Iqtisodiy qiyinchiliklarga (inflyasiya, tashqi talabning pasayishi, pul-kredit siyosatining qat’iylashuvi) qaramay, Sloveniya Yevropa Ittifoqidagi eng barqaror iqtisodiyotlardan biri bo‘lib qolmoqda. Sloveniya yalpi ichki mahsuloti $72,4 mlrd.ni tashkil etadi (jahon iqtisodiyotining 0,06%, dunyo bo‘yicha 96-o‘rin). YaIM tarkibini sanoat (30%), xizmat ko‘rsatish sohasi (58%) va qishloq xo‘jaligi (1,5%) tashkil etadi.

1999–2024 yillarda sanoat mahsuloti o‘rtacha yillik 2,26% ga o‘sdi. Eng sezilarli o‘sish 2021 yil aprelda qayd etilgan (+34,9%), eng chuqur pasayish esa 2009 yil aprelda kuzatilgan (-25,1%). 2024 yil dekabr oyida sanoat mahsuloti hajmi oldingi yilning mos oyiga nisbatan 1,9%ga oshdi. Sloveniyaning sanoat tuzilishida qayta ishlovchi sanoat yetakchi o‘rinni egallaydi va umumiy sanoat mahsuloti hajmining taxminan 90%ni tashkil qiladi. Sektorning eng yirik segmentlari quyidagilardan iborat: ferro o‘rnini bosuvchi metallardan tayyorlangan mahsulotlar (12%), elektrotexnika uskunalari (10%), avtotransport vositalari, tirqichlar va yarimtirqichlar (7%), kauchuk va plastmassadan mahsulotlar (7%), mashinalar va uskunalar (6%), shuningdek, oziq-ovqat mahsulotlari va asosiy metalllar (har biri 5%).

Mamlakatda ikki yirik farmatsevtika kompaniyasi — «Krka» va «Lek» faoliyat yuritadi (2002 yili «Novartis» kompaniyasi «Lek»ni 876 million yevroga sotib olgan). Bu iqtisodiyot sohasi mamlakatning YaIM hajmida taxminan 5% ulushga ega bo‘lib, sektorda taxminan 12 000 kishi ish bilan ta’minlangan.

«Revoz» avtomobil zavodi faoliyat yuritadi (100% «Renault Group»ga qarashli qo‘shma korxona; 2023 yilda Twingo 3 avtomobillari — 16 638 dona, Twingo Electric — 17 532 dona, Clio 5 — 26 711 dona ishlab chiqarilgan). Sloveniyada shuningdek, dunyodagi yirik avtomobil ishlab chiqaruvchilari — «Ford», «Volvo», «BMW», «Opel», «Skoda», «Audi» va boshqalar uchun komponentlar ishlab chiqariladi. «TAB» zavodi akkumulyator batareyalarini «Fiat», «Renault», «Peugeot» va «Citroen» avtomobil konsernlariga yetkazib beradi. Sloveniyaning avtomobil sanoati umumiy eksport hajmining 20%ini tashkil etadi va mamlakat YaIMiga 10% hissa qo‘shadi.

Maishiy texnika ishlab chiqaruvchi «Gorenje» kompaniyasi Sloveniyaning eng yirik korxonalari reytingida beshinchi o‘rinni egallaydi (Hozirda kompaniya Xitoyning «Hisense» xoldingi tarkibiga kiradi va 70 dan ortiq davlatga mahsulot yetkazib beradi, ishlab chiqarishining taxminan 95%i eksport qilinadi). Ushbu korxonaning milliy iqtisodiyotga qo‘shgan hissasi mamlakat yalpi ichki mahsulotining 4,2%ini tashkil etadi.

Xizmatlar sohasi Sloveniya iqtisodiyotida yetakchi tarmoq hisoblanadi. 2024 yilda mazkur sektor turizm, moliya xizmatlari va axborot texnologiyalarini qamrab oldi. Xizmatlar sohasida aholining qariyb uchdan ikki qismi band. Moliyaviy va biznes faoliyatning markazi sifatida Lyublyana ajralib turadi, shu bilan birga, mamlakat bo‘ylab qishloq va ekologik turizm jadal rivojlanmoqda. 2024 yilda xizmatlar eksporti taxminan 12,5 mlrd yevroni tashkil etib, mamlakat umumiy eksport hajmining 20,3%iga teng bo‘ldi. Turizm ham milliy iqtisodiyotga muhim hissa qo‘shadi. 2024 yilda mamlakatga 6,58 mln turist tashrif buyurdi (2023 yilga nisbatan 6,3% ko‘p), 16,85 mln turistlar tunab qolgani qayd etildi (o‘sish 4,5%). Butun turg‘unlikning 72%i xorijiy sayyohlarga to‘g‘ri keldi. Bu esa Sloveniyaning xalqaro miqyosdagi jozibadorligi ortib borayotganini tasdiqlaydi. Jahon iqtisodiy forumining tahliliga ko‘ra, Sloveniya 119 davlat orasida milliy brendlash strategiyasi bo‘yicha birinchi o‘rinni egallagan.

