Bugun AOKA press-xolida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi direktori o‘rinbosari Umid Abidxodjayev ishtirokida brifing bo‘lib o‘tdi. Unda mamlakatimizning xalqaro maydondagi hamkorligi masalalari bilan bog‘liq muhim ma’lumotlar taqdim etildi.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston keng doiradagi xorijiy sheriklar bilan do‘stona, o‘zaro manfaatli munosabatlarni rivojlantirishda muhim yutuqlarga erishdi. Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida olib borilgan ochiq, konstruktiv va amaliy tashqi siyosat dunyoning deyarli barcha mintaqalardagi davlatlar, shuningdek, yetakchi xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar bilan samarali aloqalarni sezilarli darajada mustahkamlashga imkon berdi.
Xususan, Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH) va Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT) kabi mintaqaviy institutlar doirasida O‘zbekistonning hamkorligi sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarildi.
Mamlakatimiz 2019 yilda a’zo bo‘lgan Turkiy tilli davlatlarning hamkorlik kengashi (TDHK) faoliyatida ishtirok etishi Toshkentning ko‘p tomonlama diplomatiyasining yangi yo‘nalishiga aylandi.
Bundan tashqari, joriy yilda O‘zbekiston Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi (YeOII) tarkibida kuzatuvchi davlat maqomini oldi.
Mustaqil davlatlar hamdo‘stligi doirasida hamkorlik
So‘nggi yillarda mamlakatimiz Hamdo‘stlik faoliyatidagi ishtirokini sezilarli darajada faollashtirdi. O‘zbekiston MDH Iqtisodiy Kengashi, Hamdo‘stlikning Parlamentlararo assambleyasi va 20 dan ortiq tarmoq organlariga qo‘shildi. Maqsadlari milliy manfaatlarga javob beradigan boshqa tarmoq organlari bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda.
Hamdo‘stlikka a’zo davlatlar O‘zbekistonning asosiy savdo sheriklari hisoblanadi. 2020 yilning 9 oyida respublikaning MDH davlatlari bilan tovar ayirboshlash hajmi 8 059,5 million dollarni va jami tashqi savdo aylanmasidagi ulushi 29,3 foizni tashkil etdi.
O‘zbekiston tomoni MDH davlatlari bilan savdo-iqtisodiy hamkorlikni O‘zbekistonning mavjud iqtisodiy salohiyatidan to‘liq foydalanish, shu jumladan, ta’minot va ishlab chiqarish mahsulotlari assortimentini diversifikatsiyasini kengaytirish asosida rivojlantirishdan manfaatdor.
O‘zbekiston MDH davlatlari bilan transport va tranzit sohasida, shu jumladan, transport koridorlarini rivojlantirish bo‘yicha o‘zaro imtiyoz va preferensiyalar berish, shuningdek, yangi o‘zaro manfaatli transport yo‘nalishlarini shakllantirish va rivojlantirish sohasida hamkorlikni chuqurlashtirishga katta ahamiyat beradi.
Koronavirus pandemiyasi bilan bog‘liq jahondagi murakkab vaziyatga qaramay O‘zbekiston raisligi davrida bir qator muhim tadbirlar bo‘lib o‘tdi. Ular orasida Hukumat rahbarlari kengashi, iqtisodiy kengash, tashqi ishlar vazirlari kengashi, MDH davlatlari hududlarini o‘ta xavfli yuqumli kasalliklar importi va tarqalishidan sanitariya muhofazasi muammolariga bag‘ishlangan Muvofiqlashtiruvchi kengash, ilmiy-texnikaviy va innovatsion sohalarda hamkorlik bo‘yicha davlatlararo kengash va boshqalarni alohida ta’kidlash lozim.
Xususan, MDHni yanada rivojlantirish bo‘yicha yangilangan Konsepsiya, Hamdo‘stlikni 2030 yilgacha iqtisodiy rivojlantirish strategiyasi, shuningdek, harbiy va chegara sohasidagi hamkorlik, innovatsiya, transport, madaniyat va sport, turizm va yoshlar hamkorligi sohasidagi 9 dasturiy hujjat qabul qilindi.
