Ўзбекистон иқтисодиётининг биринчи чорак траекторияси

МИНТАҚА МАМЛАКАТЛАРИ ИҚТИСОДИЁТИ

Пандемия туфайли юзага келган глобал инқироз шароитида ташқи иқтисодий вазият беқарор бўлиб қолмоқда. Пандемия қўшни мамлакатлар ва йирик савдо шериклар иқтисодиётига салбий таъсир кўрсатишда давом этмоқда. Шундай қилиб, Қозоғистон ЯИМ биринчи чоракда ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 1,6 фоизга камайди. Қирғизистон иқтисодиётидаги турғунлик давом этмоқда - ЯИМ 9,4 фоизга камайди. Россия Федерацияси иқтисодий ривожланиш вазирлиги раҳбарининг сўзларига кўра, Россия ЯИМ биринчи чоракда тахминан 2020 йилнинг тўртинчи чораги даражасида пасайиши кузатилган - 1,8%.

Шу билан бирга, Хитой иқтисодиёти рекорд даражада ўсиш суръатларини 18,3 фоизни ташкил қилмоқда, бу бошқа нарсалар қатори пандемия сабабли Хитой ЯИМ 6,5 фоизга қисқарганида, 2020 йилнинг биринчи чорагида паст даражадаги кўрсаткич билан боғлиқ. 2020 йилнинг тўртинчи чорагида ЯИМ ўсиши 0,6% ни ташкил этди.

ИНФЛЯЦИЯ

Ўзбекистонда инфляция даражаси пасайишда давом этмоқда, нархларнинг кўтарилиши биринчи чоракда 2,5% ни, 2020 йилнинг шу даврига нисбатан эса - 2,8% ни ташкил этди. Бироқ, инфляциянинг асосий омили озиқ-овқат маҳсулотлари нархларининг кўтарилиши бўлиб, улар 2020 йил декабрга нисбатан 3,1 фоизга ўсди, шу билан бирга ўтган йилнинг шу даврига нисбатан пасайиш кузатилди (2020 йилнинг дастлабки 3 ойида 4,3 фоизга). Ноозиқ-овқат маҳсулотлари нархларининг ўсиши 1,7% даражасида сақланиб қолди, аммо хизматлар нархи ўтган йилнинг шу даврига нисбатан тез суръатларда ўсди - ўтган йилнинг шу даври нисбатан 2,7%, жорий йилнинг дастлабки уч ойида 1,5%.

ИНВЕСТИЦИЯ

Пандемия сабабли сармоялар камайишда давом этмоқда, аммо пасайиш даражаси сезиларли даражада секинлашди: 2020 йилнинг биринчи чорагидаги 11,2 фоиздан ҳозирги чоракда 3,5 фоизгача. Шуни таъкидлаш керакки, асосан марказлаштирилган инвестициялар камайтирилмоқда. Хусусан, бюджет маблағлари 5,2 фоизга камайди. Энг катта пасайиш ҳукумат томонидан ажратилган кредитлар ҳисобига инвестицияларда кузатилмоқда - 66,5% ва уларнинг инвестициялар умумий ҳажмидаги улуши 2020 йилнинг биринчи чорагидаги 18% дан кўриб чиқилаётган даврда 6,2% гача камайди. Aксинча, марказлаштирилмаган инвестициялар 13,6% ўсишни кўрсатди. Тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ва кредитлар 30,6 фоизга, аҳоли ҳисобидан инвестициялар 20 фоизга, корхоналар 6,3 фоизга ўсди. Инвестициялар таркибидаги ўзгаришлар ва уларнинг пасайиши пандемия сабабли бюджет маблағларини инвестицион бўлмаган харажатлар учун қайта тақсимлашга мажбур қиладиган инқироз туфайли ҳам, таркибий ўзгаришлар ва ҳукумат кафолати билан чет эл кредитларини жалб қилиш чекловлари билан ҳам боғлиқ. Бошқа томондан, марказлаштирилмаган инвестициялар ҳажмининг ўсиши, аксинча, инвестиция фаоллигининг ўсиши ва мамлакатнинг хорижий инвесторлар учун жозибадорлиги, инқироз ҳодисаларига қаршилик кўрсатмоқда.

ИҚТИСОДИЁТ ТАРМОҚЛАРИ

Иқтисодиётнинг барча тармоқларида ишлаб чиқариш ўсиши кузатилди. Дастлабки уч ойда қишлоқ, ўрмон ва балиқ хўжалиги маҳсулотларининг ўсиши 2020 йил биринчи чорагидаги ўсишга нисбатан бироз пасайиш билан 3,1 фоизга ўсди (3,9 фоиз). Саноат соҳасида, аксинча, ўтган йилнинг шу даврида 1,9 фоизга нисбатан маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг 3,8 фоизгача ўсиши жадаллашмоқда. Aсосий омиллар - тоғ-кон саноати 13,3% дан 0,1% гача пасайиши, ишлаб чиқариш саноатида ишлаб чиқариш ҳажмининг 4,6% га ўсиши, электр энергияси, газ, буғ ва кондиционерлик соҳасидаги ишлаб чиқаришнинг 2020 йилнинг биринчи чорагида 7,9% дан жорий йилнинг биринчи чорагида 10,1% тезлашиши ҳисобланади.

Кўриб чиқилаётган даврда қурилиш сектори бироз 0,5 фоизга ошди. Хизмат кўрсатиш соҳаси 5,8 фоизга ўсди. Транспорт соҳасида юк айланмасининг 2,8 фоизгача ўсиши жадаллашмоқда, шу билан бирга йўловчилар айланмаси бироз пасайиб кетди - 3,8 фоизга. Биринчи уч ойда чакана савдо ҳажми ўтган йилнинг шу даврига (3,8%) нисбатан бироз пасайиши билан 2,8% га ўсди.

ТАШҚИ САВДО

Ҳозирги инқироз ташқи савдога жиддий таъсир кўрсатишда давом этмоқда. Биринчи чоракда ташқи савдо айланмаси ҳажми 11,6 фоизга камайиб, 7,1 миллиард долларни, импорт эса 1,3 фоизга камайиб, 4,7 миллиард долларни ташкил этди.

Aсосий пасайиш экспортда 26,5% дан 2,4 миллиард долларгача қайд этилди. Шуни таъкидлаш керакки, ўтган йилнинг биринчи чорагида олтин 1 миллиард долларга сотилган, экспорт таркибининг қарийб 30 фоизини ташкил этган. Олтинсиз экспорт ҳажми 2,4 млрд долларни ташкил қилди, шу билан олтини ҳисобга олмаганда товар ва хизматлар экспорти биринчи чоракда 6 фоизга ошди.

ЭКСПОРТ

Экспорт таркибида озиқ-овқат маҳсулотларини хорижга етказиб бериш ҳажми 18,4% га, кимёвий маҳсулотлар ва улардан тайёрланган маҳсулотлар 21% га, рангли металлар - 58% га, машиналар ва ускуналар 58% га, тўқимачилик ва тўқимачилик маҳсулотлари 37,8 фоизга ўсиши кузатилмоқда. Шу билан бирга, энергия ва нефт маҳсулотлари экспортининг 53,1 фоизга, қора металлар ва улардан тайёрланган маҳсулотларнинг 22,7 фоизга, хизматларнинг 25,7 фоизга пасайиши кузатилмоқда.

ИМПОРТ

Импорт таркибида хорижий мамлакатлардан озиқ-овқат маҳсулотларини сотиб олиш 48,4 фоизга, кимёвий маҳсулотлар 13,3 фоизга, қора металлар ва улардан маҳсулотлар 13,3 фоизга ўсди. Шу билан бирга, машина ва ускуналар импорти 16,1 фоизга, энергия ташувчилар ва нефт маҳсулотлари 2,2 фоизга, хизматлар 20,4 фоизга камайди.