Иқтисодий қийинчиликларга (инфляция, ташқи талабнинг пасайиши, пул-кредит сиёсатининг қатъийлашуви) қарамай, Словения Европа Иттифоқидаги энг барқарор иқтисодиётлардан бири бўлиб қолмоқда. Словения ялпи ички маҳсулоти $72,4 млрд.ни ташкил этади (жаҳон иқтисодиётининг 0,06%, дунё бўйича 96-ўрин). ЯИМ таркибини саноат (30%), хизмат кўрсатиш соҳаси (58%) ва қишлоқ хўжалиги (1,5%) ташкил этади.

1999–2024 йилларда саноат маҳсулоти ўртача йиллик 2,26% га ўсди. Энг сезиларли ўсиш 2021 йил апрелда қайд этилган (+34,9%), энг чуқур пасайиш эса 2009 йил апрелда кузатилган (-25,1%). 2024 йил декабрь ойида саноат маҳсулоти ҳажми олдинги йилнинг мос ойига нисбатан 1,9%га ошди. Словениянинг саноат тузилишида қайта ишловчи саноат етакчи ўринни эгаллайди ва умумий саноат маҳсулоти ҳажмининг тахминан 90%ни ташкил қилади. Секторнинг энг йирик сегментлари қуйидагилардан иборат: ферро ўрнини босувчи металлардан тайёрланган маҳсулотлар (12%), электротехника ускуналари (10%), автотранспорт воситалари, тирқичлар ва яримтирқичлар (7%), каучук ва пластмассадан маҳсулотлар (7%), машиналар ва ускуналар (6%), шунингдек, озиқ-овқат маҳсулотлари ва асосий металллар (ҳар бири 5%).

Мамлакатда икки йирик фармацевтика компанияси — «Krka» ва «Lek» фаолият юритади (2002 йили «Novartis» компанияси «Lek»ни 876 миллион еврога сотиб олган). Бу иқтисодиёт соҳаси мамлакатнинг ЯИМ ҳажмида тахминан 5% улушга эга бўлиб, секторда тахминан 12 000 киши иш билан таъминланган.

«Revoz» автомобил заводи фаолият юритади (100% «Renault Group»га қарашли қўшма корхона; 2023 йилда Twingo 3 автомобиллари — 16 638 дона, Twingo Electric — 17 532 дона, Clio 5 — 26 711 дона ишлаб чиқарилган). Словенияда шунингдек, дунёдаги йирик автомобил ишлаб чиқарувчилари — «Ford», «Volvo», «BMW», «Opel», «Skoda», «Audi» ва бошқалар учун компонентлар ишлаб чиқарилади. «TAB» заводи аккумулятор батареяларини «Fiat», «Renault», «Peugeot» ва «Citroen» автомобил концернларига етказиб беради. Словениянинг автомобил саноати умумий экспорт ҳажмининг 20%ини ташкил этади ва мамлакат ЯИМига 10% ҳисса қўшади.

Маиший техника ишлаб чиқарувчи «Gorenje» компанияси Словениянинг энг йирик корхоналари рейтингида бешинчи ўринни эгаллайди (Ҳозирда компания Хитойнинг «Hisense» холдинги таркибига киради ва 70 дан ортиқ давлатга маҳсулот етказиб беради, ишлаб чиқаришининг тахминан 95%и экспорт қилинади). Ушбу корхонанинг миллий иқтисодиётга қўшган ҳиссаси мамлакат ялпи ички маҳсулотининг 4,2%ини ташкил этади.

Хизматлар соҳаси Словения иқтисодиётида етакчи тармоқ ҳисобланади. 2024 йилда мазкур сектор туризм, молия хизматлари ва ахборот технологияларини қамраб олди. Хизматлар соҳасида аҳолининг қарийб учдан икки қисми банд. Молиявий ва бизнес фаолиятнинг маркази сифатида Любляна ажралиб туради, шу билан бирга, мамлакат бўйлаб қишлоқ ва экологик туризм жадал ривожланмоқда. 2024 йилда хизматлар экспорти тахминан 12,5 млрд еврони ташкил этиб, мамлакат умумий экспорт ҳажмининг 20,3%ига тенг бўлди. Туризм ҳам миллий иқтисодиётга муҳим ҳисса қўшади. 2024 йилда мамлакатга 6,58 млн турист ташриф буюрди (2023 йилга нисбатан 6,3% кўп), 16,85 млн туристлар тунаб қолгани қайд этилди (ўсиш 4,5%). Бутун турғунликнинг 72%и хорижий сайёҳларга тўғри келди. Бу эса Словениянинг халқаро миқёсдаги жозибадорлиги ортиб бораётганини тасдиқлайди. Жаҳон иқтисодий форумининг таҳлилига кўра, Словения 119 давлат орасида миллий брендлаш стратегияси бўйича биринчи ўринни эгаллаган.

