Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотларига кўра, жорий йилнинг дастлабки олти ойида ялпи ички маҳсулот 6,2 фоизга ўсди. Таққослаш учун: ўтган йилнинг шу даврида пандемия ва локдаун туфайли иқтисодиёт атиги 1,1% га, 2021 йилнинг дастлабки уч ойида эса 3%га ўсди.
Шуни таъкидлаш лозимки, Ўзбекистоннинг асосий савдо ҳамкорлари бўлган давлатлар иқтисодиётидаги вазият йилнинг биринчи ярмида барқарорлашиб, ўсиш тенденцияси қайтишга интилмоқда. Шундай қилиб, Қозоғистон ялпи ички маҳсулоти 2,2%, ўтган йилнинг шу даврига нисбатан пасайишига қарши 1,8% га ошди. Қирғизистон иқтисодиётидаги турғунлик кўлами аста-секин пасайиб бормоқда - январь-июнь ойларида пасайиш суръати 1,7% гача секинлашди, 2020 йил биринчи ярмида 5,6% қайд этилган. Хитой бу йил динамик ўсишни сақлаб турибди, жорий йилда ярим йилликнинг охирида ЯИМнинг 12,7% га ўсиши қайд этилган. Россияда Россия Федерацияси Иқтисодий ривожланиш вазирлиги маълумотларига кўра, ЯИМ январь-май ойларида 3,7% га ўсди.
Ўзбекистонда сабзи ва ўсимлик ёғи каби айрим товарлар учун жиддий нарх кўтарилишига қарамай, истеъмол секторида инфляция секинлашишда давом этмоқда. Жорий йилнинг олти ойи якунларига кўра, нархлар умуман ўтган йилнинг декабрь ойига нисбатан 4,4% га, 2020 йилда эса шу давр учун – 4,6% га ошган. 2021 йилнинг май ойига келиб нархлар мавсумийлиги сабабли 0,2% камайди. Нархларнинг энг катта ўсиши озиқ – овқат маҳсулотлари учун қайд этилган – 5,7% (2020 йилнинг биринчи ярми учун - 6,2%). 2020 йил январ-июн ойларида 3,6% га нисбатан 3%. Шу билан бирга, хизматлар нархлари бу йил ҳам юқори суръатлар билан ўсишда давом этмоқда - 3,1% га нисбатан 4,1%.
Иқтисодиётга инвестициялар оқими ўтган йилнинг ва жорий йилнинг биринчи чорагидаги пасайишни бекор қилди ва ижобий динамикага қайтди. Асосий фондларга инвестициялар ўтган йилнинг шу даврида деярли 5,9% пасайишига қарши 10% га ошди. Марказлаштирилган маблағлар ҳисобига инвестицияларни марказлаштирилмаганларга нисбатан жалб қилишни камайтириш тенденцияси мавжуд. Бюджет ҳисобидан инвестициялар 8,5% га камайди. Ҳукумат кафолати остида жалб қилинган инвестициялар ва кредитлар 36% дан ортиққа камайди ва уларнинг умумий инвестиция ҳажмидаги улуши 8,9% га камайди. Ўтган йилнинг биринчи ярмида 14,9% ўсишига қарши, 1,9% га-марказлашган бўлмаган манбалардан инвестициялар оқими сезиларли даражада ошди. Аҳоли ва корхоналарнинг ўз маблағлари ҳисобидан инвестициялар бироз ошди – мос равишда 4,4 ва 4,7% га. Инвестицияларнинг салмоқли оқими тижорат банклари томонидан жалб қилинган кредитлар, тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ва хориждан кредит маблағларининг ўсиши билан боғлиқ.
Ишлаб чиқаришнинг ижобий динамикаси иқтисодиётнинг барча тармоқларида кузатилади. Асосий драйверлар-саноат ва хизмат кўрсатиш соҳаси.
Январь-июнь ойларида саноат сектори ўсишнинг юқори суръатларини намойиш этди - ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 0,3% пасайишига қарши 8,5%. Тоғ-кон саноати 7,5% (2020 йил январь-июнь ойларида 18% пасайиш), ишлаб чиқариш саноати – 8,6% (4,9%), электр, газ таъминоти ва ҳавони кондициялаш – 12,1% (8,4%) ўсди. Истеъмол товарлари ишлаб чиқариш ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 7,7% га ошди ва озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш жадал суръатларда ўсиб бормоқда.
Туризм, умумий овқатланиш ва турар жой каби алоҳида кичик тармоқлар учун пандемия туфайли давом этаётган қийинчиликларга қарамасдан, хизмат кўрсатиш соҳаси таъсирчан динамикани намойиш этмоқда, жорий йилнинг биринчи ярмида 18,3% га ўсиш суръати ўтган йилнинг январь-июнь ойларида 2,6% га ошган бўлса-да, транспорт соҳаси ўтган йилги пасайишдан сўнг фаол равишда тикланади: юк айланмаси 14,1%, йўловчи айланмаси 4,1% га ошди. Кўриб чиқилаётган давр учун чакана савдо ҳажми 9% га ошди.
Қишлоқ хўжалигида ўтган йилга нисбатан динамиканинг пасайиши 1,8% га нисбатан 2,8% гача пасайгани қайд этилди, бу эса жорий йилги мураккаб об-ҳаво шароитлари ва сув танқислиги билан боғлиқ. Қурилиш соҳасида ўсиш суръати 2020 йилнинг биринчи ярмида 7,1% га нисбатан 0,1% гача пасайди.
Ташқи савдода ҳам пасайишни бартараф этишга муваффақ бўлдик. Жорий йилнинг биринчи ярмида савдо ҳажми 13,6% га ўсди ва 18 миллиард долларни ташкил этди. Ўтган йилнинг худди шу даврида 18% га жиддий пасайиш кузатилди. Кўриб чиқилаётган даврда экспорт 12 фоизга ўсиб, 7,1 миллиард долларни, импорт эса 14,4 фоизга ўсиб, 11 миллиард долларни ташкил этди. Иккинчи чоракда Ўзбекистон жаҳон бозорида ижобий нарх конъюнктураси фонида чет элга олтин сотди. Шу билан бирга, биринчи ярим йил ичида олтинсиз экспорт ҳажми 36,4% га ошди ва 5,7 миллиард долларга етди.
Экспорт таркибида хорижий мамлакатларга озиқ-овқат маҳсулотлари етказиб бериш ҳажми 6,3%, кимёвий маҳсулотлар 18,6%, саноат маҳсулотлари 74,4% (асосан тўқимачилик маҳсулотлари, рангли металлар ҳисобига), машиналар ва транспорт ускуналари 2 баравар кўпайди.
Шу билан бирга, озиқ-овқат маҳсулотларини 46,2%, саноат маҳсулотлари 29,1% (асосан металлургия маҳсулотлари), кимёвий маҳсулотлар 17% га импортининг ўсиши кузатилмоқда. Энг катта ҳажмга эга бўлган машина ва ускуналар импорти 1,4% га ошди.
Шундай қилиб, ярим йиллик якунлари бўйича Ўзбекистон иқтисодиёти инқироз оқибатларини фаол енгиб, инқироздан олдинги динамикага ўтмоқда.
Руслан Абатуров,
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Изоҳ қолдириш