Мўғулистон иқтисодиёти

Осиё тараққиёт банки баҳолашича, 2024 йилда Мўғилистон иқтисодий барқарорликни сақлаб қолди: ЯИМ 4,9%га ўсиб, 21,3 миллиард долларни ташкил этди. Мўғулистон ЯИМнинг энг катта улушини хизматлар (46,8%), тоғ-кон саноати (25,2%), қишлоқ хўжалиги (13%) ва бошқа тармоқлар (15%) эгаллайди.

Мўғулистон муҳим минерал хомашё захираларига эга: мамлакат ҳудудида 8 мингдан ортиқ кон ва тахминан 1,2 мингта шахта мавжуд бўлиб, улардан 80 дан ортиқ турдаги фойдали қазилмалар қазиб олинади. Хусусан, мамлакатда кўмир (33,4 трлн т.), темир рудаси (1,84 трлн. т.), нефт (332 млн. т.), мис (69,9 млн. т.), уран (192 минг т.) ва олтин (448.1 т.) захиралари мавжуд.

Қайд этилишича, жами хорижий инвестициянинг 70%и тоғ-кон саноатига йўналтирилган бўлса, қолган 30%и савдо, озиқ-овқат саноати, банк-молия хизматлари ва бошқа тармоқлар ўртасида тақсимланади. Саноат ишлаб чиқаришининг асосини кўмир, қайта ишланган сут, цемент, электр энергияси, мис, ун, металл прокати ва олтин ташкил этади.

Чорвачилик ва кашмир ишлаб чиқариш

Мўғулистон қишлоқ хўжалигида чорвачилик устувор тармоқ ҳисобланади. Мамлакат майда ва йирик қорамоллар, айниқса, кашмир эчки ва қўйлар сони бўйича дунёда етакчи ўринлардан бирини эгаллайди. 2024 йилда чорва молларининг умумий сони 67 миллион бошга етди. Хом кашмир ишлаб чиқариш 10 минг тоннадан ортиққа яқинлашди, бу дунё ҳажмининг қарийб 40%ини ташкил этади. Бироқ, шундан фақат ярмидан камроғи - тахминан 4,5 минг тоннаси қайта ишланади. Қайта ишлашда тахминан 10 мингга яқин киши банд бўлиб, шундан 90%га яқинини аёллар ташкил этади. Мўғилистон ҳукумати 2028 йилга келиб бирламчи қайта ишлашни 100%га ва чуқур қайта ишлашни 40%га оширишни режалаштирмоқда.

Мўғулистоннинг ташқи савдоси

2024 йилда Мўғулистоннинг ташқи иқтисодий фаолияти ижобий ривожланди: ташқи савдонинг умумий ҳажми 27,4 миллиард долларни ташкил этди, бу ўтган йилга нисбатан 12,3%га кўпдир. Экспорт 15,75 миллиард доллар, импорт 11,65 миллиард долларни ташкил этиб, 4,1 миллиард долларлик ижобий савдо сальдони таъминлади. Экспортнинг асосий қисмини тоғ-кон саноати маҳсулотлари ташкил этади - умумий ҳажмнинг қарийб 90%.

Экспортнинг асосий маҳсулотлари кўмир (8,43 миллиард доллар ёки 53,5%), мис концентрати (2,65 миллиард доллар ёки 16,8%), олтин (835 миллион доллар ёки 5,3%), темир рудаси (365 миллион доллар) ва тўқимачилик (356 миллион доллар) ҳисобланади. Асосий экспорт ҳамкорлари Хитой, Швейцария, Сингапур, Жанубий Корея ва Россия давлатлари ҳисобланади.

Импортда нефт маҳсулотлари (2,15 миллиард доллар ёки 18,6%), енгил автомобиллар (1,1 миллиард доллар), юк автомобиллари (742,7 миллион доллар), қурилиш ускуналари (522,3 миллион доллар), телекоммуникация ускуналари (282,5 миллион доллар), 6,8 миллиард долларлик бошқа турли товарлар етакчилик қилмоқда. Асосий етказиб берувчилар - Хитой, Россия, Япония, Жанубий Корея ва АҚШ ҳисобланади.

Европа тикланиш ва тараққиёт банкининг 2024 йилда Мўғулистонга киритган сармояси 264 миллион еврони (2023 йилдаги 143 миллион еврога нисбатан) ташкил этди, жами инвестициялар ҳажми 2,6 миллиард еврога етди, шундан 74%и хусусий секторга йўналтирилган.