Sloveniyaning tashqi savdosi

2024 yilda Sloveniyaning tashqi savdosi ham eksport, ham import hajmlarining sezilarli o‘sishi bilan ajralib turdi. Biroq import o‘sish sur’atlari eksportning o‘sish sur’atlaridan yuqori bo‘lgani sababli savdo balansi salbiy ko‘rinish oldi (importni eksport bilan qoplash koeffitsiyenti 89% ni tashkil etdi). Umumiy tashqi savdo hajmi 130,6 mlrd yevroga yetdi — bu 2023 yilga nisbatan 16,4% ga ko‘p. Shuningdek, tovarlar eksporti 61,5 mlrd yevroni tashkil etdi (o‘sish 12%), import esa 69,1 mlrd yevroni (o‘sish 21%) tashkil etdi.

2024 yilda Sloveniya uchun eng muhim eksport bozorlari Shveysariya, Germaniya, Xorvatiya, Italiya va Avstriya bo‘ldi. Eng ko‘p sotilgan tovarlar guruhi farmatsevtika mahsulotlari bo‘lib, umumiy eksport hajmining 45,6%ni tashkil etdi. Shu davr mobaynida Sloveniya Shveysariya, Germaniya, Xitoy, Hindiston va Italiyadan eng ko‘p tovar import qilgan. Kimyo va unga bog‘liq mahsulotlar umumiy import hajmining 49,5%ni tashkil etgan. Boshqa muhim tovarlar guruhlari quyidagicha: mashinalar va transport uskunalari (eksport – 24,3%, import – 19,3%), asosan material bo‘yicha tasniflangan tayyor mahsulotlar (12,7% va 10,3%), turli xil tayyor mahsulotlar (6,8% va 5,8%), mineral yoqilg‘i, moylash materiallari va turdosh mahsulotlar (4,7% va 6,9%).

Yevropa Ittifoqi doirasidagi savdo 63,2 milliard yevroni tashkil etdi (YeIga eksport 1,1% ga o‘sib 30,9 milliard yevroni, import esa 0,8% ga ko‘tarilib 32,3 milliard yevroni tashkil qildi). YeIga kirmagan mamlakatlar bilan savdo aylanmasi 67,3 milliard yevroni tashkil etdi (eksport 25% ga o‘sib 30,5 milliard yevroni, import esa 47% ga ko‘tarilib 36,8 milliard yevroni tashkil etdi). Qayta ishlash sanoati hisobga olinmagan holda, YeIga kirmagan mamlakatlarga eksport 3,6%ga o‘sib 10,3 milliard yevroni, ulardan import esa 1,1% ga o‘sib 9,2 milliard yevroni tashkil etdi.

O‘zbekiston-Sloveniya savdo-iqtisodiy hamkorligining holati va istiqbollari

2024 yilda O‘zbekistonning Sloveniya bilan tashqi savdo aylanmasi 175,73 mln dollarni tashkil etib, 2023 yilga nisbatan 60,3% ga o‘sdi. Bu ko‘rsatkich O‘zbekistonning umumiy tashqi savdo hajmida 0,3% ulushga ega. O‘zbekiston Sloveniyaga 9,21 mln dollarlik mahsulot eksport qilgan, Sloveniyadan esa 166,52 mln dollarlik mahsulot import qilgan (umumiy importdagi ulushi – 0,4%). Savdo balansi saldosi manfiy bo‘lib, 157,31 mln dollarni tashkil etdi.

Eksportning asosiy qismini quyidagi tovarlar tashkil etdi: mis sim ($6,81 mln), trikotaj to‘qimalari (mashina yoki qo‘lda to‘qilgan), parik ishlab chiqarish uchun tayyorlangan to‘qimalar ($1,77 mln), xizmatlar ($0,54 mln).

Asosiy import: dori-darmonlar (94,2 million dollar), samolyotlar (qiymati 50,58 million dollarlik fuqarolik yo‘lovchi samolyotlari), immunologik mahsulotlar, gemoglobin, qon globulinlari va sarum globulinlari, vaksinalar, toksinlar va boshqalar (11,96 million dollar), mashinalar, asbob-uskunalar, asboblar, maishiy texnika (1,46 million dollar), mastiklar va boshqa materiallar (1,2 million dollar), polimerlar (0,64 million dollar).

2024 yilda O‘zbekiston va Sloveniya o‘rtasidagi savdo hajmi 2017 yildagi ($26,02 mln) ko‘rsatkichga nisbatan 6,7 barobarga oshdi. Shu bilan birga, O‘zbekiston eksporti 7,5 barobarga o‘sdi ($1,22 mln — 2017 yil), import esa 6,9 barobarga ko‘paydi ($24,8 mln — 2017 yil).

