi (har biri bo‘yicha 7%) hamda kredit tarixini yaxshilash zarurati (6%).
Ta’kidlash joizki, tadbirkorlar yuqori darajadagi motivatsiyani namoyon etmoqda va faoliyatni kengaytirishga sarmoya kiritishga tayyor. Ayniqsa, xizmat ko‘rsatish va qishloq xo‘jaligi sohalarida bu holat yaqqol ko‘zga tashlanadi — aynan shu yo‘nalishlarda kreditlash va infratuzilma bilan ta’minlash bo‘yicha eng ko‘p so‘rovlar qayd etilgan.
Tadqiqot natijalari tumanlar va iqtisodiyot tarmoqlari kesimida aniq (manzilli) qo‘llab-quvvatlash choralarini ishlab chiqish imkonini beradi. Jumladan, moliyaviy resurslarga bo‘lgan ehtiyoj eng ko‘p Urganch, Yangiariq va Xonqa tumanlarida kuzatilgan bo‘lsa, yerga egalik qilish masalalari ayniqsa, Qo‘shko‘pir va Urganch tumanlari uchun dolzarb hisoblanadi.
Olingan natijalar hududiy darajada kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishga asos bo‘ladi. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi o‘tkazgan tadqiqot Xorazm viloyatida tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish bo‘yicha katta salohiyat mavjudligini ko‘rsatmoqda va samarali iqtisodiy rag‘batlantirish choralarini belgilashda muhim yo‘naltiruvchi manba vazifasini o‘taydi.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi
Jamoatchilik bilan aloqalar bo‘limi
Izoh qoldirish