Ўзбекистон ва Мўғулистон ўртасидаги ўзаро савдо кўрсаткичлари

2019-2024 йилларда Ўзбекистон ва Мўғулистон ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 10,5 баробардан кўпроқ – 1,9 миллион доллардан 20,4 миллион долларгача ўсди. Шу билан бирга, Ўзбекистон экспорти 1,5 миллион доллардан 15,1 миллион долларга, импорт эса 519 минг доллардан 5,31 миллион долларга ошган. Биргина 2024 йилнинг ўзида икки давлат ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 46,8%га, экспорт ва импорт ҳажми 47%га ўсди.

Ўзбекистон экспорти таркибида энг катта улуш машина ва транспорт ускуналари – 9,3 миллион доллар (61,5%), озиқ-овқат маҳсулотлари – 3,55 миллион доллар (23,5%), шунингдек, хизматлар, саноат маҳсулотлари, тайёр маҳсулотлар, ичимликлар ва тамаки маҳсулотларига тўғри келади.

Мўғулистондан импорт асосан озиқ-овқат маҳсулотлари – 5,06 миллион доллар (95,2%), шунингдек, мойлар, саноат товарлари ва кимё маҳсулотларига тўғри келади. 2025 йилнинг январь-март ойларида мамлакатлар ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 9,7 миллион долларни ташкил этиб, 2024 йилнинг шу даврига нисбатан 2,4 баробар кўпдир. Шу билан бирга, машина ва транспорт ускуналари (4,9 миллион доллар), шунингдек, озиқ-овқат маҳсулотлари етказиб бериш ҳажмининг ошиши ҳисобига экспорт 33,1%га, импорт эса 10,5 баробарга ошган.

Келгусидаги ҳамкорлик истиқболлари

Томонлар ҳамкорликни чуқурлаштириш учун кенг имкониятларга эга.

Биринчидан, Ўзбекистон маҳсулотларининг Мўғулистон бозорига, айниқса, Ўзбекистон барқарор рақобатдош устунликларга эга бўлган маҳсулотлар тоифаларига экспортини ошириш учун салмоқли салоҳият мавжуд.

Иккинчидан, Мўғулистонда жун ва терини қайта ишлаш, шунингдек, тўқимачилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш бўйича Ўзбекистон-Мўғул қўшма корхоналарини ташкил этиш истиқболли йўналиш ҳисобланади. Кашмирни чуқур қайта ишлаш бўйича ишлаб чиқаришни ташкил этиш, жумладан, йигирув, бўяш, трикотаж ва кийим-кечак ишлаб чиқаришни ўзбек технологиялари ва тажрибасидан фойдаланган ҳолда ташкил этиш энг долзарб йўналишлардан бири бўлиши мумкин.

Кашмир соҳасида ҳамкорликни қўшма қайта ишлаш қувватларини яратиш, тажриба алмашиш, кадрлар тайёрлаш ва экспорт кооперациясини кенгайтириш орқали сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқиш мумкин, бу эса ҳар икки давлатнинг жаҳон қиймат занжиридаги ўрнини мустаҳкамлаш имконини беради.

Учинчидан, Ўзбекистон компанияларининг Мўғулистонда мис ва таркибида олтин бўлган рудаларни қайта ишлашда иштирок этишига реал қизиқиш бор. Бу ҳамкорлик Ўзбекистон корхоналарида қайта ишлаш ва қайта ишлаш бўйича аутсорсингни ҳам, Мўғулистонда қўшма корхона яратишни ҳам ўз ичига олиши мумкин. Иккинчиси концентратларни металлургияда қайта ишлаш, катодли мис, тозаланган олтин ва юқори қўшимча қийматга эга бошқа маҳсулотлар ишлаб чиқаришга ихтисослашиши мумкин эди.

Бундай лойиҳаларни амалга ошириш нафақат мамлакатлар ўртасидаги саноат кооперациясини мустаҳкамлаш, балки Мўғулистонга хомашё экспортига қарамликни камайтириш, шу билан бирга халқаро бозорларда қўшма маҳсулотлар мавжудлигини кенгайтириш имконини беради.

Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази

Жамоатчилик билан алоқалар бўлими