Мустақил Ўзбекистоннинг ривожланиш шароитида иқтисодий ислоҳотлар

2016 йилдан Ўзбекистонда иқтисодий ислоҳотларнинг янги босқичи бошланди. Асосийлари:

• Валюта бозори либераллаштирилди, валютани эркин конвертация қилиш имконияти
• товарлар учун акциз солиғи бекор қилиш, товарлар учун импорт божхона божларини кескин камайтириш
• банк сектори ва пул муомаласини ислоҳ қилиш
• солиқ ислоҳоти
• бизнес юритишда маъмурий харажатларни камайтириш
• Қишлоқ хўжалиги соҳасининг барча йўналишлари ислоҳ қилиш

Таҳририят томонидан 2016-2022 йилларда Ўзбекистон иқтисодиётини ривожлантириш ва либераллаштиришнинг 12 та асосий йўналиши тақдим этилган тезислар тайёрланди.

1. Валюта бозори либераллаштирилди, шу жумладан экспортдан келиб тушган хорижий валютадаги тушумни мажбурий сотиш талаби бекор қилинди, фуқаролар учун миллий ва хорижий валютани эркин конвертация қилиш имконияти яратилди.
2. Солиқ турлари 13 тадан 9 тага, солиқ текширувлари турлари эса, 13 тадан 3 тага қисқартирилди. Шунингдек, қўшилган қиймат солиғи ставкаси – 20 фоиздан 15 фоизга, ижтимоий солиқ ставкаси – 25 фоиздан 12 фоизга туширилди.
3. Тадбиркорлик соҳасида талаб этиладиган 114 турдаги лицензия ва рухсатнома бекор қилинди ҳамда 33 турдаги лицензия ва рухсатнома ўрнига хабардор этиш тартиби жорий қилинди.

Бундан ташқари, тадбиркорлик фаолиятини рўйхатдан ўтказишда тўланадиган давлат божи ставкалари камайтирилиб, 35 миллиард сўмдан зиёд маблағлар тадбиркорлар ихтиёрида қолдирилди.

4. Ички бозор учун зарур бўлган 3,5 минг турдаги товарлар учун импорт божхона божи, 1,1 минг турдаги товарлар учун акциз солиғи бекор қилинди, шунингдек, 3 мингдан зиёд турдаги бизнес.

(юқоридаги маълумотлар 2021 йил бошига тўғри келади, айни вақтда бу кўрсаткичлар ўзгарган бўлиши мумкин)

5. Экспорт қилувчи корхоналарнинг экспортдаги ташиш харажатларини 50 фоизгача миқдорда компенсация қилиш механизми жорий этилди.

Умуман, экспортни қўллаб-қувватлаш бўйича яратилган шарт-шароитлар натижасида, экспорт номенклатураси 74 та янги турдаги маҳсулот ва географияси 42 та мамлакатга кенгайиб, экспорт ҳажми 2016 йилдаги 12,1 миллиард доллардан 16,6 миллиард долларга ошди.

6. Ўтган олти йилда асосий капиталга қарийб 250 триллион сўм инвестициялар жалб қилинди (бу кўрсаткич 1991–2016 йилларда, яъни дастлабки 25 йилда жами 51 триллион сўмни ташкил этган).

Эътиборлиси, республикамизнинг инвестиция муҳитини яхшилаш натижасида, ўзлаштирилган тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ҳажми 2016 йилга нисбатан 4 баробарга кўпайди ва унинг ялпи ички маҳсулотдаги улуши 4 фоизга етди.

Статқўм маълумотларига кўра: Ўтган олти йилда асосий капиталга қарийб 545 триллион сўм инвестициялар жалб қилинди (бу кўрсаткич 2000–2015 йилларда, яъни дастлабки 15 йилда жами 96 триллион сўмни ташкил этган).

7. Қўшимча 19 та эркин иқтисодий зона (2016 йилда 3 та бўлган) ва 400дан зиёд кичик саноат зонаси ташкил этилиб, уларда 10 триллион сўмлик 1 мингдан ортиқ лойиҳа ишга туширилди ва 100 мингта янги иш ўрни яратилди.
8. Қишлоқ хўжалиги соҳасининг барча йўналишлари ислоҳ қилиниб, соҳада қўшилган қиймат занжири яратилди, агрокластер ва кооперация тизимлари йўлга қўйилди. Асосийси, ушбу соҳага бозор муносабатлари жорий қилинди. Натижада:

- ишлаб чиқарилган пахта толасини ўзимизда тўлиқ қайта ишлаш йўлга қўйилди (2016 йилда 40 фоиз тола қайта ишланган, холос);

- экспорт қилинадиган мева-сабзавот маҳсулотлари 34 турдан 119 турга, уларнинг экспорт географияси эса, 43 тадан 92 та давлатга кўпайди;

- 363 минг гектардан зиёд ер майдони қайта фойдаланишга киритилди, 350 минг гектарга яқин майдонда сув тежовчи суғориш технологиялари жорий қилинди.

9. 2017 йилдан бошлаб, оилавий тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш бўйича алоҳида дастурлар жорий этилиб, улар доирасида бугунги кунга қадар жами 29 триллион сўмдан зиёд имтиёзли кредитлар ажратилди.
10. Умуман, иқтисодиёт соҳаларида амалга оширилган ислоҳотлар натижасида, ўтган олти йилда:

- қўшимча 1 млн.дан ортиқ тадбиркорлик субъекти ташкил этилиб, қарийб 2 миллионта янги доимий иш ўринлари яратилди;

- республика бўйича ўртача ойлик иш ҳақи 2.48 баробарга ошди (2016 йилдаги 1 293 минг сўмдан 3 214 миллион сўмга).

11. 2021 йилдан Давлат бюджетининг бир қисмини аҳоли таклифлари асосида энг долзарб муаммоларни ҳал қилишга йўналтириш бўйича мутлақо янги тизим – “Ташаббусли бюджет” тизими жорий этилди.

Бунда, туман ва шаҳар бюджети харажатининг 5 фоизи (республика бўйича йилига ўртача 1,5 триллион сўм (2022й)) “Очиқ бюджет” портали орқали, жамоатчилик фикри асосида шаклланган тадбирларга ажратилмоқда.

Бугунги кунга қадар жойларда энг кўп овоз тўплаган 2215 та лойиҳани молиялаштириш учун 1,1 триллион сўм йўналтирилди.

12. 2020 йилдан бозор тамойилларига асосланган ипотека кредитлари орқали аҳолини уй-жой билан таъминлашнинг янги тартиби жорий қилиниб, даромади юқори бўлмаган оилаларга ипотека кредити бўйича дастлабки бадал учун 32 миллион сўм субсидия тўлаш ва фоиз ставкасининг 10 фоиздан ошган қисмини қоплаш тизими йўлга қўйилди.

Бугунги кунга қадар ушбу ипотека дастури доирасида 17,2 мингта эҳтиёжманд оилага уй-жой сотиб олиш учун 475 миллиард сўмдан зиёд бошланғич бадал тўлаб берилди, ипотека кредитлари бўйича фоиз харатажатларини қоплаш учун 179 миллиард сўм йўналтирилди.

Умуман, аҳолининг уй-жой шароитларини яхшилаш мақсадида, ўтган олти йилда қишлоқ ва шаҳарларда 237 мингта уй-жойлар (хонадон) барпо этилди (бу кўрсаткич 2009–2016 йилларга нисбатан 3.4 баробар кўп).

"Иқтисодий шарҳ" журнали таҳририяти