Citigroup стейблкоинлар бозорини таҳлил қилишга бағишланган «Стейблкоинлар бозорини таҳлил қилиш: 2030 йилгача прогноз ва стратегик истиқболлар» номли материални эълон қилди.
Citigroup Inc. («Ситигруп») — АҚШда жойлашган бўлиб, 1812 йилда ташкил этилган дунёдаги энг йирик молиявий конгломератлардан бири ҳисобланади. У АҚШнинг Bank of America, JPMorgan Chase ва Wells Fargo билан бир қаторда «катта тўртлик» банклари таркибига киради ҳамда қиймати 1,8 трлн АҚШ долларидан ортиқ активларни бошқаради.
Стейблкоин — «рақамли пуллар» турларидан бири бўлиб, ушбу тоифага рақамли банк депозитлари ва марказий банкнинг рақамли валютаси (CBDC) ҳам киради.
Стейблкоинлар блокчейн технологияларини институционал даражада жорий этишда асосий катализаторга айланмоқда. Citigroup таҳлилчилари бу жараённи «ChatGPT моменти» билан таққослаб, соҳада туб бурилиш босқичи бошланганини таъкидлайдилар. Ҳисоб-китобларни бир зумда амалга ошириш ва 24/7 режимида тасдиқлаш учун блокчейн технологиясидан фойдаланишга ўтиш жадаллашмоқда.
Бозор динамикаси ушбу тезисни тасдиқламоқда: 2025 йил бошидан буён стейблкоинлар эмиссияси ҳажми тахминан 200 млрд АҚШ долларидан 280 млрд АҚШ долларигача ўсди, бу эса ишонч ва талабнинг ортиб бораётганини кўрсатади.
Ҳозирги пайтда стейблкоинлар бозорининг ўсиши учта асосий омил билан рағбатлантирилмоқда:
Бозорга янги лойиҳалар кириб келаётгани сари, келгуси ўсиш прогнозлари тобора ижобий тус олмоқда. Бу эса стейблкоинлар бозорининг эҳтимолий кўламларини чуқур таҳлил қилиш зарурлигини тақозо этмоқда..
АҚШда ҳамда халқаро миқёсда бозорнинг тез суръатларда ўсиши ва янги лойиҳалар эълон қилиниши фонида стейблкоинлар бозори ҳажми бўйича прогнозлар юқори томонга қайта кўриб чиқилди. 2030 йилга келиб стейблкоинлар эмиссияси базавий сценарийда 1,9 трлн АҚШ долларигача (аввал 1,6 трлн) етиши, оптимистик сценарийда эса 4 трлн АҚШ долларигача (аввал 3,7 трлн) ошиши кутилмоқда. Тарихий динамика ва янги прогнозлар ушбу сегментда экспоненциал ўсиш салоҳияти мавжудлигини яққол намоён қилади.
2030 йилга 1,9 трлн АҚШ доллари миқдоридаги базавий прогноз қуйидаги таркибий қисмлар ҳисобидан шаклланади:
Қисқа муддатли ликвидликни қайта тақсимлаш (базавий сценарийнинг 45%). Ушбу қисм стейблкоинлар анъанавий банк депозитларининг муайян қисмини алмаштириши ҳақидаги моделга асосланади. Тахминга кўра, стейблкоинлар АҚШда банк депозитларининг 2,5 фоизини, халқаро депозитларнинг эса (АҚШ ва Хитойдан ташқари) 0,75 фоизини алмаштиради. Бу жараённи 1970 йилларда евродолларлар бозорининг ўсиши билан қиёслаш мумкин: АҚШ банк тизимидан ташқарида ушбу активларга талаб ортиши янги ва йирик бозор шаклланишига олиб келган эди.
Оммавий криптовалюта бозорларининг ўсиши (базавий сценарийнинг 40%). Базавий сценарийга кўра, криптобозор билан боғлиқ стейблкоинлар эмиссияси сўнгги уч йилда кузатилган ўртача йиллик 20 фоизлик ўсиш суръатини сақлаб қолади. Оптимистик сценарийда ушбу кўрсаткич йиллик 31 фоизгача ошади, бу институционал капитал оқими фаоллашган шароитдаги ўсиш салоҳиятини акс эттиради.
Банкнотларнинг қайта тақсимланиши (базавий сценарийнинг қарийб 15%). Прогноз жисмоний пулларни рақамли воситалар билан қисман алмаштирилишини ҳам ҳисобга олади: хорижда айланмада бўлган АҚШ доллари банкноталарининг 10 фоизи ва мамлакат ичидаги банкноталарнинг 2,5 фоизи стейблкоинлар билан алмаштирилиши мумкин. Қиёс сифатида олтин ETFлари тажрибаси келтирилади (ETF — биржада сотиладиган, олтин ёки унинг эквиваленти билан таъминланган қимматли қоғозлар фонди): бу инструментлар жисмоний олтин бозорининг қарийб 8 фоизини жалб қилишга муваффақ бўлган, чунки инвесторлар учун қулай ва оммабоп инвестиция воситасини таклиф этган.
