Сўнгги йилларда Ўзбекистон ва Россия ўртасида стратегик мулоқотнинг турли йўналишларини ҳамда аниқ тармоқлар бўйича амалий лойиҳаларни қамраб олган ҳамкорлик муносабатлари шакллантирилди.
Ўзбекистон ва Россия ўртасидаги муносабатлар стратегик аҳамиятга эга эканлигини инобатга олганда, уларни мазмунан бойитишда савдо-иқтисодий ва инвестициявий ҳамкорлик ҳал қилувчи ўрин тутади.
2024 йилда икки томонлама ўзаро савдо ҳажми 11,6 млрд доллардан ошди, бу эса 2023 йилга нисбатан 14,5%га кўпдир. Экспорт ҳажми 5,4%га ошиб, 3,7 млрд долларни ташкил этди, импорт эса 19,3%га ўсиб, 7,9 млрд долларга етди.
2017 йилда савдо ҳажми 4,81 млрд долларни ташкил этган бўлса, 2024 йилга келиб бу кўрсаткич деярли икки ярим баробарга ошди.
Ўзбекистоннинг минтақавий ва иқтисодий бирлашмаларга интеграциялашуви натижалари алоҳида аҳамият касб этади. ШҲТ, МДҲ ва ЕОИИ каби форматларда иштирок этиш нафақат ҳамкорлик географиясини кенгайтиришга, балки савдо жараёнларини соддалаштириш, транзакцион харажатларни қисқартириш ва иқтисодий ҳамкорликни янада яқинроқ йўлга қўйишга имкон берди.
Натижада, 2024 йил якунлари бўйича Россиянинг Ўзбекистон ташқи савдосидаги улуши 17,6%ни ташкил этди. Шанхай ҳамкорлик ташкилотига аъзо давлатлар билан ҳамкорлик доирасида бу кўрсаткич 36,4%га етди, МДҲ мамлакатлари билан товар айланмасида 50%дан ошиб тушди, Евроосиё иқтисодий иттифоқи давлатлари билан эса 66%ни ташкил қилди.
2024 йилдаги экспорт таркиби юқори даражада диверсификациялангани билан ажралиб туради. Ўзбекистон Россия бозорига қуйидаги маҳсулотларни етказиб берди:
Сабзавот ва мевалар етказиб бериш ҳажми сезиларли даражада — 44,5%га, шунингдек, хизматлар ва тўқимачилик маҳсулотлари ўсди. (3,7% ва 3,2%га ошган).
Россиядан импорт асосан саноат маҳсулотлари ҳисобига шаклланади:
Россиянинг умумий импорти таркибида Ўзбекистоннинг улуши 2024 йилда 2,2%га етди (2023 йилда 1,4% ва 2022 йилда 1,3%).
Россия инвестициялари Ўзбекистон иқтисодиётида барқарор иштирокини сақлаб келмоқда, (2025 йил апрель ҳолатига кўра) мамлакатда Россия капитали иштирокида 3 мингдан ортиқ корхона фаолият юритмоқда.
2023–2024 йиллар давомида Россия Федерациясининг мамлакатимиз иқтисодиётига йўналтирган инвестициялари ҳажми тахминан 3,4 млрд долларни ташкил этди.
Асосан Россия инвестициялари Ўзбекистон иқтисодиётининг қуйидаги тармоқларида жамланган:
Ўзбекистонда фаолият юритаётган йирик компаниялар қаторига «Yandex», «ЛукОйл», USM, «Магнит» ва бошқалар киради.
Ўзбекистон ва Россия ўртасидаги ўзаро савдо ҳажмининг ўсиши, товар айланмасининг шаклланган тузилиши ҳамда барқарор инвестициявий ҳамкорлик икки мамлакат ўртасида кооперацияни янада чуқурлаштириш ва юқори қўшимча қийматга эга маҳсулотлар экспортини ошириш учун мустаҳкам асос яратмоқда.
Энг катта салоҳият агроозиқ-овқат соҳасида кузатилмоқда. Россия ҳар йили янги сабзавотлар — помидор, карам ва бодринг каби маҳсулотларни 1,3 млрд долларгача импорт қилади, бу бозорда Ўзбекистоннинг улуши тахминан 10%ни ташкил этади. Қўшимча талаб эса мевали шарбатлар ва консервланган сабзавотлар ҳисобига шаклланмоқда, бу йўналишдаги импорт ҳажми 1,2 млрд долларга етмоқда.
Енгил саноат соҳасида Россиянинг аёллар кийими импорти тахминан 1,5 млрд долларга, эркаклар кийими импорти эса 1,1 млрд долларга баҳоланади.
