O‘zbekiston iqtisodiyotining birinchi chorak trayektoriyasi

MINTAQA MAMLAKATLARI IQTISODIYoTI

Pandemiya tufayli yuzaga kelgan global inqiroz sharoitida tashqi iqtisodiy vaziyat beqaror bo‘lib qolmoqda. Pandemiya qo‘shni mamlakatlar va yirik savdo sheriklar iqtisodiyotiga salbiy ta’sir ko‘rsatishda davom etmoqda. Shunday qilib, Qozog‘iston YaIM birinchi chorakda o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 1,6 foizga kamaydi. Qirg‘iziston iqtisodiyotidagi turg‘unlik davom etmoqda - YaIM 9,4 foizga kamaydi. Rossiya YaIM, Rossiya Federatsiyasi iqtisodiy rivojlanish vazirligi rahbarining so‘zlariga ko‘ra, birinchi chorakda taxminan 2020 yilning to‘rtinchi choragi darajasida pasayishi kutilgan - 1,8%.

Shu bilan birga, Xitoy iqtisodiyoti rekord darajada o‘sish sur’atlarini 18,3 foizni tashkil qilmoqda, bu boshqa narsalar qatori pandemiya sababli Xitoy YaIM 6,5 foizga qisqarganida, 2020 yilning birinchi choragida past darajadagi ko‘rsatkich bilan bog‘liq. 2020 yilning to‘rtinchi choragida YaIM o‘sishi 0,6% ni tashkil etdi.

INFLYaSIYa

O‘zbekistonda inflyasiya darajasi pasayishda davom etmoqda, narxlarning ko‘tarilishi birinchi chorakda 2,5% ni, 2020 yilning shu davriga nisbatan esa - 2,8% ni tashkil etdi. Biroq, inflyasiyaning asosiy omili oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining ko‘tarilishi bo‘lib, ular 2020 yil dekabrga nisbatan 3,1 foizga o‘sdi, shu bilan birga o‘tgan yilning shu davriga nisbatan pasayish kuzatildi (2020 yilning dastlabki 3 oyida 4,3 foizga). Nooziq-ovqat mahsulotlari narxlarining o‘sishi 1,7% darajasida saqlanib qoldi, ammo xizmatlar narxi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan tez sur’atlarda o‘sdi - o‘tgan yilning shu davri nisbatan 2,7%, joriy yilning dastlabki uch oyida 1,5%.

INVESTITsIYa

Pandemiya sababli sarmoyalar kamayishda davom etmoqda, ammo pasayish darajasi sezilarli darajada sekinlashdi: 2020 yilning birinchi choragidagi 11,2 foizdan hozirgi chorakda 3,5 foizgacha. Shuni ta’kidlash kerakki, asosan markazlashtirilgan investitsiyalar kamaytirilmoqda. Xususan, byudjet mablag‘lari 5,2 foizga kamaydi. Eng katta pasayish hukumat tomonidan ajratilgan kreditlar hisobiga investitsiyalarda kuzatilmoqda - 66,5% va ularning investitsiyalar umumiy hajmidagi ulushi 2020 yilning birinchi choragidagi 18% dan ko‘rib chiqilayotgan davrda 6,2% gacha kamaydi. Aksincha, markazlashtirilmagan investitsiyalar 13,6% o‘sishni ko‘rsatdi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va kreditlar 30,6 foizga, aholi hisobidan investitsiyalar 20 foizga, korxonalar 6,3 foizga o‘sdi. Investitsiyalar tarkibidagi o‘zgarishlar va ularning pasayishi pandemiya sababli byudjet mablag‘larini investitsion bo‘lmagan xarajatlar uchun qayta taqsimlashga majbur qiladigan inqiroz tufayli ham, tarkibiy o‘zgarishlar va hukumat kafolati bilan chet el kreditlarini jalb qilish cheklovlari bilan ham bog‘liq. Boshqa tomondan, markazlashtirilmagan investitsiyalar hajmining o‘sishi, aksincha, investitsiya faolligining o‘sishi va mamlakatning xorijiy investorlar uchun jozibadorligi, inqiroz hodisalariga qarshilik ko‘rsatmoqda.