Рақобат муҳити: стейблкоинлар ва банк токенлари. Пулнинг келажаги форматлар ўртасидаги «кураш»да эмас, балки турли молиявий инструментлар ўзаро уйғун ҳолда фаолият юритадиган экотизимни барпо этишдадир. Бир-бирини сиқиб чиқариш ўрнига, стейблкоинлар, токенлаштирилган депозитлар ва марказий банк рақамли валюталари (CBDC) бир вақтнинг ўзида мавжуд бўлиб, параллел ривожланади.
Стейблкоинлар таъсирчан ўсиш кўрсатаётганига қарамасдан, банк токенлари бозорининг эҳтимолий кўлами анча катта бўлиши мумкин. Дунёдаги энг йирик банклар мавжуд тўлов тизимлари орқали ҳар куни 5 трлндан 10 трлн АҚШ долларигача маблағ ўтказади. Агар ушбу ҳажмларнинг атиги 1 фоизи банк токенларига ўтса, йиллик айланма 12,5–25 трлн АҚШ долларини ташкил қилади. 2030 йилга келиб банк токенлари орқали амалга ошириладиган транзакциялар ҳажми 100–140 трлн АҚШ долларигача етиши мумкин.
Фарқлар мавжуд бўлса-да, ончейн-пулларнинг барча шакллари оммавий жорий этиш учун бартараф этилиши зарур бўлган умумий муаммоларга дуч келади.
Кенг жорий этиш учун чақириқлар ва хатарлар. Оптимистик прогнозларга қарамасдан, рақамли пулларни оммавий қабул қилишга эришиш учун қатор муҳим технологик, регулятор ва операцион тўсиқларни енгиб ўтиш талаб этилади. Асосий муаммолар қуйидагилар:
– Фрагментация ва ўзаро мослик. Ончейн-пул экотизими қаттиқ фрагментлашган: кўплаб блокчейнлар ва токен форматлари мавжуд бўлиб, улар ўзаро эркин интеграциялана олмайди. Ягона стандартлар ва тармоқлар ўртасидаги «кўприклар»нинг етишмаслиги ликвидлик учун тўсиқлар яратади ва фойдаланишни қийинлаштиради.
– Оммавий блокчейнларда махфийлик. Публик блокчейнларнинг шаффофлиги корпоратив сектор учун жиддий тўсиқ ҳисобланади. Компаниялар битим шартлари, етказиб бериш ҳажмлари ёки ходимлар иш ҳақи каби махфий тижорат маълумотлари ошкор бўлиб қолишидан хавотирда. Нол маълумотни ошкор қилмаслик далиллари (Zero-Knowledge Proofs, ZKPs) каби технологиялар бу муаммони ҳал қилиши мумкин, бироқ уларни жорий этиш вақт ва стандартлаштиришни талаб этади.
– Банкларни четлаб депозитлар чиқиб кетиши хавфи. Анъанавий банк депозитларидан стейблкоинларга оммавий ўтиш банкларнинг кредитлаш учун ресурс базасини қисқартириши мумкин. «Дезинтермедиация» деб аталадиган ушбу ҳолат 1980 йилларда пул бозори фондлари (MMF) пайдо бўлиб, молия тизими таркибини ўзгартирган вазиятни эслатади. Маълумотларга кўра, 1980–1991 йилларда АҚШда уй хўжаликларининг молиявий активларида банк депозитлари улуши 23,8 фоиздан 18,8 фоизга тушган, шу вақтда пай фондлар улуши 1,8 фоиздан 7,8 фоизгача ошган.
– Масштабланиш ва ликвидлик. Стейблкоинлар бозоридаги ҳозирги ликвидлик даражаси капитал бозорларига хос бўлган йирик транзакциялар учун етарли бўлмаслиги мумкин. Институционал фойдаланиш учун янада чуқур ва барқарор ликвидлик пуллари зарур.
– Геосиёсий оқибатлар. Кўпчилик стейблкоинлар АҚШ долларида номиналлашгани боис, бу вазият “дилемма”ни юзага келтиради: бир томондан, долларнинг жаҳон молия тизимидаги устунлигини мустаҳкамлайди; иккинчи томондан эса бошқа мамлакатларни монетар суверенитетни сақлаш ва АҚШ валютасига қарамликни камайтириш учун ўз стейблкоинлари ва CBDCларини тезроқ ишлаб чиқишга ундайди.
Ушбу чақириқларни бартараф этиш прогноз қилинган ўсиш салоҳиятини амалга оширишда ҳал қилувчи омилга айланади ва бу бизни якуний стратегик хулосаларга олиб келади.
Элёр Пулатов
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Изоҳ қолдириш