Joriy yilning 18 dekabr kuni Mustaqil davlatlar hamdo‘stligi rahbarlari kengashining O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti raisligida videokonferensiya shaklida bo‘lib o‘tgan MDHda O‘zbekiston raisligining yakuniy tadbiri bo‘ldi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Hamdo‘stlik doirasida ko‘p tomonlama hamkorlikni kengaytirish bo‘yicha bir qator takliflarni bildirdi, shu jumladan:
● "yashil" va soddalashtirilgan yo‘laklar amaliyotini keng joriy etish;
● Hamdo‘stlik doirasida elektron tijoratni rivojlantirish bo‘yicha yagona platformani ishga tushirish va "Yo‘l xaritasi" ni qabul qilish;
● Industrial sanoat kooperatsiyasining kompleks dasturini ishlab chiqish;
● transport koridorlarining raqobatbardoshligini oshirish, qoidalar va standartlarni muvofiqlashtirish, muvofiqlashtirilgan tarif siyosatini olib borish va o‘zaro imtiyozlar berish;
● barcha sanitariya talablariga rioya qilgan holda o‘zaro asosda havo qatnovini iloji boricha tezroq tiklash, bu ishbilarmonlik, gumanitar va turistik almashinuvni tiklashga yordam beradi;
● mehnat muhojirlarining hujjatlarini o‘zaro tan olishning yagona mexanizmini yaratish va bu borada alohida dastur qabul qilish;
● sanitariya-epidemiologik vaziyat samarali monitoringini olib borish, favqulodda vaziyatlarni kuzatish va tezkor ta’sir ko‘rsatish tizimini shakllantirish;
ShHT faoliyatida O‘zbekistonning ishtiroki
O‘zbekiston tomoni ko‘p tomonlama o‘zaro manfaatli savdo-iqtisodiy va madaniy-gumanitar hamkorlikni rivojlantirish sohasidagi hamkorlik vositasi deb biladi.
Bugungi kunda ShHT o‘zini to‘laqonli va nufuzli xalqaro tashkilot sifatida qat’iy shakllandi, deb hisoblaymiz.
ShHTning o‘sib borayotgan xalqaro obro‘si va jozibadorligini belgilaydigan eng muhim jihatlar quyidagilardir:
Birinchidan, ShHT o‘zining asosiy tamoyillaridan kelib chiqib, o‘zini mintaqada barqarorlik va xavfsizlikni saqlashning ishonchli kafili deb e’lon qiladi, bu dunyoda yuzaga keladigan bunday tez o‘zgaruvchan va notinch vaziyatning hozirgi bosqichida eng dolzarbligi yo‘qotilmaydigan ahamiyat kasb etadi.
Ikkinchidan, ijtimoiy-siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va gumanitar sohalarda ko‘p qirrali samarali hamkorlikni tashkil etish bo‘yicha qo‘yilgan va hal qilinayotgan vazifalarning dolzarbligi har bir a’zo mamlakat uchun ahamiyatli bo‘lgan yirik loyihalarni amalga oshirishda zarur shartnomaviy-huquqiy bazani shakllantiradi.
Uchinchidan, ShHT a’zo davlatlarning teng huquqli birlashmasi bo‘lib, uning faoliyati boshqa mamlakatlar manfaatlariga qarshi yo‘naltirilmaganligini va blokli qarama-qarshilik xususiyatiga ega emasligini yaqqol namoyish etadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning ShHT doirasida siyosiy, savdo-iqtisodiy, transport, logistika, innovatsiyalar va boshqa sohalardagi hamkorlik samaradorligini oshirishga qaratilgan (ShHTning 2017-2019 yillardagi Ostona, Sindao va Bishkek sammitlari) bir qator tashabbuslarini amalga oshirish bo‘yicha tashabbuslar alohida ahamiyatga ega. Jumladan:
● O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 26 iyundagi PQ–3807-sonli Farmoni bilan Toshkentda ShHTning Xalqaro diplomatiya markazi tashkil etildi;
● O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 28 iyundagi PQ–3815-sonli qarori bilan Samarqandda "Ipak yo‘li" xalqaro turizm universiteti tashkil etildi;
● 2019-2020 yillarda ShHTga a’zo davlatlarning ilmiy tadqiqot muassasalari o‘rtasidagi hamkorlik to‘g‘risida amaliy tadbirlar rejasi ("Yo‘l xaritasi") qabul qilingan;
● ShHTga a’zo davlatlarning raqamlashtirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida hamkorlik konsepsiyasi qabul qilindi.
2019 yil 26 sentyabrda Toshkentda birinchi Axborot texnologiyalari va innovatsion rivojlanish forumi bo‘lib o‘tdi.
