Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (Markaz) 2024 yil hamda joriy yilning 9 oyi davomida O‘zbekiston va AQSh o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy hamda investitsiyaviy hamkorlik ko‘rsatkichlariga oid infografikani tayyorladi.
Tarixiy tashrif
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ikki tomonlama o‘zbek-amerika hamkorligini kengaytirish, shuningdek, BMT tomonidan tashkil etilgan tadbirlarda ishtirok etish maqsadida bir necha bor AQShga amaliy tashriflar bilan borgan. Davlat rahbarining AQShga ilk rasmiy tashrifi 2018 yil 15–17 may kunlari Amerika Qo‘shma Shtatlari Prezidenti Donald Trampning taklifiga binoan amalga oshirilgan. Tashrif doirasida Oq uy, Kongress va Pentagonda muzokaralar o‘tkazilib, o‘zbek-amerika munosabatlarining yangi bosqichini boshlab bergan qator kelishuvlar imzolandi.
Keyingi yillarda mamlakatlar o‘rtasidagi muloqot ikki tomonlama uchrashuvlar va mintaqaviy tashabbuslar, jumladan “C5+1” formati doirasida faol rivojlandi.
2025 yil 20–24 sentyabr kunlari O‘zbekiston Prezidenti BMT Bosh Assambleyasining 80-yubiley sessiyasi tadbirlarida ishtirok etish uchun Nyu-York shahriga tarixiy tashrif amalga oshirdi. Tashrifning markaziy voqeasi davlatimiz rahbarining AQSh Prezidenti Donald Tramp bilan uchrashuvi bo‘ldi. Tomonlar o‘zbek-amerika munosabatlarini strategik sheriklik darajasida yanada mustahkamlash va amaliy hamkorlikni kengaytirish borasida kelishib oldilar.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Nyu-York shahriga tashrifining ishbilarmonlik dasturi doirasida AQShning yetakchi kompaniyalari, investitsiya jamg‘armalari va moliyaviy institutlari rahbarlari bilan davra suhbati o‘tkazdi.
Davlat rahbari, shuningdek, muhim minerallar, fuqaro aviatsiyasi, kimyo sanoati, energetika va boshqa ustuvor sohalarni qamrab olgan ikki tomonlama savdo shartnomalari hamda investitsiya bitimlari imzolangan hujjatlar almashish marosimida ishtirok etdi.
Savdo-iqtisodiy munosabatlar
2017–2024 yillar davomida O‘zbekiston va AQSh o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 4,1 barobarga oshdi — 215 mln dollardan 881,7 mln dollarga yetdi. Eksport 9,9 barobarga o‘sib, 32,1 mln dollardan 317,4 mln dollarga, import esa 3,1 martaga ko‘payib, 182,9 mln dollardan 564,3 mln dollarga yetdi. Ko‘rsatilgan davrda AQShning O‘zbekiston tashqi savdosidagi ulushi ham o‘sdi: umumiy tovar ayirboshlashda 0,8 foizdan 1,3 foizga, eksportda 0,3 foizdan 1,2 foizga, importda esa 1,3 foizdan 1,4 foizgacha ko‘tarildi.
2025 yilning 9 oyi yakunlariga ko‘ra, ikki mamlakat o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 719,1 mln dollarni tashkil etdi (+5,6 %), shundan O‘zbekistonning AQShga eksporti — 317,4 mln dollar, AQShdan importi — 564,3 mln dollar.
Savdo tarkibi
AQShga eksport tarkibida asosiy ulushni xizmatlar — 50,6 foiz (dasturiy ta’minot, moliya, axborot va transport xizmatlari) hamda neft mahsulotlari — 36,9 foiz (dizel yoqilg‘isi, kerosin, neft vazelini va boshqalar) tashkil etadi. Shuningdek, sanoat mahsulotlari — 4,1 foiz (alyuminiy profillari, to‘qimachilik mahsulotlari, mis buyumlar), mashina va uskunalar — 3,7 foiz, oziq-ovqat mahsulotlari — 2,2 foiz (quritilgan mevalar, ziravorlar), nooziq-ovqat xomashyolari — 1,8 foiz (qimmatbaho metallar chiqindilari), tayyor mahsulotlar — 0,5 foiz, kimyoviy moddalar — 0,1 foiz, hamda ichimliklar va tamaki — 0,1 foizni tashkil etadi.
AQShdan import tarkibida asosiy o‘rinni mashina va uskunalar — 57,5 foiz (uchuvchi apparatlar, avtomobillar va ularning qismlari, hisoblash qurilmalari, dvigatellar, nasoslar, sanoat uskunalari) egallaydi. Shuningdek, xizmatlar — 22,2 foiz (moliyaviy, litsenziyaviy, lizing va transport xizmatlari) ham katta ulushga ega. Qolgan qismni kimyoviy moddalar — 6 foiz (dorivor vositalar, bog‘lovchi va kosmetik moddalar), tayyor mahsulotlar — 5,1 foiz (asbob-uskunalar, qog‘oz mahsulotlari), sanoat tovarlari — 4,3 foiz (plastmassa va elektr-texnika buyumlari), oziq-ovqat mahsulotlari — 2,6 foiz (parranda go‘shti va boshqa oziq mahsulotlar), nooziq-ovqat xomashyo — 1,5 foiz (sellyuloza va boshqalar) hamda ichimliklar va tamaki — 0,7 foiz tashkil etadi.