Словениянинг ташқи савдоси

2024 йилда Словениянинг ташқи савдоси ҳам экспорт, ҳам импорт ҳажмларининг сезиларли ўсиши билан ажралиб турди. Бироқ импорт ўсиш суръатлари экспортнинг ўсиш суръатларидан юқори бўлгани сабабли савдо баланси салбий кўриниш олди (импортни экспорт билан қоплаш коэффициенти 89% ни ташкил этди). Умумий ташқи савдо ҳажми 130,6 млрд еврога етди — бу 2023 йилга нисбатан 16,4% га кўп. Шунингдек, товарлар экспорти 61,5 млрд еврони ташкил этди (ўсиш 12%), импорт эса 69,1 млрд еврони (ўсиш 21%) ташкил этди.

2024 йилда Словения учун энг муҳим экспорт бозорлари Швейцария, Германия, Хорватия, Италия ва Австрия бўлди. Энг кўп сотилган товарлар гуруҳи фармацевтика маҳсулотлари бўлиб, умумий экспорт ҳажмининг 45,6%ни ташкил этди. Шу давр мобайнида Словения Швейцария, Германия, Хитой, Ҳиндистон ва Италиядан энг кўп товар импорт қилган. Кимё ва унга боғлиқ маҳсулотлар умумий импорт ҳажмининг 49,5%ни ташкил этган. Бошқа муҳим товарлар гуруҳлари қуйидагича: машиналар ва транспорт ускуналари (экспорт – 24,3%, импорт – 19,3%), асосан материал бўйича таснифланган тайёр маҳсулотлар (12,7% ва 10,3%), турли хил тайёр маҳсулотлар (6,8% ва 5,8%), минерал ёқилғи, мойлаш материаллари ва турдош маҳсулотлар (4,7% ва 6,9%).

Европа Иттифоқи доирасидаги савдо 63,2 миллиард еврони ташкил этди (ЕИга экспорт 1,1% га ўсиб 30,9 миллиард еврони, импорт эса 0,8% га кўтарилиб 32,3 миллиард еврони ташкил қилди). ЕИга кирмаган мамлакатлар билан савдо айланмаси 67,3 миллиард еврони ташкил этди (экспорт 25% га ўсиб 30,5 миллиард еврони, импорт эса 47% га кўтарилиб 36,8 миллиард еврони ташкил этди). Қайта ишлаш саноати ҳисобга олинмаган ҳолда, ЕИга кирмаган мамлакатларга экспорт 3,6%га ўсиб 10,3 миллиард еврони, улардан импорт эса 1,1% га ўсиб 9,2 миллиард еврони ташкил этди.

Ўзбекистон-Словения савдо-иқтисодий ҳамкорлигининг ҳолати ва истиқболлари

2024 йилда Ўзбекистоннинг Словения билан ташқи савдо айланмаси 175,73 млн долларни ташкил этиб, 2023 йилга нисбатан 60,3% га ўсди. Бу кўрсаткич Ўзбекистоннинг умумий ташқи савдо ҳажмида 0,3% улушга эга. Ўзбекистон Словенияга 9,21 млн долларлик маҳсулот экспорт қилган, Словениядан эса 166,52 млн долларлик маҳсулот импорт қилган (умумий импортдаги улуши – 0,4%). Савдо баланси сальдоси манфий бўлиб, 157,31 млн долларни ташкил этди.

Экспортнинг асосий қисмини қуйидаги товарлар ташкил этди: мис сим ($6,81 млн), трикотаж тўқималари (машина ёки қўлда тўқилган), парик ишлаб чиқариш учун тайёрланган тўқималар ($1,77 млн), хизматлар ($0,54 млн).

Асосий импорт: дори-дармонлар (94,2 миллион доллар), самолётлар (қиймати 50,58 миллион долларлик фуқаролик йўловчи самолётлари), иммунологик маҳсулотлар, гемоглобин, қон глобулинлари ва сарум глобулинлари, ваксиналар, токсинлар ва бошқалар (11,96 миллион доллар), машиналар, асбоб-ускуналар, асбоблар, маиший техника (1,46 миллион доллар), мастиклар ва бошқа материаллар (1,2 миллион доллар), полимерлар (0,64 миллион доллар).

2024 йилда Ўзбекистон ва Словения ўртасидаги савдо ҳажми 2017 йилдаги ($26,02 млн) кўрсаткичга нисбатан 6,7 баробарга ошди. Шу билан бирга, Ўзбекистон экспорти 7,5 баробарга ўсди ($1,22 млн — 2017 йил), импорт эса 6,9 баробарга кўпайди ($24,8 млн — 2017 йил).

