Макроиқтисодий барқарорлик – иқтисодиётнинг барқарор ўсиши ҳамда аҳоли фаравонлиги ошишининг кафолатидир. Мамлакатда инфляция даражасини пасайтириш Марказий банкларнинг бош мақсадига айланган. Инфляциянинг юқори даражада намоён бўлиши иқтисодий ўсишнинг секинлашига ва аҳоли даромадларининг реал қийматининг тушиб кетишига олиб келади. Ўзбекистон Республикасининг мустақилликдан кейинги даврида юқори инфляция даражаси кузатилганлиги ва фақатгина 2003-2016 йилларда инфляция битта рақам билан ифодаланишига эришган. Аммо 2017 йилдан мамлакатимизда инфляция даражасининг ошиши кузатилган. Бунга йиллар давомида йиғилиб қолган муаммоларни, ҳусусан кенг қамровли давлат дастурларининг бажарилиши, нақд пул масаласининг хал этилиши, миллий валютамизнинг эркин конвертирланиши таъминланиши ва бошқа шу каби долзарб масалаларни сабаб сифатида келтиришимиз мумкин.
Иккинчи Жаҳон урушидан кейин марказий банкларнинг иқтисодиётдаги аҳамияти кучайиб борди. Улар юқорида келтирган мақсадга эришиш йўлида бир қанча усуллардан фойдаланишган. Жумладан 1970 йиллардаги “нефт инқирози” натижасида кўплаб ривожланган давлатлар иқтисодиётида кузатилган юқори даражадаги инфляцияга Марказий банклар асосан пул массаси ўсишини таргетлаш орқали курашган ва бу ўзининг ижобий натижасини берган. Аммо 1990 йилдан кейин марказий банклар инфляцияни билвосита эмас балки бевосита тартибга солиш учун тўғридан-тўғри инфляцияни таргетлашга ўтишган. Ҳусусан, Ўзбекистон Республикаси Марказий банки инфляция даражасини 2021 йилда 10 фоизгача пасайтириш ҳамда 2023 йилда 5 фоиз даражадаги доимий инфляцион мақсадни (таргет) ўрнатиш йўли билан 2020 йилнинг 1 январидан бошлаб пул-кредит сиёсати механизмларини босқичма-босқич инфляцион таргетлаш режимига ўтказишни ўз олдига мақсад қилиб кўйган. Бунга Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 13 сентябрдаги “Пул-кредит сиёсатини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-3272-сонли Қарори асос бўлганлигини таъкидлашимиз лозим.
Инфляцион таргетлаш асосидаги ғоя швециялик иқтисодчи, капитал, нарх даражаси ва иш хақининг умумий назариясини илмий тадқиқ қилган олим Викселль Кнутга таълуқлидир. К.Викселль 1896 йилда Швеция иқтисодчилар ассоциациясида Марказий банкнинг бош мақсади миллий валютани товар ва хизматларга нисбатан барқарорлигини таъминлаш ҳисобланиши кераклигини таъкидлаб ўтган. Ўша даврда Марказий банклар миллий валютанинг истеъмол товарларига қараганда олтин нархига нисбатан барқарорлигини сақлашни бош мақсад сифатида билишган. Унинг бу қарашлари 1914 йилга қадар, яъни олтин стандартида инқироз кузатилганига қадар қўллаб-қувватланмаган. 1931 йилда Швеция Рикс банки бу олимнинг миллий валюта барқарорлигини истеъмол товарларига нисбатан таъминлаш кераклигини амалиётга жорий қилди ва 1931 йил сентябрь ойида ўз олдига бош мақсад сифатида мамлакатда нарх барқарорлигини таъминлаш қилиб белгилади. 1938 йилда Швеция Рикс банки нарх даражасининг барқарорлигини таъминлашга эришиб, истеъмол товарлар нархини 1928 йилдаги нарх даражасига қайтаришга муваффақ бўлган. Шундай қилиб, биз Швецияни инфляцияни таргетлаган давлатлар ичида биринчилардан бўлганлигини келтиришимиз мумкин. Чунки, инфляцион таргетлаш хусусиятлари билан 1931 йилда Швеция Рикс банкининг нарх барқарорлигини таъминлаш хусусиятлари бир-бирига жуда яқин ҳисобланади.
