Биринчи чоракнинг асосий макроиқтисодий натижаларини Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (Марказ) эксперти Руслан Абатуров кўриб чиқди.
Пандемиянинг давом этаётганига қарамай, ташқи муҳит умуман қулай бўлиб қолди. Асосий ҳамкор мамлакатлар иқтисодиёти фаол тикланишда давом этмоқда. Шундай қилиб, Қозоғистон ЯИМ ўтган йилги пасайиш фонида 2021 йилнинг январь-сентябрь ойларида 3,4% га ўсди. Уч чорак натижаларига кўра, Қирғизистон иқтисодиёти таназзулни енгиб, 0,1% кичик ўсишга эришди. Туркманистонда ЯИМ 6,2% га ўсди. Россияда Иқтисодий ривожланиш вазирлиги маълумотларига кўра, январь-август ойларида иқтисодий ўсиш 4,7% ни ташкил этди.
Ўзбекистонда инфляция секинлашиб бормоқда. Сентябрь ойининг якунларига кўра, ўтган йилнинг декабрига қадар истеъмол нархлари индекси 5,9% ўсди, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 6,3% паст. Нархларнинг энг юқори ўсиши 6,7% истеъмол товарлари учун кузатилади. Ноозиқ-овқат маҳсулотлари нархи 9 ой ичида 4,9% га ошди. Шундай бўлсада, бу йил хизматлар нархи 4,5% га нисбатан 6,1% жадал ўсишини кўрсатади.
Ўтган йили салбий ҳудудга кирган инвестициялар оқими бу йил 5% ўртача ўсиш суръатини кўрсатмоқда. Жорий йилнинг шу даврига нисбатан 2020нинг январ-сентябр ойларида 22% дан 18,7% гача бўлган марказлаштирилган манбалар ҳисобига инвестицияларни камайтиришни давом эттирмоқда.
Камайиш, асосан, ҳукумат кафолати остида жалб қилинган хорижий кредитларнинг қисқариши билан боғлиқ. Шу билан бирга, бюджет маблағлари ҳисобидан инвестициялар 28% га ошди. Аксинча, марказлашган бўлмаган манбалардан олинган инвестициялар улуши 78% дан 81% га ошди. Масалан, корхоналар ўз сармояларини 5% га оширди, хорижий кредитлар ва тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар доллар кўринишида 16% га ошди.
Инвестицияларнинг ўсиш динамикаси ва аҳоли маблағлари ҳисобидан-11% га ошди. Умуман олганда, иқтисодиётдаги инвестиция фаоллиги аста-секин инқироздан олдинги кўрсаткичларга мойил бўлади, лекин молиялаштириш манбалари улушининг сезиларли таркибий ўзгариши билан.
9 ой натижаларига кўра, иқтисодиётнинг барча тармоқларида ишлаб чиқариш ўсиши кузатилмоқда. Асосий драйверлар хизмат кўрсатиш соҳаси ва саноатдир. Саноат ишлаб чиқариш ҳажмини фаол равишда оширмоқда - 9%га ошган, ўтган йили уч чорак якунлари бўйича деярли 2%га пасайиш кузатилди. Қазиболувчи саноат икки рақамли суръатларда ўсиб бормоқда-14,2%, ташқи бозорларда табиий газга бўлган талабнинг пасайиши ва натижада мамлакатда ишлаб чиқаришнинг пасайиши оқибатида ўтган йили жиддий турғунлик фонида тикланишга ҳаракат қилмоқда. Қайта ишлаш саноати 9 ой мобайнида 7,4 фоизга ўсди, ўтган йилнинг шу давридаги ўсиш 4,9 фоизни ташкил этди. Ичимликлар, тўқимачилик ва кийим-кечак, фармацевтика, каучук ва пластмасса буюмлари, металлургия ва электротехника маҳсулотлари ишлаб чиқаришда икки рақамли ўсиш суръатларининг жадал динамикаси қайд этилган. Шу билан бирга, автомобилсозлик ва нефтни қайта ишлаш соҳаларида ишлаб чиқариш ҳажмининг пасайиши кузатилмоқда. Электр таъминоти, газ ва газ конденцати соҳасида ўсиш суръати ўтган йилга нисбатан бироз секинлашди, лекин барибир 10,7%даражасида юқори бўлиб қолмоқда.
Хизмат кўрсатиш соҳаси, туризм, транспорт, умумий овқатланиш, савдо учун пандемиянинг давом этаётган харажатларига қарамай, йил бошидан бери юқори ўсиш суръатларини секинлаштирмайди. 9 ой мобайнида кўрсатилган хизматлар ҳажми 19,5 фоизга, ўтган йилнинг шу даврида эса атиги 1,8 фоизга ошди. Динамиканинг ўсиши молиявий хизматлар, таълим хизматлари, соғлиқни сақлаш, ахборот ва алоқа, ижара ва кўчмас мулк соҳаларида қайд этилган. Транспорт сектори тикланишда давом этмоқда - хизматлар ҳажми 16,5%га, юк айланмаси 12,3%га, йўловчилар айланмаси 7,4%га ошди. Чакана савдо айланмаси ҳам ўсиб бормоқда - ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 0,2% пасайиши фонида 9,8%.
Қурилиш соҳасида ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсиши бироз секинлашди - 2020 йилнинг январь -сентябридаги 7,8% дан 4,5% гача.
Кўриб чиқилаётган давр учун қишлоқ хўжалиги, аксинча, 2,9% дан 4,2% гача бўлган ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсиш суръатларини асосан 5,4% га ўсиши ҳисобига оширди. Чорвачилик маҳсулоти 2,8 фоизга ўсди, 2020 йилнинг 9 ойида эса 2,2 фоиз.
9 ой натижаларига кўра, ташқи савдода ўсиш суръати 2,5% га сезиларли даражада секинлашди. Ташқи савдо айланмаси ҳажми 28,2 млрд. долларни ташкил этди. Экспортда 17% га жиддий пасайиш кузатилмоқда. Шу билан бирга импорт 18,7% га ошди.
Айни пайтда, бу йил олтиндан ташқари экспорт ўсиб бораётганини таъкидлаш керак. Масалан, тўқимачилик маҳсулотлари экспорти тўққиз ойда 58,3% га, хизматлар 24% га, машина ва ускуналар 80% га, кимё маҳсулотлари 26% га ошди.
Импортнинг ўсиши четдан озиқ-овқат етказиб бериш 37% га, хизматлар 45% га, қора металлар ва улардан тайёрланган маҳсулотлар 30% га, кимё маҳсулотлари 21% га ошиши билан боғлиқ. Шу билан бирга, машина ва ускуналар импорт, энг йирик элемент сифатида, 6,8 миллиард долларга етиб, 5,5% ўсди.
Шундай қилиб, Ўзбекистон иқтисодиёти жорий йилнинг 9 ойида пандемиянинг давом этаётган муаммоларига қарамасдан, жадал ўсишга қайтди.
Мавзуга оид материаллар:
Изоҳ қолдириш