Turkiy tilli davlatlar hamkorlik kengashi doirasida hamkorlik
O‘zbekiston Respublikasining TTDHK tarkibiga kirishi uning Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida o‘tkazilgan ko‘p tomonlama diplomatsiyaning faollashuvi natijasi bo‘ldi. Respublikaning Turkiy Kengash faoliyatidagi ishtiroki savdo-sotiq va investitsiyalarni jalb qilish uchun qulay sharoitlarni yaxshilash, transport aloqalarini mustahkamlash, bojxona va tranzit protseduralarini, tovarlar, kapital, xizmatlar va texnologiyalarning erkin harakatlanishini bosqichma-bosqich amalga oshirish uchun moliyaviy va bank operatsiyalarini yanada soddalashtirish uchun yaxshi istiqbollarni ochib beradi.
2020 yil 10 aprel TTDHK Davlat rahbarlari kengashining navbatdan tashqari yig‘ilishi “COVID-19 pandemiyasiga qarshi kurashda birdamlik va hamkorlik" mavzusida bo‘lib o‘tdi. Tadbir davomida O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Turkiya Kengashi davlatlari o‘rtasida COVID-19 pandemiyasi va uning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlariga qarshi kurashda xalqaro yuk tashuvlarni osonlashtirish bilan bir qatorda hamkorlikni kuchaytirishga qaratilgan bir qator tashabbuslarni ilgari surdi.
YeOII bilan o‘zaro hamkorlik
Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi (YeOII) — bu Bojxona ittifoqi va Yagona iqtisodiy makon to‘g‘risidagi bitim asosida tuzilgan xalqaro integratsion iqtisodiy birlashmadir.
YeOII Ostona shahrida Rossiya, Qozog‘iston va Belorussiya o‘rtasida 2014 yil 29 mayda imzolangan Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi to‘g‘risidagi shartnomaning 2015 yil 1 yanvarda kuchga kirishi bilan ish boshladi.
Bugungi kunda Rossiya, Belorussiya, Qozog‘iston, Armaniston va Qirg‘iziston Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi a’zo davlatlaridir.
Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi doirasida tovarlar, xizmatlar, kapital va ishchi kuchi uchun katta bozor shakllandi. Ishtirokchi mamlakatlarning yalpi ichki mahsuloti 1,8 trillion dollarni tashkil etadi, aholisi 180 million kishidan ortiq.
YeOII rivojlanishining asosiy ustuvor yo‘nalishi a’zo davlatlarning moliyaviy-iqtisodiy resurslarini birlashtirish, Ittifoq doirasidagi o‘zaro integratsion aloqalarni kuchaytirish, savdo-iqtisodiy, transport, energetika sohalari va aloqa sohasida umumiy salohiyatdan samarali foydalanish bo‘lib qolmoqda.
YeOII Oliy iqtisodiy kengashi qaroriga asosan “2030 yilgacha Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi rivojlanishining asosiy yo‘nalishlari” doirasida 2025 yilgacha yagona transport maydoni, umumiy energiya va elektr bozorlari va muvofiqlashtirilgan agrosanoat siyosatini shakllantirish belgilangan.
2020 yil 11 dekabr Oliy Yevroosiyo Iqtisodiy Kengashi yig‘ilishidan so‘ng, O‘zbekiston Respublikasiga tashkilotda kuzatuvchi maqomini berish to‘g‘risida bir ovozdan qaror qabul qilindi. O‘zbekistondan tashqari, xuddi shunday maqomga Moldova (2018) va Kuba (2020) ham ega.
Yuqorida aytib o‘tilganlardan tashqari, ta’kidlash lozimki, Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi savdo-iqtisodiy hamkorlik o‘rnatish bo‘yicha Erkin savdo hududi (FTA) to‘g‘risidagi shartnomalar imzolash orqali ham uchinchi mamlakatlar bilan ham hamkorlik qiladi.
Bugungi kunga qadar FTA shartnomalari Vetnam (2016), Singapur (2018), Eron (2018), Serbiya (2019) bilan imzolandi, shuningdek, Xitoy bilan savdo-iqtisodiy hamkorlik to‘g‘risidagi bitim (2017) bo‘yicha muzokaralar yakunlandi.
Hozirda YeOII FTA shartnomasini tuzish to‘g‘risida Hindiston, Misr, Tailand, Mo‘g‘uliston va boshqa mamlakatlar bilan muzokaralar olib bormoqda.
Izoh qoldirish