Нима учун ҳисобга олинадиган ҚҚС суммасини камайтириш ҳуқуқини суиистеъмол қилувчи ташкилотларга фаол қарши курашиш айнан ҳозир бошланди? Давлат улар билан кейинчалик қандай усуллар билан курашади? Ушбу ва бошқа саволларга buxgalter.uz илтимосига биноан молия вазирининг ўринбосари Дилшод СУЛТОНОВ жавоб берди:
"ЭО" суҳбатнинг асосий қисмини беради.
– Ҳар йили Европада ҚҚС билан фирибгарлик схемалари натижасида давлат бюджетларига тахминан 50 млрд евро келиб тушмайди. Ушбу пуллар жиноий гуруҳлар қўлларида қолиб кетади.
Ўзбекистонда, албатта, ҚҚС билан фирибгарлик кўлами аҳамиятли камроқ. Дастлабки маълумотларга кўра, 2020 йил августдан бошлаб 2021 йил январга қадар аниқланган шубҳали битимлар бўйича солиқни асоссиз ҳисобга олиш 1 трлн сўмга яқин миқдорни ташкил этди. Агар фирибгарлар тўхтатилмаса, улар бунда яна давом этадилар. Кирувчи ҚҚСни сунъий равишда ошириб кўрсатган ёки экспорт қилишда фирибгарликлар содир этган ҳолда улар бюджетдан солиқни қоплашга талабгор бўлишади. Яъни солиқни давлатга улар эмас, балки давлат уларга тўлайди.
Ўтган йили қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини экспорт қилувчиларнинг ҚҚСни қоплаш бўйича мурожаатлари бўйича контрагентлар бўйича солиқ тўлаш “занжири” ўрганилди. Барча фаолияти олинган суммаларни нақдлаштиришдан иборат бўлган “бир кунлик фирмалар” қатор ҳолларда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари “етказиб берувчилари” бўлиб чиқди. Ҳужжатларда эса қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини юклаб жўнатиш ҚҚС билан кўрсатилган, у албатта, бюджетга тўланмаган.
ҚҚС мавжуд бўлган деярли барча мамлакатлар бунда ишлаб олишга уринадиган уюшган фирибгарларга қарши курашади. Солиқларни тўлашдан бўйин товлаш каби бундай фирибгарлик тенг бўлмаган рақобатга ва Давлат бюджети даромадларининг камайишига олиб келади. Халқаро экспертлар ушбу ҳодисалар билан курашиш учун махсус нормалар жорий этишни тавсия қиладилар. Улар Ўзбекистон қонунчилигида ҳам мавжуд. Жумладан, солиқ органларида янги ваколатлар, хусусан - нархларга ва ҳисобга олинадиган ҚҚСга тузатиш киритиш ваколати пайдо бўлди.
– Нақд пуллар ва конвертация билан муаммолар бўлган вақтда, “нақдлаштирувчи идоралар” билан битимлар одатдаги иш бўлган. Сўнгги 4 йилда суммани банк орқали қонуний нақдлаштириш ва ўша ернинг ўзида - сўмларни товарларни импорт қилиш учун конвертация қилиш мумкин.
Бироқ “кирувчи ҚҚС”га ва “солиқ солинадиган фойда ва тегишинча, фойда солиғини камайтирадиган харажатларга” талаб пайдо бўлди. Бу ажабланарли эмас: солиқ ислоҳотлари натижасида ушбу солиқларни тўловчилар сони охирги 2 йилда 16 мартага кўпайди.
Фирибгарлар ҚҚС бу - одатдан ташқари солиқ эканлигини тезда тушунишди. Қўшимча қиймат яратиш занжирининг ҳар бир иштирокчиси бюджетга сотиш нархида харидордан ундириладиган “кирувчи ҚҚС” ва ўз етказиб берувчиларига тўланган “чиқувчи” солиқ ўртасидаги фарқни тўлайди. Шу боис, агар “кирувчи” ҚҚС сунъий равишда оширилса, бюджетга камроқ тўлаш мумкин.
Ва “нақдлаштирувчилар”, уларни “солиқ ўралари” дейиш тўғрироқ бўларди, ҚҚСни ҳисобга олиш ҳуқуқи савдоси билан шуғуллана бошлашди. Мен юқорида айтганимдек - уларнинг мижозлари ҳисобга олиш, демакки, қоплаш ҳуқуқидан фойдалана олишлари учун улар ҳужжат билан сохта битимлар расмийлаштиришади.
Шунга ўхшаш битимларни тизимли асосда аниқлаш учун солиқ тўловчиларга бориб оммавий солиқ текширувларини ўтказиш зарур бўларди. Бизда эса сўнгги йилларда уларга мораторий амал қилади. Шу боис 2020 йил август ойидан бошлаб, барча субъектлар электрон ҳисобварақ-фактура расмийлаштира бошлашлари билан солиқчилар жиддий таҳлилий иш учун инструментга эга бўлишди. Гарчи шубҳали ташкилотлар билан битимларни сўнгги 5 йил учун, яъни даъво қилиш муддати доирасида аниқлаш зарур бўлсада.
– Бундан буён ҳар қандай қарор қонунга риоя этувчи тадбиркорларнинг манфаатларига риоя қилинишини ҳисобга олган ҳолда қабул қилинишига интиламиз. Масалан, бугунги кунда харидлар тизими тўланадиган нарх бўйича ғолибларни аниқлайди. Натижада ҚҚС билан 110 минг сўмлик товар солиқсиз 100 минг сўмлик товарга қараганда қимматроқ туюлади, гарчи бундай бўлмасада. Биз мазкур тизимни такомиллаштириш устида ишлаяпмиз ва бундай амалиётдан воз кечишни режалаштирмоқдамиз.
Товарларнинг истеъмолчига қонуний ҳаракатида барча кейинги муаммоларни юзага келтирадиган маҳсулотларнинг бир қисмини яширин ишлаб чиқариш ва арзон бозордан импорт қилишни аниқлаштириб олиш лозим бўлади. Бу - юкларни ҳисобварақ-фактура ёки юкхатларсиз ташиш, терминаллар ва кассаларсиз савдо қилиш, реализация қилиш қийматини камайтириб кўрсатиш ва бизнеснинг реал манфаатларининг кўп йиллар давомида етарлича баҳоланмаганлиги туфайли юзага келган бошқа муаммолар.
Энди эса давлат тадбиркорликни ривожлантириш йўлидаги аксарият тўсиқларни олиб ташлаганда, у солиқ соҳасида қонунчиликка риоя қилинишини талаб қилишга ҳақли.
Изоҳ қолдириш