Иқтисодий ўсишда инвестициянинг аҳамияти илмий жиҳатдан атрофлича ўрганилган ва тадқиқот натижалари билан тасдиқланган. Инвестиция ялпи талабнинг таркибий қисмидир. Шу сабабли, инвестициялар ортса, у ялпи талаб ва унинг ортидан қисқа муддатли иқтисодий ўсишни оширишга ёрдам беради. Агар қўшимча ишлаб чиқариш қувватлари мавжуд бўлса, инвестицияларнинг кўпайиши ва ялпи талабнинг ортиши иқтисодий ўсиш суръатини оширади. Ўн иккита йирик ривожланаётган мамлакатларнинг 1991-2013 йиллар орасидаги иқтисодий кўрсаткичлари ўрганилганда, инвестиция ҳажмининг бир фоизга ортиши ЯИМнинг 0,24 фоизга ортишига олиб келиши аниқланган.
Шу билан бирга, инвестицион параметрлари бир-бирига яқин мамлакатларда инвестицияларнинг иқтисодий ўсишга таъсири бир неча марта фарқ қилиши мумкин. Бунинг асосий сабаби инвестицион лойиҳаларни танлаш, амалга оширишдаги камчиликлар ва соҳадаги таркибий муаммолар билан изоҳланади.
Машинасозлик соҳаси бутун дунёда COVID-19 пандемиясидан энг салбий таъсир қилган соҳалардан бири ҳисобланади. Euler Hermes суғурта компаниясининг ҳисоботларига кўра, транспорт соҳасидан кейинги ўринда энг катта салбий таъсир айнан автомобилсозлик ва машинасозлик соҳаларига тўғри келиши таъкидланган. Moodyʼs рейтинг агентлигининг энг сўнгги прогнозига кўра, дунё автомобиль бозори 2020 йилда 20 фоизга қисқаради.
2020 йил I ярим йиллик натижаларига кўра, пандемиянинг Ўзбекистон автомобилсозлик саноатига таъсири нисбатан юмшоқ ўтмоқда. «Ўзавтосаноат» АЖ таркибига кирувчи корхоналарнинг саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажми 2020 йилнинг январь-июнь ойларида 16,9 трлн. сўмга етиб, ўсиш суръати ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 108,9 фоизни ташкил этди. Мазкур даврда енгил автомобилларни ишлаб чиқариш ҳажми деярли 20 фоизга ортди, лекин автобус ва юк автотранспорти ишлаб чиқариш ҳажми 32 фоизга камайди.
Ўзбекистонда инвестицион дастурлар 2020 йил 9 январдаги «Ўзбекистон Республикасининг 2020-2022 йилларга мўлжалланган Инвестиция дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ–4563-сон Президент қарори билан тасдиқланган. Қарорга асосан, Ўзбекистон Республикасининг 2020-2022 йилларга мўлжалланган Инвестиция дастурида 850,5 трлн сўм инвестициялар, шу жумладан, 35,5 млрд АҚШ доллари миқдоридаги хорижий инвестициялар ўзлаштирилиши режалаштирилган. Ундан ташқари 2020 йилда 206 та янги ишлаб чиқариш қувватлари ва 31 мингдан зиёд иш ўринлари яратилишини назарда тутувчи йирик ишлаб чиқариш объектлари ва қувватларини ишга тушириш манзилли дастури кўрсатилган.
Жумладан, машинасозлик соҳасида амалга оширилаётган инвестицион лойиҳалар қуйидагилардан иборат:
Йирик соҳа учун янги иш ўринларининг камлиги аввалги йилларда меъёрдан ортиқ ишчи-ходимлар ишга олингани билан изоҳланади. Соҳа корхоналарида ушбу ходимларнинг бир қисмини янги ишлаб чиқариш бўлинмаларига ўтказиш тизими жорий этилган.
Ҳозирги кунда 2019-2023 йилларга режалаштирилган 5 та инвестицион лойиҳа доирасида қарийб 667 миллион АҚШ доллари ўзлаштирилиши режага киритилган. Шу жумладан, 2020 йил якунига қадар 107,2 миллион АҚШ доллари миқдорида инвестиция киритилиши кутилмоқда.
Лойиҳа №1. 2019-2023 йилларда умумий қиймати 50 миллион АҚШ доллари бўлган корхоналарни модернизация қилиш ва эскирган технологик асбоб-ускуналар ҳамда қолипларни янгилаш лойиҳаси.
Ушбу Лойиҳа бўйича, бизнес режа ишлаб чиқилган, «Ўзавтосаноат» АЖ таркибига кирувчи корхоналардаги янгиланиши лозим ускуналар рўйхати белгиланган. Технологик ускуналарни етказиб бериш бўйича шартномалар 2020 йил давомида босқичма-босқич тузилади. 2021-2023 йилларда ускуналарни ишлаб чиқариш, манзилгача етказиш ва ўрнатиш ишлари олиб борилади.
Лойиҳа №2. 2020-2022 йилларда умумий қиймати 534,3 миллион АҚШ доллари бўлган янги автомобиль моделларини ишлаб чиқаришни ташкил этиш лойиҳаси.
Лойиҳа бўйича 2022 йил сўнггига қадар қўшимча 190 минг автомобиль ишлаб чиқариш қувватига эга линия йўлга қўйилади. Лойиҳанинг техник иқтисодий асоси «ЎзавтоМоторс» акциядорлик жамиятининг кузатув кенгаши томонидан тасдиқланиб, лицензия ва муҳандислик-технологик ишланмаларини амалга ошириш бўйича шартномалар имзоланди. Ушбу шартномалар асосида илк тўловлар амалга оширилди. Пандемия туфайли 2020 йил учун режалаштирилган капитал қуйилмаларнинг 70 миллион АҚШ доллари миқдоридаги қисмини ўз вақтида ўзлаштирмаслик хавфи мавжуд.
Лойиҳа №3. 2020-2022 йилларда умумий қиймати 50,0 миллион АҚШ доллари бўлган "Uzlogistic" МЧЖ базасида логистика компаниясини яратиш.
Лойиҳа бўйича потенциал стратегик шерикларни қидириш ишлари олиб борилмоқда. Pantos (Корея) ва Unico (Корея) корхоналари билан музокаралар давом этмоқда. Шу билан бирга, «Ўзавто Моторс» АЖ томонидан ўз ҳиссасини қўшиб, "Uzlogistic" МЧЖ устав капиталини ошириш бўйича ишлар олиб борилмоқда.
Лойиҳа №4. 2020-2022 йилларда умумий қиймати 30,0 миллион АҚШ доллари бўлган «Самавто» МЧЖ да ишлаб чиқаришни кенгайтириш лойиҳаси.
Лойиҳа параметрларига кўра, қўшимча 10 минг донагача техника ишлаб чиқариш имкони яратилади. Ҳозирги кунда асосий ушлаб турувчи устун, девор ва туннель қурилиш ишлари олиб борилмоқда. Лойиҳа институти томонидан янги ишлаб чиқариш комплекси, омборлар лойиҳа-смета ҳужжатлари ишлаб чиқилган ва экспертизадан ўтган. Шунингдек, ҳозирда металлга ишлов бериш цехи бўйича лойиҳа-смета ҳужжатлари ишлаб чиқилмоқда.
Лойиҳа №5. Хоразм вилоятида штампланган қисмларни ишлаб чиқариш, муддати 2020-2021 й., умумий қиймати 2,5 миллион АҚШ доллари
Лойиҳанинг техник иқтисодий асоси ишлаб чиқилган, лойиҳа-смета ҳужжатлари тайёрланмоқда. Қурилиш-монтаж ишлари бошланиши шу йилнинг 3 кварталида режалаштирилган. Пудратчи томонидан Hyundai Rotem, SIMPAC, WIWA ва бошқа пресс-ускуналарни етказиб берувчи компаниялар билан музокаралар олиб борилмоқда.
Бундан ташқари, маҳаллийлаштириш дастури асосида 2020 йил январь-июнь ойларида маҳаллий бутловчи қисм ишлаб чиқарувчи корхоналар томонидан жами 216 турдаги импорт қилинаётган бутловчи қисмларни ўзлаштириши таъминланди. Бунинг натижасида жами 10 та лойиҳа бўйича 209,2 млрд. сўмлик маҳсулотлар ишлаб чиқарилиб, шундан 0,5 млн. долларлик маҳсулот экспортга юборилди.
Биринчи лойиҳа «Чирчиқ қишлоқ хўжалиги техникаси заводи» АЖ корхонасини модернизация қилиш ва технологик қайта жиҳозлаш бўлиб, 13,6 миллион АҚШ доллари сарфланган ва 100 ишчи ўрни яратилган. Қайта жиҳозлаш сабабли универсал пахта культиватор, чизель культиватор, механик буғдой экиш сеялка, канал қазигич, текислагич, озуқабоб экинларни йиғиш косилкаси, тўрт қаторлик пневматик сеялка каби қишлоқ хўжалигига зарур кенг турдаги тиркама ва осма қишлоқ хўжалиги техникалари ишлаб чиқарилган.
Иккинчи лойиҳа «Амкодор-Агротехмаш» МЧЖ Қўшма корхонасида қурилиш техникасини ишлаб чиқариш лойиҳаси бўлиб, 35 киши иш билан таъминланган. Техник иқтисодий асосга кўра, 2 миллион АҚШ доллари ҳажмидаги банк кредити ва 2,5 миллион АҚШ доллари хорижий инвестиция жалб этилиши кўзда тутилган, лекин лойиҳа қиймати 2,26 млн. долларгача қисқариб, «Ўзагротехсаноатхолдинг» акциядорлик жамиятининг ўз маблағлари ҳисобига якунланган.
2020-2021 йилларга эса «Ўзагротехсаноатхолдинг» АЖ томонидан умумий қиймати 44,9 млн. доллар бўлган иккита йирик инвестицион лойиҳа амалга оширилмоқда.
Лойиҳа №1. Умумий қиймати 41 миллион АҚШ доллари бўлган металл буюмларни қуйиш замонавий цехини ишга тушириш.
Ҳозирги кунга қадар "GEMCO« (Голландия) компанияси билан умумий қиймати 20,2 млн. евролик шартнома имзоланди, ускуналар учун аванс тўлови амалга оширилди. Ускуналарнинг биринчи қисми жорий йилнинг сентябрь ойида етказиб берилиши кутилмоқда. Инвестиция лойиҳасининг техник иқтисодий асоси ишлаб чиқилди ва молиялаштириш учун “Asaka” банкига тақдим қилинди. Ҳозирда лойиҳа доирасида молиялаштиришни очиш бўйича ишлар олиб борилмоқда.
Лойиҳанинг биринчи босқичида 2020 йилнинг сўнгига қадар йилига 12 минг тонна металлни қайта ишлаш йўлга қўйилади. Лойиҳанинг якуний қайта ишлаш қуввати 30 минг тоннага етказилади.
Лойиҳа №2. Умумий қиймати 3,9 миллион АҚШ доллари бўлган қишлоқ хўжалиги техникаларига кабиналарни ишлаб чиқаришни ташкил қилиш.
Лойиҳани амалга ошириш учун мавжуд бино ва иншоотлардан фойдаланиш сабабли, қурилиш ишлари талаб қилинмади. Кабиналарни бўяш, пайвандлаш ва йиғиш асбоб ускуналари ўрнатилди ва ишга туширилди, кабиналарнинг техник ҳужжатлари ишлаб чиқилди. Натижада лойиҳада 3 миллион АҚШ доллари миқдоридаги маблағ тежалди. Лойиҳани ишга тушириш ҳисобига 456 миллиард сўмлик маҳсулот ишлаб чиқарилди ва 60 та янги иш ўринлари яратилди.
Юқорида санаб ўтилган лойиҳалардан хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, Ўзбекистон Республикасида кўрилган чоралар туфайли пандемиянинг машинасозлик соҳасига салбий таъсирини камайтиришга эришилмоқда. Автомобилсозлик соҳасининг маҳсулотларига талабни қўллаб-қувватлаш мақсадида молиявий инструментлардан фойдаланиш кенгайтирилмоқда, хусусан, кредит ва бўлиб тўлаш шартлари асосида автомобилларни сотиш таклифлари тобора кенг қўлланилмоқда.
Шу билан бирга, инвестицион дастурларнинг муваффақияти бир йилда ўзлаштирилган маблағлар билан эмас, чет эл инвестициясини жалб қилиш ҳажми, янги яратилган иш ўринлари ва маҳсулот тан нархини неча фоиз пасайтирилгани билан баҳоланиши тўғри бўлади.
Ўзбекистон ва ҳамкор мамлакатлардаги карантин чоралари туфайли, инвестицион дастурлар бўйича 2020 йилга белгиланган тадбирларларнинг бир қисми 2021-2022 йилларга тақсимланиши кутилмоқда.
Изоҳ қолдириш