2025 йилнинг январь-март ойларида, 2024 йилнинг биринчи чорагига нисбатан, Ўзбекистон-Словения ўртасидаги савдо 47,8% га ўсиб, 127 млн долларни ташкил этди (умумий савдодаги улуш – 0,7%). Экспорт 51 млн долларни (0,6%) ташкил этди ва 23 баробардан ортиқ ўсди, импорт эса 76 млн долларга (0,8%) тенг бўлиб, 9,3% га камайди.

Инвестицион ҳамкорлик

2017–2024 йиллар мобайнида Словениядан Ўзбекистонга жалб қилинган умумий инвестициялар ҳажми 18,2 млн АҚШ долларини ташкил этди. Ушбу сармоялар терини қайта ишлаш ва унга алоқадор маҳсулотлар ишлаб чиқариш, резина ва пластмасса буюмларини тайёрлаш ҳамда ахборот-коммуникация технологиялари (АКТ) соҳасини ривожлантиришга йўналтирилган. Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикаси ҳудудида словениялик инвесторлар иштирокида 10 та компания фаолият юритмоқда.

Икки томонлама ҳамкорлик истиқболлари

Ўзбекистонда яратилган қулай инвестиция ва ишбилармонлик муҳитини инобатга олган ҳолда, қуйидаги йўналишларда ҳамкорликни ривожлантириш имкониятлари мавжуд:

1. “Krka” ва “Lek” компаниялари билан биргаликда дженерик дори воситалари, нутрицевтик маҳсулотлар, шифобахш ўсимликлардан тайёрланадиган препаратлар ишлаб чиқариш ва уларни МДҲ ҳамда Марказий Осиё мамлакатларига экспорт қилиш бўйича қўшма корхоналар ташкил этиш;

2. “Gorenje” компанияси билан ҳамкорликда Ўзбекистонда йирик маиший техника ва унинг бутловчи қисмларини йиғиш, шунингдек, қўшма брендлар ишлаб чиқиш ва илгари суриш.

Шу билан бирга, Словения бозорига юқори импорт улушига эга товарлар бўйича ўзбек маҳсулотларини экспорт қилиш салоҳияти ҳам юқори. Хусусан, Ўзбекистон қуйидаги товар тоифалари бўйича экспорт ҳажмини ошириш имкониятига эга:

• пластмасса ва ундан тайёрланган маҳсулотлар (Словениянинг умумий импорти — 2,36 млрд евро), мебеллар;

• ётоқ жиҳозлари, матраслар, матрас асослари, диван подушкалари ва шунга ўхшаш буюмлар (804,1 млн доллар);

• трикотаж усулида ишлаб чиқарилган кийим ва кийим аксессуарлари (628,7 млн доллар), еб бўладиган мевалар ва ёнғоқлар;

• ситрус меваларнинг пости ва қовун пўстлоқлари (487,09 млн доллар), изоляцияланган симлар (эмалланган ёки анодланган, шу жумладан), кабеллар (470 млн доллар);

• пойабзал, гетра ва шунга ўхшаш буюмлар ҳамда уларнинг қисмлари (429,7 млн доллар), шиша ва ундан ясалган маҳсулотлар (412,2 млн доллар), мис ва ундан ишланган буюмлар (349,4 млн доллар);

• металл буюмлар: асбоб-ускуналар, пичоқ, қошиқ ва вилка каби маиший буюмлар ҳамда уларнинг қисмлари (335,2 млн доллар);

• махсус функцияларга эга механик ускуналар (291 млн доллар), сабзавотлар ва еб бўладиган илдизмева ҳамда клубнемевалар (268,6 млн доллар);

• ҳаво насослари, вакуум компрессорлари, вентиляторлар (231,7 млн доллар), муҳандислик вентиляциясига эга ҳаво кондиционерлари (143,9 млн доллар);

• керамик маҳсулотлар (156,3 млн доллар), импрегнация қилинган, қопламали ёки ламинатланган тўқималар (80 млн доллар), трикотаж матолари (34,1 млн доллар), хом ва тайёр чарм маҳсулотлари (33,7 млн доллар).

Словенияда юқори сифатли тўқимачилик, қишлоқ хўжалиги ҳамда пластмасса маҳсулотларига бўлган талабнинг ортиб бораётганини инобатга олган ҳолда, Ўзбекистон корхоналари ушбу сегментларда экспорт салоҳиятини кенгайтириш бўйича стратегик чора-тадбирларни кўриб чиқишлари мумкин. Бу жумладан, маҳсулотларни Европа Иттифоқи стандартларига мувофиқ сертификация қилиш, халқаро кўргазма ва ярмаркаларда фаол иштирок этиш ҳамда барқарор логистика каналларини ривожлантиришни ўз ичига олади.

Афзал Артиков, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази