Birinchi chorakning asosiy makroiqtisodiy natijalarini Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (Markaz) eksperti Ruslan Abaturov ko‘rib chiqdi.
Pandemiyaning davom etayotganiga qaramay, tashqi muhit umuman qulay bo‘lib qoldi. Asosiy hamkor mamlakatlar iqtisodiyoti faol tiklanishda davom etmoqda. Shunday qilib, Qozog‘iston YaIM o‘tgan yilgi pasayish fonida 2021 yilning yanvar-sentyabr oylarida 3,4% ga o‘sdi. Uch chorak natijalariga ko‘ra, Qirg‘iziston iqtisodiyoti tanazzulni yengib, 0,1% kichik o‘sishga erishdi. Turkmanistonda YaIM 6,2% ga o‘sdi. Rossiyada Iqtisodiy rivojlanish vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, yanvar-avgust oylarida iqtisodiy o‘sish 4,7% ni tashkil etdi.
O‘zbekistonda inflyasiya sekinlashib bormoqda. Sentyabr oyining yakunlariga ko‘ra, o‘tgan yilning dekabriga qadar iste’mol narxlari indeksi 5,9% o‘sdi, bu o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 6,3% past. Narxlarning eng yuqori o‘sishi 6,7% iste’mol tovarlari uchun kuzatiladi. Nooziq-ovqat mahsulotlari narxi 9 oy ichida 4,9% ga oshdi. Shunday bo‘lsada, bu yil xizmatlar narxi 4,5% ga nisbatan 6,1% jadal o‘sishini ko‘rsatadi.
O‘tgan yili salbiy hududga kirgan investitsiyalar oqimi bu yil 5% o‘rtacha o‘sish sur’atini ko‘rsatmoqda. Joriy yilning shu davriga nisbatan 2020ning yanvar-sentyabr oylarida 22% dan 18,7% gacha bo‘lgan markazlashtirilgan manbalar hisobiga investitsiyalarni kamaytirishni davom ettirmoqda.
Kamayish, asosan, hukumat kafolati ostida jalb qilingan xorijiy kreditlarning qisqarishi bilan bog‘liq. Shu bilan birga, byudjet mablag‘lari hisobidan investitsiyalar 28% ga oshdi. Aksincha, markazlashgan bo‘lmagan manbalardan olingan investitsiyalar ulushi 78% dan 81% ga oshdi. Masalan, korxonalar o‘z sarmoyalarini 5% ga oshirdi, xorijiy kreditlar va to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar dollar ko‘rinishida 16% ga oshdi.
Investitsiyalarning o‘sish dinamikasi va aholi mablag‘lari hisobidan-11% ga oshdi. Umuman olganda, iqtisodiyotdagi investitsiya faolligi asta-sekin inqirozdan oldingi ko‘rsatkichlarga moyil bo‘ladi, lekin moliyalashtirish manbalari ulushining sezilarli tarkibiy o‘zgarishi bilan.
9 oy natijalariga ko‘ra, iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida ishlab chiqarish o‘sishi kuzatilmoqda. Asosiy drayverlar xizmat ko‘rsatish sohasi va sanoatdir. Sanoat ishlab chiqarish hajmini faol ravishda oshirmoqda - 9%ga oshgan, o‘tgan yili uch chorak yakunlari bo‘yicha deyarli 2%ga pasayish kuzatildi. Qaziboluvchi sanoat ikki raqamli sur’atlarda o‘sib bormoqda-14,2%, tashqi bozorlarda tabiiy gazga bo‘lgan talabning pasayishi va natijada mamlakatda ishlab chiqarishning pasayishi oqibatida o‘tgan yili jiddiy turg‘unlik fonida tiklanishga harakat qilmoqda. Qayta ishlash sanoati 9 oy mobaynida 7,4 foizga o‘sdi, o‘tgan yilning shu davridagi o‘sish 4,9 foizni tashkil etdi. Ichimliklar, to‘qimachilik va kiyim-kechak, farmatsevtika, kauchuk va plastmassa buyumlari, metallurgiya va elektrotexnika mahsulotlari ishlab chiqarishda ikki raqamli o‘sish sur’atlarining jadal dinamikasi qayd etilgan. Shu bilan birga, avtomobilsozlik va neftni qayta ishlash sohalarida ishlab chiqarish hajmining pasayishi kuzatilmoqda. Elektr ta’minoti, gaz va gaz kondensati sohasida o‘sish sur’ati o‘tgan yilga nisbatan biroz sekinlashdi, lekin baribir 10,7%darajasida yuqori bo‘lib qolmoqda.
Xizmat ko‘rsatish sohasi, turizm, transport, umumiy ovqatlanish, savdo uchun pandemiyaning davom etayotgan xarajatlariga qaramay, yil boshidan beri yuqori o‘sish sur’atlarini sekinlashtirmaydi. 9 oy mobaynida ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi 19,5 foizga, o‘tgan yilning shu davrida esa atigi 1,8 foizga oshdi. Dinamikaning o‘sishi moliyaviy xizmatlar, ta’lim xizmatlari, sog‘liqni saqlash, axborot va aloqa, ijara va ko‘chmas mulk sohalarida qayd etilgan. Transport sektori tiklanishda davom etmoqda - xizmatlar hajmi 16,5%ga, yuk aylanmasi 12,3%ga, yo‘lovchilar aylanmasi 7,4%ga oshdi. Chakana savdo aylanmasi ham o‘sib bormoqda - o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 0,2% pasayishi fonida 9,8%.
Qurilish sohasida ishlab chiqarish hajmining o‘sishi biroz sekinlashdi - 2020 yilning yanvar -sentyabridagi 7,8% dan 4,5% gacha.
Ko‘rib chiqilayotgan davr uchun qishloq xo‘jaligi, aksincha, 2,9% dan 4,2% gacha bo‘lgan ishlab chiqarish hajmining o‘sish sur’atlarini asosan 5,4% ga o‘sishi hisobiga oshirdi. Chorvachilik mahsuloti 2,8 foizga o‘sdi, 2020 yilning 9 oyida esa 2,2 foiz.
9 oy natijalariga ko‘ra, tashqi savdoda o‘sish sur’ati 2,5% ga sezilarli darajada sekinlashdi. Tashqi savdo aylanmasi hajmi 28,2 mlrd. dollarni tashkil etdi. Eksportda 17% ga jiddiy pasayish kuzatilmoqda. Shu bilan birga import 18,7% ga oshdi.
Ayni paytda, bu yil oltindan tashqari eksport o‘sib borayotganini ta’kidlash kerak. Masalan, to‘qimachilik mahsulotlari eksporti to‘qqiz oyda 58,3% ga, xizmatlar 24% ga, mashina va uskunalar 80% ga, kimyo mahsulotlari 26% ga oshdi.
Importning o‘sishi chetdan oziq-ovqat yetkazib berish 37% ga, xizmatlar 45% ga, qora metallar va ulardan tayyorlangan mahsulotlar 30% ga, kimyo mahsulotlari 21% ga oshishi bilan bog‘liq. Shu bilan birga, mashina va uskunalar import, eng yirik element sifatida, 6,8 milliard dollarga yetib, 5,5% o‘sdi.
Shunday qilib, O‘zbekiston iqtisodiyoti joriy yilning 9 oyida pandemiyaning davom etayotgan muammolariga qaramasdan, jadal o‘sishga qaytdi.
Mavzuga oid materiallar:
Izoh qoldirish