2025 yilning yanvar-mart oylarida, 2024 yilning birinchi choragiga nisbatan, O‘zbekiston-Sloveniya o‘rtasidagi savdo 47,8% ga o‘sib, 127 mln dollarni tashkil etdi (umumiy savdodagi ulush – 0,7%). Eksport 51 mln dollarni (0,6%) tashkil etdi va 23 barobardan ortiq o‘sdi, import esa 76 mln dollarga (0,8%) teng bo‘lib, 9,3% ga kamaydi.

Investitsion hamkorlik

2017–2024 yillar mobaynida Sloveniyadan O‘zbekistonga jalb qilingan umumiy investitsiyalar hajmi 18,2 mln AQSh dollarini tashkil etdi. Ushbu sarmoyalar terini qayta ishlash va unga aloqador mahsulotlar ishlab chiqarish, rezina va plastmassa buyumlarini tayyorlash hamda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) sohasini rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasi hududida sloveniyalik investorlar ishtirokida 10 ta kompaniya faoliyat yuritmoqda.

Ikki tomonlama hamkorlik istiqbollari

O‘zbekistonda yaratilgan qulay investitsiya va ishbilarmonlik muhitini inobatga olgan holda, quyidagi yo‘nalishlarda hamkorlikni rivojlantirish imkoniyatlari mavjud:

1. “Krka” va “Lek” kompaniyalari bilan birgalikda djenerik dori vositalari, nutritsevtik mahsulotlar, shifobaxsh o‘simliklardan tayyorlanadigan preparatlar ishlab chiqarish va ularni MDH hamda Markaziy Osiyo mamlakatlariga eksport qilish bo‘yicha qo‘shma korxonalar tashkil etish;

2. “Gorenje” kompaniyasi bilan hamkorlikda O‘zbekistonda yirik maishiy texnika va uning butlovchi qismlarini yig‘ish, shuningdek, qo‘shma brendlar ishlab chiqish va ilgari surish.

Shu bilan birga, Sloveniya bozoriga yuqori import ulushiga ega tovarlar bo‘yicha o‘zbek mahsulotlarini eksport qilish salohiyati ham yuqori. Xususan, O‘zbekiston quyidagi tovar toifalari bo‘yicha eksport hajmini oshirish imkoniyatiga ega:

• plastmassa va undan tayyorlangan mahsulotlar (Sloveniyaning umumiy importi — 2,36 mlrd yevro), mebellar;

• yotoq jihozlari, matraslar, matras asoslari, divan podushkalari va shunga o‘xshash buyumlar (804,1 mln dollar);

• trikotaj usulida ishlab chiqarilgan kiyim va kiyim aksessuarlari (628,7 mln dollar), yeb bo‘ladigan mevalar va yong‘oqlar;

• sitrus mevalarning posti va qovun po‘stloqlari (487,09 mln dollar), izolyasiyalangan simlar (emallangan yoki anodlangan, shu jumladan), kabellar (470 mln dollar);

• poyabzal, getra va shunga o‘xshash buyumlar hamda ularning qismlari (429,7 mln dollar), shisha va undan yasalgan mahsulotlar (412,2 mln dollar), mis va undan ishlangan buyumlar (349,4 mln dollar);

• metall buyumlar: asbob-uskunalar, pichoq, qoshiq va vilka kabi maishiy buyumlar hamda ularning qismlari (335,2 mln dollar);

• maxsus funksiyalarga ega mexanik uskunalar (291 mln dollar), sabzavotlar va yeb bo‘ladigan ildizmeva hamda klubnemevalar (268,6 mln dollar);

• havo nasoslari, vakuum kompressorlari, ventilyatorlar (231,7 mln dollar), muhandislik ventilyasiyasiga ega havo konditsionerlari (143,9 mln dollar);

• keramik mahsulotlar (156,3 mln dollar), impregnatsiya qilingan, qoplamali yoki laminatlangan to‘qimalar (80 mln dollar), trikotaj matolari (34,1 mln dollar), xom va tayyor charm mahsulotlari (33,7 mln dollar).

Sloveniyada yuqori sifatli to‘qimachilik, qishloq xo‘jaligi hamda plastmassa mahsulotlariga bo‘lgan talabning ortib borayotganini inobatga olgan holda, O‘zbekiston korxonalari ushbu segmentlarda eksport salohiyatini kengaytirish bo‘yicha strategik chora-tadbirlarni ko‘rib chiqishlari mumkin. Bu jumladan, mahsulotlarni Yevropa Ittifoqi standartlariga muvofiq sertifikatsiya qilish, xalqaro ko‘rgazma va yarmarkalarda faol ishtirok etish hamda barqaror logistika kanallarini rivojlantirishni o‘z ichiga oladi.

Afzal Artikov, Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi