Сўнгги йилларда Ўзбекистон барқарор иқтисодий ўсишнинг янги модели томон йўл олди, ички бозорда ишбилармонлик фаоллиги ва рақобатни ошириш, узоқ муддатли инвестиция ресурсларини шакллантириш ва иқтисодиётни кенгайтириш учун шарт-шароитлар яратиш орқали талабнинг ўсиши таъминотнинг тезроқ ўсиши билан қўллаб-қувватланмоқда.
Ўзбекистон Республикаси ҳудудларида ишбилармонлик фаолияти таҳлили ҳар ойда Марказнинг тезкор маълумотлар асосида (республиканинг барча соҳалари бўйича ўтказилган мониторинг, Давлат божхона қўмитаси, ДСҚ, МБ ва ЎзРХТБ) амалга оширилади.
Мониторинг натижалари шуни кўрсатдики, жорий йилнинг 1 январидан 31 майигача бўлган даврда республика солиқ тушумлари ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 32,6% га ошди. Шу билан бирга, Навоий (40,7%), Қашқадарё (40,6%), Сирдарё (32,2%), Хоразм (36,1%), Тошкент (31,5%) вилоятлари ва Тошкент (38,3%) шаҳрида солиқ тушумларининг сезиларли даражада ўсиши қайд этилди.
Иқтисодий ўсишни ҳисоблашда инфляция даражасини ҳисобга олиш муҳим аҳамиятга эга. Аммо солиқ тушумлари кўрсаткичлари иқтисодиётнинг ўсиш суръатларидан юқори. Бу иқтисодиётнинг пандемиядан кейин тикланаётганини кўрсатади. Шунингдек, иқтисодий ўсиш кичик ва ўрта корхоналар сонининг кўпайишига ва уларнинг даромадларини ошишига олиб келди.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, солиқ тушумлари ҳажми солиқ юкининг ошиши туфайли эмас, балки "яширин иқтисодиёти"дан тушган маблағларни легаллаштириш ва солиқ тизимини такомиллаштириш ҳисобига ошди.
Таҳлил қилинган даврда божхона тўловлари бўйича тушумлар 49,6% га ошди. Даромаднинг энг катта ўсиши Жиззах (5 баробар), Сирдарё (2,6 баробар), Наманган (98,6%), Фарғона (97,8%) вилоятлари ва Қорақалпоғистон Республикасида (54,8%) қайд этилди.
Божхона тўловларидан олинадиган даромад давлатнинг ташқи иқтисодий алоқалар тизимидаги иштирокининг муҳим кўрсаткичи ҳисобланади. Улар асосан мамлакатнинг халқаро меҳнат тақсимотидаги ўрнини белгилайди ва давлат даромадининг салмоқли қисмини таъминлайди. Шу билан бирга, ички талабнинг ортиши давлат бюджетига импорт ва тушумлар ҳажмининг ошишига хизмат қилмоқда. Импорт таркибида машина ва ускуналар, ундан кейин саноат маҳсулотлари, кимёвий моддалар ва шунга ўхшаш маҳсулотлар, шунингдек, озиқ-овқат ва тирик ҳайвонлар устунлик қилади.
Давлат божхона қўмитаси маълумотларига кўра, йил бошидан буён товарлар экспортининг ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 40,8% га ошган. Товарлар экспорти ҳажмининг ўсиши Жиззах (2 баробар), Андижон (82,4%), Сирдарё (80,8%), Бухоро (70,8%) ва Тошкент (61,2%) вилоятларига тўғри келди.
Ўз навбатида, товарлар экспорт ҳажмининг ошиши ички маҳсулотлар рақобатбардошлигининг ошганлигини кўрсатади. Сўнгги йилларда экспортни ривожлантириш стратегияси ва дастурлари ишлаб чиқилиб, унда саноат ва агросаноат маҳсулотларини хорижга чиқариш устувор йўналишлардан бири ҳисобланади. Бундан ташқари, Ўзбекистон халқаро иқтисодий ташкилотлар билан савдо алоқаларини яхшилайди, бу эса экспорт ҳажмининг ўсишига хизмат қилади. Таҳлиллар саноат моллари, озиқ-овқат ва кимёвий моддалар экспортининг ўсиш суръати тезлашишини кўрсатди.
Таҳлил қилинган давр учун тижорат банклари томонидан берилган кредитлар ҳажми 29,2% га ошди. Берилган кредитлар ҳажмининг энг катта ўсиши Навоий (64,7% га), Сурхондарё (45,4% га), Наманган (39,1% га), Бухоро (30,9% га) вилоятлари ва Қорақалпоғистон Республикасида (33,9% га) кузатилмоқда.
Ўсиб бораётган ички талаб билан бирга кредитлаш ҳажмлари ҳам ўсиб бормоқда, бу эса юридик шахслар фаолиятининг кенгайиши ва аҳоли даромадларининг ортишидан далолат беради. Шунингдек, ўз навбатида иқтисодий жараёнлар ва тадбиркорлик фаолиятига туртки беради.
Таҳлил қилинган даврда 43 670 та янги тадбиркорлик субъектлари ташкил этилиб, уларнинг энг кўпи Қашқадарё (5 368), Самарқанд (3 885), Тошкент (3 742), Фарғона (3 484) вилоятлари ва Тошкент (7 592) шаҳрида рўйхатга олинган.
Таҳлил этилаётган даврда Ўзбекистон республика товар-хомашё биржасида тузилган битимлар ҳажми 56,0% га ошди.
Биржа фаоллигининг сезиларли ўсиши Бухоро (89,4% га), Тошкент (77,1% га), Наманган (63,3% га) вилоятларида ва Тошкент (2,3 баробар) шаҳрида кузатилмоқда.
Ушбу ҳудудларда битимлар ҳажмининг ўсиши минерал ўғитлар, пахта толаси, дизел, цемент, бензин, катодли мис, қора металлар, техник пахта чигити ва шакар каби товарлар савдосининг кўпайишига боғлиқ. Биржада битимлар ҳажмининг ўсиши юридик шахслар фаолиятининг ошишини, жисмоний шахслар даромадининг кўпайишини кўрсатади, бу эса талаб омиллари орқали ишбилармонлик фаолиятининг ўсишига ёрдам беради.
Ўзбекистон иқтисодиёти кучли иқтисодий ўсиш траекториясига кириб, шу билан бир қаторда ўзининг таркибий позицияларини яхшилаб бормоқда. Шуни ёдда тутиш керакки, пандемия даврида иқтисодий ислоҳотлар фаол давом этиб, Ўзбекистон иқтисодиётининг барқарорлиги ва рақобатбардошлигини оширди. Шунингдек, бизнес юритишнинг иқтисодий шарт-шароитларини яхшилаш борасида улкан ютуқларга эришди. Натижада Ўзбекистон ҳудудларида тадбиркорлик фаолиятининг барқарор ўсиши кузатилмоқда.
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Изоҳ қолдириш