Машинасозлик соҳасида вакуум насослари бозори ҳажми тахминан 1,3 млрд долларга яқин, кир ювиш машиналари бозори эса 438 млн доллар атрофида баҳоланади. Шунингдек, органик кимёвий моддалар, полиуретан ва силикон маҳсулотлари бўйича ҳам имкониятлар сақланиб қолмоқда, уларнинг жами импорт ҳажми йилига 700 млн доллардан ортиқни ташкил этади.
Савдодан ташқари, саноат кооперациясини чуқурлаштириш учун янги йўналишлар очилмоқда. Жумладан, Фарғона нефтни қайта ишлаш заводини технологик янгилаш ҳамда Жиззах вилоятида барпо этилаётган янги қайта ишлаш мажмуаси лойиҳасида иштирок этиш ва уни кейинчалик ресурслар билан таъминлаш каби ташаббуслар шулар жумласидандир.
Йўналишлардан бири сифатида Россиянинг йирик энергетика компаниялари, жумладан «Новатэк» ва «Газпром»нинг инвестицияларини Ўзбекистонда пропан ёқилғиси қуйиш шохобчалари тармоғини ривожлантиришга жалб этиш масаласи кўриб чиқилмоқда. Бу жараён амалдаги тартибга солувчи талабларга тўлиқ риоя этилган ҳолда амалга оширилади.
Шу билан бирга, қайта ишлаш даражасини ва маҳаллийлаштиришни ошириш, қўшма корхоналар ҳамда кластерлар форматини кенгайтириш, чегараларда “яшил йўлаклар” ва рақамли хизматларни жорий этиш жараёнини тезлаштириш мақсадга мувофиқдир. Бу чоралар харажатларни камайтиради, логистика жараёнларининг барқарорлиги ва прогноз қилина олишини оширади ҳамда икки мамлакат ишлаб чиқарувчилари ва истеъмолчилари манфаатида барқарор етказиб бериш занжирларини мустаҳкамлайди.
Ўзбекистон ва Россия ўртасида агросаноат мажмуаси, озиқ-овқат маҳсулотларини қайта ишлаш, енгил саноат ҳамда барқарор ривожланиш лойиҳалари соҳаларида ҳали тўлиқ ишга солинмаган катта салоҳият мавжуд.
Олиб борилган таҳлил натижалари асосида ушбу салоҳиятни амалга ошириш бўйича амалий чора-тадбирлар белгилаб олинди. Жумладан, тўлиқ ишлаб чиқариш занжирини шакллантириш, логистика харажатларини камайтириш ва етказиб бериш жараёнларининг барқарор ҳамда прогноз қилинадиган бўлишини таъминлаш зарур.
Шу муносабат билан қатор йўналишларда қўшма лойиҳаларни амалга ошириш имконияти мавжуд. Жумладан, Россиядан импорт қилинадиган хомашё (буғдой, кунгабоқар уруғлари) асосида озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш, етакчи Россия компаниялари иштирокида сут ва пишлоқ маҳсулотлари ишлаб чиқариш қувватларини босқичма-босқич ривожлантириш, ветеринария ва биологик препаратлар ишлаб чиқаришни ташкил этиш, шунингдек, «Мираторг» агрохолдинги иштирокида тўлиқ ишлаб чиқариш циклига эга агросаноат кластерларини яратиш бўйича ташаббусларни ишлаб чиқиш режалаштирилмоқда.
Қўшимча равишда, федерал чакана савдо тармоқлари билан ҳамкорлик қилиш мақсадида Иваново ва Рязань вилоятларида қўшма тикув майдонларини ташкил этиш ҳамда ESG воситаларини қўллаган ҳолда барқарор ривожланиш лойиҳаларини илгари суриш имкониятлари ҳам кўриб чиқилиши мумкин.
Хулоса сифатида таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон ва Россия ўзаро манфаатли ҳамкорликни изчил равишда кенгайтириб бормоқда. Ишлаб чиқариш занжирларини янада чуқурлаштириш, узоқ муддатли лойиҳаларни амалга ошириш ва замонавий логистика тизимини ривожлантириш бизнес фаолиятига қўшимча туртки бериб, янги ривожланиш имкониятларини яратади.
Бундан ташқари, саноат, энергетика ва транспорт соҳаларидаги интеграция барқарор етказиб бериш занжирларини таъминлаб, икки мамлакат иқтисодиётининг рақобатбардошлигини оширади.
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Жамоатчилик билан алоқалар бўлими
Изоҳ қолдириш