IQTISODIYoT TARMOQLARI

Iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida ishlab chiqarish o‘sishi kuzatildi. Dastlabki uch oyda qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligi mahsulotlarining o‘sishi 2020 yil birinchi choragidagi o‘sishga nisbatan biroz pasayish bilan 3,1 foizga o‘sdi (3,9 foiz). Sanoat sohasida, aksincha, o‘tgan yilning shu davrida 1,9 foizga nisbatan mahsulot ishlab chiqarish hajmining 3,8 foizgacha o‘sishi jadallashmoqda. Asosiy omillar - tog‘-kon sanoati 13,3% dan 0,1% gacha pasayishi, ishlab chiqarish sanoatida ishlab chiqarish hajmining 4,6% ga o‘sishi, elektr energiyasi, gaz, bug‘ va konditsionerlik sohasidagi ishlab chiqarishning 2020 yilning birinchi choragida 7,9% dan joriy yilning birinchi choragida 10,1% tezlashishi hisoblanadi.

Ko‘rib chiqilayotgan davrda qurilish sektori biroz 0,5 foizga oshdi. Xizmat ko‘rsatish sohasi 5,8 foizga o‘sdi. Transport sohasida yuk aylanmasining 2,8 foizgacha o‘sishi jadallashmoqda, shu bilan birga yo‘lovchilar aylanmasi biroz pasayib ketdi - 3,8 foizga. Birinchi uch oyda chakana savdo hajmi o‘tgan yilning shu davriga (3,8%) nisbatan biroz pasayishi bilan 2,8% ga o‘sdi.

TAShQI SAVDO

Hozirgi inqiroz tashqi savdoga jiddiy ta’sir ko‘rsatishda davom etmoqda. Birinchi chorakda tashqi savdo aylanmasi hajmi 11,6 foizga kamayib, 7,1 milliard dollarni, import esa 1,3 foizga kamayib, 4,7 milliard dollarni tashkil etdi.

Asosiy pasayish eksportda 26,5% dan 2,4 milliard dollargacha qayd etildi. Shuni ta’kidlash kerakki, o‘tgan yilning birinchi choragida oltin 1 milliard dollarga sotilgan, eksport tarkibining qariyb 30 foizini tashkil etgan. Oltinsiz eksport hajmi 2,4 mlrd dollarni tashkil qildi, shu bilan oltini hisobga olmaganda tovar va xizmatlar eksporti birinchi chorakda 6 foizga oshdi.

EKSPORT

Eksport tarkibida oziq-ovqat mahsulotlarini xorijga yetkazib berish hajmi 18,4% ga, kimyoviy mahsulotlar va ulardan tayyorlangan mahsulotlar 21% ga, rangli metallar - 58% ga, mashinalar va uskunalar 58% ga, to‘qimachilik va to‘qimachilik mahsulotlari 37,8 foizga o‘sishi kuzatilmoqda. Shu bilan birga, energiya va neft mahsulotlari eksportining 53,1 foizga, qora metallar va ulardan tayyorlangan mahsulotlarning 22,7 foizga, xizmatlarning 25,7 foizga pasayishi kuzatilmoqda.

IMPORT

Import tarkibida xorijiy mamlakatlardan oziq-ovqat mahsulotlarini sotib olish 48,4 foizga, kimyoviy mahsulotlar 13,3 foizga, qora metallar va ulardan mahsulotlar 13,3 foizga o‘sdi. Shu bilan birga, mashina va uskunalar importi 16,1 foizga, energiya tashuvchilar va neft mahsulotlari 2,2 foizga, xizmatlar 20,4 foizga kamaydi.