Investitsiyaviy hamkorlik
2025 yil 1 oktyabr holatiga O‘zbekistonda amerika kapitali ishtirokida 339 ta korxona faoliyat yuritmoqda. Bu xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar umumiy sonining taxminan 2 foiziga teng. Shulardan 89 tasi — qo‘shma korxona, 250 tasi — AQSh kapitali to‘liq ishtirokidagi korxonadir.
So‘nggi 8 yilda AQShdan jalb qilingan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va kreditlar hajmi 63 baravarga oshib, 2017 yildagi 8,6 mln dollardan 2024 yilda 545,9 mln dollarga yetdi. Umuman olganda, 2017–2024 yillarda O‘zbekiston iqtisodiyotiga AQShdan jalb etilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va kreditlarining umumiy hajmi 2,6 mlrd dollardan oshdi.
Investitsiyalar asosan tog‘-kon-metallurgiya sanoati (tabiiy gaz qazib chiqarish), ishlab chiqarish sanoati (metallurgiya, avtomobil vositalari, ichimliklar va to‘qimachilik mahsulotlari ishlab chiqarish), qurilish, xizmatlar sohasi (ko‘chmas mulk bilan operatsiyalar, ta’lim), qishloq xo‘jaligi sohalariga yo‘naltirilgan.
Huquqiy baza va erishilgan kelishuvlar
O‘zbekiston va AQSh o‘rtasida savdoda eng qulay sharoitlar rejimi amal qilmoqda.
2024 yil sentyabr oyida O‘zbekiston tog‘-kon sanoati va geologiya vazirligi hamda AQSh o‘rtasida “Strategik muhim minerallar sohasida anglashuv memorandumi” imzolandi. Hujjat geologik qidiruv ishlari, qazib olish va yuqori qo‘shimcha qiymatli mahsulotlar zanjirini yaratishda hamkorlikni mustahkamlashga qaratilgan.
Shuningdek, 2024 yil sentyabrda “Bojxona hamkorligi va o‘zaro yordam to‘g‘risidagi bitim” imzolandi. U axborot almashinuvi va noqonuniy narkotik aylanmasiga, jinoiy daromadlarni legallashtirishga, bojxona to‘lovlaridan bo‘yin tovlashga, odam savdosi hamda transmilliy jinoiy guruhlar faoliyatiga qarshi qo‘shma choralarni nazarda tutadi.
Ikki tomonlama savdo-iqtisodiy va turizm sohalaridagi munosabatlarni yanada rivojlantirish maqsadida, O‘zbekiston Prezidentining 2025 yil 3 noyabrdagi farmoni bilan AQSh fuqarolari uchun 2026 yil 1 yanvardan boshlab mamlakatga kirishda vizasiz rejim joriy etildi.
Ko‘p tomonlama hamkorlik formati — “S5+1”
2015 yildan buyon Markaziy Osiyo davlatlari tashqi ishlar vazirlari va AQSh Davlat kotibi darajasidagi “S5+1” hamkorlik formati samarali faoliyat yuritib kelmoqda.
2023 yil sentyabr oyida Nyu-York shahrida Markaziy Osiyo davlatlari va AQSh rahbarlari darajasidagi ilk sammit bo‘lib o‘tdi.
2024 yil sentyabrda esa Markaziy Osiyo davlatlari tashqi ishlar vazirlari va AQSh Davlat kotibi ishtirokidagi navbatdagi uchrashuv doirasida “S5+1 mineral resurslar bo‘yicha muloqot” yo‘lga qo‘yildi hamda AQSh va mintaqadagi davlatlar o‘rtasidagi ishbilarmonlik aloqalarini qo‘llab-quvvatlash maqsadida ilk “B5+1” forumi o‘tkazildi.
Vashingtonda bo‘lib o‘tadigan davlat rahbarlari darajasidagi C5+1 sammiti iqtisodiy, investitsiya va texnologik hamkorlikning yangi yo‘nalishlarini aniqlash, Markaziy Osiyo mamlakatlarining global ta’minot zanjirlarida ishtirokini kengaytirish va energetika, transport va “yashil” iqtisodiyot sohasidagi hamkorlikni chuqurlashtirish masalalarini hal qilishi kutilmoqda.
Shuningdek, innovatsiyalar, ta’lim va xavfsizlik bo‘yicha qo‘shma tashabbuslar muhokama qilinib, ular orqali barqaror rivojlanish va mintaqaviy barqarorlikni mustahkamlashga qaratilgan chora-tadbirlar belgilab olinishi rejalashtirilgan.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi
Jamoatchilik bilan aloqalar bo‘limi
Izoh qoldirish