Mustaqil O‘zbekistonning rivojlanish sharoitida iqtisodiy islohotlar

2016 yildan O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlarning yangi bosqichi boshlandi. Asosiylari:

• Valyuta bozori liberallashtirildi, valyutani erkin konvertatsiya qilish imkoniyati
• tovarlar uchun aksiz solig‘i bekor qilish, tovarlar uchun import bojxona bojlarini keskin kamaytirish
• bank sektori va pul muomalasini isloh qilish
• soliq islohoti
• biznes yuritishda ma’muriy xarajatlarni kamaytirish
• Qishloq xo‘jaligi sohasining barcha yo‘nalishlari isloh qilish

Tahririyat tomonidan 2016-2022 yillarda O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirish va liberallashtirishning 12 ta asosiy yo‘nalishi taqdim etilgan tezislar tayyorlandi.

1. Valyuta bozori liberallashtirildi, shu jumladan eksportdan kelib tushgan xorijiy valyutadagi tushumni majburiy sotish talabi bekor qilindi, fuqarolar uchun milliy va xorijiy valyutani erkin konvertatsiya qilish imkoniyati yaratildi.
2. Soliq turlari 13 tadan 9 taga, soliq tekshiruvlari turlari esa, 13 tadan 3 taga qisqartirildi. Shuningdek, qo‘shilgan qiymat solig‘i stavkasi – 20 foizdan 15 foizga, ijtimoiy soliq stavkasi – 25 foizdan 12 foizga tushirildi.
3. Tadbirkorlik sohasida talab etiladigan 114 turdagi litsenziya va ruxsatnoma bekor qilindi hamda 33 turdagi litsenziya va ruxsatnoma o‘rniga xabardor etish tartibi joriy qilindi.

Bundan tashqari, tadbirkorlik faoliyatini ro‘yxatdan o‘tkazishda to‘lanadigan davlat boji stavkalari kamaytirilib, 35 milliard so‘mdan ziyod mablag‘lar tadbirkorlar ixtiyorida qoldirildi.

4. Ichki bozor uchun zarur bo‘lgan 3,5 ming turdagi tovarlar uchun import bojxona boji, 1,1 ming turdagi tovarlar uchun aksiz solig‘i bekor qilindi, shuningdek, 3 mingdan ziyod turdagi biznes.

(yuqoridagi ma’lumotlar 2021 yil boshiga to‘g‘ri keladi, ayni vaqtda bu ko‘rsatkichlar o‘zgargan bo‘lishi mumkin)

5. Eksport qiluvchi korxonalarning eksportdagi tashish xarajatlarini 50 foizgacha miqdorda kompensatsiya qilish mexanizmi joriy etildi.

Umuman, eksportni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha yaratilgan shart-sharoitlar natijasida, eksport nomenklaturasi 74 ta yangi turdagi mahsulot va geografiyasi 42 ta mamlakatga kengayib, eksport hajmi 2016 yildagi 12,1 milliard dollardan 16,6 milliard dollarga oshdi.

6. O‘tgan olti yilda asosiy kapitalga qariyb 250 trillion so‘m investitsiyalar jalb qilindi (bu ko‘rsatkich 1991–2016 yillarda, ya’ni dastlabki 25 yilda jami 51 trillion so‘mni tashkil etgan).

E’tiborlisi, respublikamizning investitsiya muhitini yaxshilash natijasida, o‘zlashtirilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hajmi 2016 yilga nisbatan 4 barobarga ko‘paydi va uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 4 foizga yetdi.

Statqo‘m ma’lumotlariga ko‘ra: O‘tgan olti yilda asosiy kapitalga qariyb 545 trillion so‘m investitsiyalar jalb qilindi (bu ko‘rsatkich 2000–2015 yillarda, ya’ni dastlabki 15 yilda jami 96 trillion so‘mni tashkil etgan).

7. Qo‘shimcha 19 ta erkin iqtisodiy zona (2016 yilda 3 ta bo‘lgan) va 400dan ziyod kichik sanoat zonasi tashkil etilib, ularda 10 trillion so‘mlik 1 mingdan ortiq loyiha ishga tushirildi va 100 mingta yangi ish o‘rni yaratildi.
8. Qishloq xo‘jaligi sohasining barcha yo‘nalishlari isloh qilinib, sohada qo‘shilgan qiymat zanjiri yaratildi, agroklaster va kooperatsiya tizimlari yo‘lga qo‘yildi. Asosiysi, ushbu sohaga bozor munosabatlari joriy qilindi. Natijada:

- ishlab chiqarilgan paxta tolasini o‘zimizda to‘liq qayta ishlash yo‘lga qo‘yildi (2016 yilda 40 foiz tola qayta ishlangan, xolos);

- eksport qilinadigan meva-sabzavot mahsulotlari 34 turdan 119 turga, ularning eksport geografiyasi esa, 43 tadan 92 ta davlatga ko‘paydi;

- 363 ming gektardan ziyod yer maydoni qayta foydalanishga kiritildi, 350 ming gektarga yaqin maydonda suv tejovchi sug‘orish texnologiyalari joriy qilindi.

9. 2017 yildan boshlab, oilaviy tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha alohida dasturlar joriy etilib, ular doirasida bugungi kunga qadar jami 29 trillion so‘mdan ziyod imtiyozli kreditlar ajratildi.
10. Umuman, iqtisodiyot sohalarida amalga oshirilgan islohotlar natijasida, o‘tgan olti yilda:

- qo‘shimcha 1 mln.dan ortiq tadbirkorlik sub’yekti tashkil etilib, qariyb 2 millionta yangi doimiy ish o‘rinlari yaratildi;

- respublika bo‘yicha o‘rtacha oylik ish haqi 2.48 barobarga oshdi (2016 yildagi 1 293 ming so‘mdan 3 214 million so‘mga).

11. 2021 yildan Davlat byudjetining bir qismini aholi takliflari asosida eng dolzarb muammolarni hal qilishga yo‘naltirish bo‘yicha mutlaqo yangi tizim – “Tashabbusli byudjet” tizimi joriy etildi.

Bunda, tuman va shahar byudjeti xarajatining 5 foizi (respublika bo‘yicha yiliga o‘rtacha 1,5 trillion so‘m (2022y)) “Ochiq byudjet” portali orqali, jamoatchilik fikri asosida shakllangan tadbirlarga ajratilmoqda.

Bugungi kunga qadar joylarda eng ko‘p ovoz to‘plagan 2215 ta loyihani moliyalashtirish uchun 1,1 trillion so‘m yo‘naltirildi.

12. 2020 yildan bozor tamoyillariga asoslangan ipoteka kreditlari orqali aholini uy-joy bilan ta’minlashning yangi tartibi joriy qilinib, daromadi yuqori bo‘lmagan oilalarga ipoteka krediti bo‘yicha dastlabki badal uchun 32 million so‘m subsidiya to‘lash va foiz stavkasining 10 foizdan oshgan qismini qoplash tizimi yo‘lga qo‘yildi.

Bugungi kunga qadar ushbu ipoteka dasturi doirasida 17,2 mingta ehtiyojmand oilaga uy-joy sotib olish uchun 475 milliard so‘mdan ziyod boshlang‘ich badal to‘lab berildi, ipoteka kreditlari bo‘yicha foiz xaratajatlarini qoplash uchun 179 milliard so‘m yo‘naltirildi.

Umuman, aholining uy-joy sharoitlarini yaxshilash maqsadida, o‘tgan olti yilda qishloq va shaharlarda 237 mingta uy-joylar (xonadon) barpo etildi (bu ko‘rsatkich 2009–2016 yillarga nisbatan 3.4 barobar ko‘p).

"Iqtisodiy sharh" jurnali tahririyati