Юқорида таъкидлаганимиздек, 1990 йилда Янги Зеландия биринчилардан бўлиб инфляцион таргетлашга ўтган бўлса, 2005 йилга қадар асосан индустриал ривожланган давлатлар Марказий банклари бу каби таргетлашга ўтишган. 2005 йилдан ҳозирги даврга қадар инфляцион таргетлашга ўтган давлатлар қаторида ривожланаётган давлатларнинг улуши катта қисмни ташкил этмоқда.
Охирги йилларда турли давлатлар Марказий банклари валюта курсини таргетлашдан ёки пул массаси ўсишини таргетлашдан кўра тўғридан-тўғри инфляцияни таргетлашни ўз олдига асосий мақсад сифатида белгиламоқда. Ҳусусан, 2010 йилда Халқаро Валюта Фондига аъзо давлатлар Марказий банкларининг 16,4 фоизи инфляцион таргетлаш режимига ўтишган бўлса, 2018 йилга келиб, 21,4 фоиз давлатлар Марказий банклари инфляцион таргетлаш режимини амалиётга қўллашган. Ажабланарлиси бу жараён доимий ўсиш тенденциясига эга бўлмоқда. Бундан, дунёнинг кўпчилик давлатлари алмашинув курсини таргетлаш эффект бермаётганлигини ва инфляцияни тўғридан-тўғри таргетлаш лозимлигини тан олаётганлиги борасида хулоса чиқарсак бўлади.
Бир қатор мутахассисларнинг фикрига кўра, кўплаб мамлакатларнинг пул-кредит сиёсатини инфляцион таргетлаш сифатида изоҳлаш мумкин. Масалан, Американинг Стэндфорск Университетининг машҳур профессори Дж.Тейлор, Америка Қўшма Штатларининг пул-кредит сиёсати инфляцион таргетлашнинг эмпирик қоидаси сифатида тавсифланади, деб ҳисоблайди. Ушбу қоидага биноан, Федерал Захира Тизими ЯИМ ўзгаришининг унинг потенциал кўрсаткичидан четлашишига ҳамда мавжуд инфляция даражасининг прогноз кўрсаткичидан четлашишига жавобан, тизимли равишда федерал фонд фоиз ставкани (federal Fund Rate) тўғирлаб боради.
Нима учун бир қатор мамлакатлар учун инфляцион таргетлаш режимига ўтиш замон талаби бўлиб қолмоқда? Ўйлаймизки, кўпчилик давлатлар учун, шунингдек аксарият олимлар учун, мамлакатда нархларнинг барқарорлигига (яъни паст ва бир маромдаги инфляция даражасига) эришиш, иқтисодий ўсишни таъминловчи биринчи омил ҳисобланади. Амалиёт эса шуни кўрсатмоқда-ки, иқтисодий сиёсатнинг, яъни бандликнинг юқори даражаси ёки ялпи ишлаб чиқаришнинг ўсиши каби мақсадларга эришиш йўлидаги саъй-ҳаракатлар, барқарор нархлар тамойилига зид келмоқда. Баъзи бир иқтисодчилар, пул-кредит сиёсати ёрдамида бирданига бир неча мақсадларда ҳаракат қилиши, инфляциянинг ўсишига олиб келади, деб ҳисоблайдилар.
Инфляцион таргетлаш, инфляция ҳали ўзи ҳақида билдирмасдан туриб, инфляцион чоралар кўриш имконини беради. Иқтисодий назарияга кўра, инфляцион таргетлаш етарли даражада оддий жараён ҳисобланади. Унинг моҳияти қуйидигидан иборат: Марказий банк кутилаётган инфляция динамикасининг прогнозини белгилайди; инфляцион прогноз инфляциянинг мақсадли кўрсаткичлари (имкон қадар эришилиши кутилаётган) билан таққосланади; инфляцион прогноз ҳамда инфляциянинг мақсад кўрсаткичлари ўртасидаги фарқ пул-кредит сиёсатида қанчалик тузатишлар олиб борилиши кераклиги ҳақида дарак беради. Инфляцион таргетлашнинг моҳияти шундан иборатки, бунда Марказий банк инфляциянинг мақсадли кўрсаткичини белгилайди, ва унга эришиш учун барча инструментлардан фойдаланади. Инфляцион таргетлашдан фойдаланаётган мамлакатлар, Марказий банклар мурожаат қиладиган стандарт усулларга қараганда пул-кредит сиёсатининг самарадорлигини оширишга ёрдам беради, деб ҳисоблайдилар.
Инфляцион таргетлаш икки асосий шартнинг бажарилишини талаб қилади. Биринчидан, Марказий банк мустақил пул-кредит сиёсатини олиб бориш учун етарли даражада автономияга эга бўлиши лозим. Марказий банкларнинг ҳеч бири хукумат таъсиридан тўлиқ ҳоли бўлиши мумкин эмас, у ҳеч бўлмаса инфляциянинг мақсадли даражасига эришиш учун зарур бўладиган режалаштирилган инструментларни танлашда эркинликка эга бўлиши мақсадга мувофиқдир. Биринчи шартни бажариш учун, мамлакат “фискал устунлик” тамойилидан бош тортиши, яъни бюджет-солиқ сиёсати пул-кредит сиёсатига ҳеч қандай таъсир кўрсатмаслиги керак. Фискал устунликдан бош тортиш деганда хукумат кенг даромад базасига эга эканлигини ва доимий равишда сеньораждан келадиган даромадларга таянмаслиги назарда тутилади.
Ўзбекистон Республикаси мисолида, бошқа ривожланаётган давлатлар сингари, ёқилғи маҳсулотлари нархлари, электр-энергия нархлари ва бошқа шу каби бирламчи маҳсулотлар нархлари Молия вазирлиги томонидан белгиланади. Қизиқарли жиҳати шундаки, бу каби товарлар аксарият ишлаб чиқарилаётган товар ва хизматлар тан нархида ўтиради. Демак, бу каби бирламчи товарлар нархларининг ошиши мамлакатда умумий нарх даражасининг ошишига олиб келади. Яъни фискал устунлик давом этаверса, бюджет-солиқ сиёсати инфляцион босимни кучайтиради, бу эса пул-кредит сиёсатининг самарадорлигини тушириб юборади. Иқтисодий тил билан айтганимизда бу йўл билан инфляциянинг вужудга келиши номонетар инфляция дейилади.
Шундай экан, Марказий банк инфляцион таргетлашга ўтиши икки хил шаклда амалга оширилади. Айрим давлатларда инфляцион таргетлашга фақат Марказий банк жавобгар ҳисобланса, кўпгина ривожланаётган давлатларда инфляцион таргетлашни Марказий банк ҳукумат билан бирга амалга оширади. Бизнинг мамлакатимизда ҳам инфляцион таргетлашни Марказий банк ҳукумат билан биргаликда амалга оширади. Бунинг тасдиғи сифатида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёзевнинг 2019 йил 18 ноябрдаги “Инфляцион таргетлаш режимига босқичма-босқич ўтиш орқали пул-кредит сиёсатини такомиллаштириш тўғрисида” ПФ-5877-сонли Фармонида Молия вазирлигига, Энергетика вазирлиги, Монополияга қарши курашиш қўмитаси, Иқтисодиёт ва саноат вазирлиги ҳамда бошқа манфаатдор вазирлик ва идоралар билан биргаликда 2020-2021 йилларда тартибга солинадиган нархлар (тарифлар)ни, инфляция мақсадларига таъсирини ҳисобга олган ҳолда эркинлаштириш графигини ишлаб чиқиш вазифаси юклатилганлигини келтиришимиз мумкин.
Инфляцион таргетлашнинг самарадорлигини белгилаб берувчи иккинчи шарт, Марказий банк бошқа, яъни пул массаси ўсиши, бандлик даражаси ёки валюта алмашинув курси каби иқтисодий кўрсаткичларни таргетлашдан воз кечишидан иборат. Масалан, агар Марказий банк бошқариладиган валюта курси режимини сақлаб турган бўлса, замонавий шароитларда халқаро капиталларнинг юқори ҳаракатчанлиги билан у бир вақтнинг ўзида инфляцион таргетлашдан фойдалана олмайди. Гап шундаки, Марказий банк икки ёки ундан ортиқ мақсадларни ушлаб турган бўлса, вазият ёмонлашганда уларнинг қайси бирини афзал кўришини, бозор билмайди. Бизнинг фикримизча, Марказий банк танлаши керак: ёки бошқариладиган алмашинув курс режимини қўллаш, ва бу билан инфляцион мақсаддан бош тортиши, ёки инфляцион таргетлаш режимини қўллаб, бошқариладиган алмашинув курси режимидан воз кечиш лозим.
Марказий банк олдида мустақилликдан кейин яна бир мақсад доим бўлган. Бу миллий валютанинг хорижий валюта курсига нисбатан алмашинув курсидир. Биз каби ривожланаётган давлатларда миллий валюта алмашинув курси доим марказий банклар олдидаги муҳим вазифалардан бири бўлиб келмоқда. Хатто 2017 йил 5 сентябрда миллий валюта курсининг эркинлаштирилиши ҳамда унинг эркин алмашинувини йўлга қўйилишига қарамасдан, Марказий банк доим интервенция ўтказиш орқали унинг алмашинув курсини эътибордан четда қолдиргани йўқ.
Ҳусусан, Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан миллий валютада АҚШ долларига нисбатан алмашинув курси пасайишининг олдини олиш мақсадида 2017 йил 2847,8 млн. АҚШ доллари миқдорида соф интервенция амалга оширган бўлса, 2018 йилда 3162,4 млрд.АҚШ доллари миқдорида ҳамда 2019 йилнинг икки чорагида 1572,4 млрд. АҚШ доллари миқдорида соф интервенция ўтказган.
Ўзбекистон Республикаси охирги 2 йилда доимий равишда амалга оширилган интервенция натижасида валюта захирасининг камайиши ва бу ҳолатнинг доимийлигини инобатга олиб 2019 йил август ойи охирида валюта курсини эркин сузиб юрувчи курсга ўтказди. Аммо шунга қарамай Марказий банк миллий валюта курсини қўллаб-қувватлашни тўхтатгани йўқ. Ҳусусан, 2019 йил сентябрь ойида 188 млн. АҚШ доллари миқдорида соф интервенция ўтказган. Бу билан айтишимиз мумкинки, Марказий банк инфляцияни таргетлашга ўтаётганлигига қарамасдан миллий валюта алмашинув курсини эътибордан четда қолдиргани йўқ.
Бироқ Марказий банкнинг чегараланмаган эркинлиги жамият учун ортимал ҳисобланмайди. Ҳусусан, ХВФ мутахассислари пул-кредит ва бюджет-солиқ сиёсатининг ўзаро бир-бирига таъсирини моделлаштириб, жамиятнинг фаровонлиги нуқтаи назаридан – Марказий банк томонидан мамлакатда ялпи ишлаб чиқаришнинг ўсиш заруратини ҳисобга олган ҳолда оптимал инфляцион мақсадларга эришиш энг яхши қарор бўлади, деган фикрга келдилар.
Икки асосий талаб қондирилгач, назарий жиҳатдан мамлакатлар инфляцион таргетлашдан фойдаланишга киришишлари мумкин. Амалиётда эса, инфляцион таргеташга масъул ташкилотлар бир қатор тайёргарлик чоралари кўришлари лозим, ҳамда таҳлилий модел яратиш уларнинг ичидан асосийси ҳисобланади. Инфляцион таргетлаш икки компонентни ўз ичига олган етарли даражадаги оддий таҳлилий моделга асосланади. Биринчи компонент – бу иқтисодиёт қандай ишлаётганлигини, унга пул-кредит сиёсати қандай таъсир кўрсатаётганлигини тасвирловчи моделдир. Иккинчи компонент – устувор аҳамият бериладиган, Марказий банкнинг якуний мақсадларини, яъни мақсадли функцияси тасвирланишини намоён этади. Биринчи иқтисодий моделда Марказий банк пул-кредит сиёсатининг инструментларидан бирини қўллаган ҳолда, мисол учун қайта молиялаштириш фоиз ставкасини, маълум бир даврдан сўнг ЯИМга импульс реакцияси ўрганилади. Ўз навбатида ЯИМнинг ўзгариши (ёки ҳақиқий ЯИМнинг ўзининг потенциал қийматидан оғиши) маълум бир давр ўтиб инфляцияга ҳам таъсир кўрсатади. Шундай қилиб, қайта молиялаштириш ставкасининг ўзгариши ялпи талаб ва ялпи таклифга таъсир этган ҳолда маълум даврдан кейин мамлакатда инфляциянинг ўзгаришига олиб келади.
Моделнинг иккинчи таркибий қисми, Марказий банкнинг мақсадли функцияси – икки йўналишда ҳаркатланади. Биринчидан, Марказий банк маълум берилган кўрсаткич атрофида инфляцияни барқарорлаштиришга интилади. Иккинчидан, Марказий банк иқтисодий ўсишни максимал ўсиш потенциали кўрсаткичи атрофида барқарорлаштиришни истайди. Ишлаб чиқариш ёки иш билан бандлик каби реал сектордаги ўзгарувчанларни барқарорлаштириш Марказий банкнинг якуний мақсадлари рўйхатига ҳар доим ҳам киравермайди. Бироқ, амалиётда Марказий банк реал секторнинг ортиқча тебранишларидан қутулишга ҳаракат қилади. Инфляцион таргетлаш, Марказий банкни реал сектор муаммолари қизиқтирмаган пайтда, “қаттиқ” даражасидан, ушбу реал сектордаги кескин тебранишларни силлиқлаштириш истаганда, “эгилувчанлик” даржасигача ўзгариши мумкин.
Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг қайта молиялаштириш фоиз ставкаси ўзгаришининг иқтисодиётга таъсирига баҳо берадиган бўлсак, ушбу асосий фоиз ставканинг реал иқтисодиётга таъсири ва бунинг натижасида мамлакатдаги инфляция даражасига таъсири кучли эканлиги шубҳа остида қолмоқда. Ҳусусан, мамлакатда ишлаб чиқарилган маҳсулотларга асосий талабнинг аҳоли томонидан билдирилишини инобатга олсак, тижорат банклари томонидан истеъмол кредитларининг ЯИМга нисбати 5-6 фоиз атрофида эканлиги Марказий банк фоиз ставкаси ўзгаришининг аҳоли талабига таъсирини сусайтириб юбормоқда. Шунингдек, тижорат банклари томонидан жами иқтисодиётга ажратилган кредитларининг ЯИМга нисбати 40-45 фоиз атрофида бўлиши, тадбиркорларнинг инвестицион харажатларига фоиз ставка орқали таъсири сустлигини билдиради. Шу билан бирга тижорат банкларининг умумий активлари ЯИМнинг 50 фоизини ташкил этиши Марказий банк тижорат банклари орқали иқтисодиётдаги ялпи талабга таъсири ҳамда бунинг натижасида мамлакатдаги инфляция даражасига таъсири пастлигини келтириб чиқармоқда.
Марказий банк инфляцион таргетлаш режимини қўллаш жараёнида оралиқ мақсад сифатида аҳолининг ҳамда юридик шахсларнинг инфляцион кутилмаларидан оралиқ мақсад сифатида фойдаланади. Шундай экан Марказий банк доимий аҳоли ва юридик шахсларнинг инфляцион кутилмаларини таҳлил қилиб бориш инфляцион таргетлашнинг зарурий шарти ҳисобланади. Шунинг учун ҳам айрим иқтисодий адабиётларда инфляцион таргетлашни (inflation target) инфляцион прогнозлашни таргетлаш (inflation forecast targeting) деб ҳам аташади.
Ривожланаётган мамлакатлар инфляцион таргетлаш режими қўлланадими? – деган саволни ўз олдимизга қўйишни мақсадга мувофиқ деб билдик. Ривожланаётган давлатлар пул-кредит сиёсати ва молиявий бозорлари бир-биридан фарқ қилади. Бир томондан, сўнгги вақтда ушбу давлатлар иқтисодиётида бир-бирига ўхшаш ўзгаришлар юз бермоқда. Ҳусусан, молия секторидаги ислоҳотлар, халқаро капитал бозорларига кириши, пул-кредит сиёсатининг билвосита инструментларига ишончнинг ортиши каби ўзгаришлар билан тавсифланмоқда. Бироқ, бошқа томондан эса ривожланаётган мамлакатлар баъзан фоиз ставкаларининг даражаси, ички молия бозорининг ривожланиш даражаси, аҳоли жон бошига тўғри келадиган даромадлар каби кўрсаткичлари билан кескин тарзда бир-биридан фарқ қилмоқда. Натижада, нафақат инфляцион таргетлашдан фойдаланиш имкониятларини баҳолаш, балки ривожланаётган мамлакатларнинг мақбул таснифланишини олиб бориш ҳам қийин бўлиб қолади. Натижада, таҳлил ҳозирча ноаниқ эмпирик тадқиқотларга эмас, балки умумий дискуссион мулоҳазаларга асосланмоқда.
Юқорида айтиб ўтганимиздек, фискал устунликдан озод бўлиш ва иқтисодий сиёсатнинг, ҳусусан валюта курсини бошқариш каби бошқа мақсадларга нисбатан қаттиқ мажбуриятларнинг қўйилмаганликлари инфляцион таргетлашга ўтишнинг зарурий шарт-шароитлари сифатида намоён бўлмоқда.
Хулоса сифатида айтишимиз мумкинки, маркоиқтисодий барқарорликни таъминлаш, иқтисодий ўсиш ва инфляция даражасининг оптимал барқарорлигига эришиш хозирги замон иқтисодиётининг долзарб масалаларидан бири ҳисобланиб, бу йўлда мамлакатда фискал ва монетар сиёсат олиб борилади. Ривожланган давлатлар тажрибасини эътибор қаратсак, АҚШ ва кўпгина Европа давлатларида монетар сиёсатга катта устунлик берилган бўлса, яъни Марказий банк иқтисодиётда доминант ҳисобланса, Осиё давлатларида, ҳусусан Япония, Жанубий Корея, Хитой каби давлатларда ҳамда Росссия ва бизда ҳам фискал сиёсатга катта аҳамият берилиб келмоқда. Аммо 2017 йилдан эътиборан Президентимиз Шавкат Мирзиёев томонидан қабул қилинган қарор ва фармонлари, жумладан 2017 йил 12 сентябрдаги “Республика банк тизимини янада ривожлантириш ва барқарорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-3270-сонли қарори, 2017 йил 13 сентябрдаги “Пул-кредит сиёсатини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-3272-сонли қарори, 2019 йил 18 ноябрдаги “Инфляцион таргетлаш режимига босқичма-босқич ўтиш орқали пул-кредит сиёсатини такомиллаштириш тўғрисида” ПФ-5877-сонли фармони Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг иқтисодиётни тартибга солишдаги аҳамиятини янада оширди.
Шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил 22 октябрдаги янги таҳрирда қабул қилинган “Валютани тартибга солиш тўғрисида”ги ЎРҚ-573-сонли қонуни валюта муносабатларини тартибга солишда Марказий банкга катта эркинлик берилган бўлса, Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил 11 ноябрдаги янги таҳрирда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикаси Марказий банк тўғрисида”ги ЎРҚ-582-сонли қонуни Марказий банк бош мақсадини аниқ белгилаб берган бўлиб, бунда унинг бош мақсади мамлакатда нарх барқарорлигини таъминлаш эканлиги келтирилган.
Ўйлаймизки, Ўзбекистон Республикаси Марказий банки мамлакат иқтисодиётида нарх барқарорлигини таъминлашда муҳим икки зарурий шартга эътибор қаратиши лозим. Булар, биринчидан иқтисодий ўсиш ва инфляция даражаси ўртасидаги оптимал балансга эришиш ҳамда иккинчидан инфляциянинг прогноз кўрсаткичи билан унинг мақсадли кўрсаткичи ўртасидаги тавофутни камайтиришда Марказий банк пул-кредит сиёсати трансмиссион механизми ривожланган бўлиши мақсадга мувофиқдир. Чунки ривожланган давлатлар тажрибасидан фойдаланган ҳолда Марказий банк “арсенал”ида инфляцияга етарлича таъсир кўрсатадиган трансмиссион механизм каналларини ривожлантириш ҳаётий муҳим ва долзарб саналади.
Нодир Жумаев, иқтисод фанлари доктори, профессор
Акрам Абсаламов, мустақил изланувчи
Изоҳ қолдириш