So‘nggi yillarda O‘zbekiston barqaror iqtisodiy o‘sishning yangi modeli tomon yo‘l oldi, ichki bozorda ishbilarmonlik faolligi va raqobatni oshirish, uzoq muddatli investitsiya resurslarini shakllantirish va iqtisodiyotni kengaytirish uchun shart-sharoitlar yaratish orqali talabning o‘sishi ta’minotning tezroq o‘sishi bilan qo‘llab-quvvatlanmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi hududlarida ishbilarmonlik faoliyati tahlili har oyda Markazning tezkor ma’lumotlar asosida (respublikaning barcha sohalari bo‘yicha o‘tkazilgan monitoring, Davlat bojxona qo‘mitasi, DSQ, MB va O‘zRXTB) amalga oshiriladi.
Monitoring natijalari shuni ko‘rsatdiki, joriy yilning 1 yanvaridan 31 mayigacha bo‘lgan davrda respublika soliq tushumlari hajmi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 32,6% ga oshdi. Shu bilan birga, Navoiy (40,7%), Qashqadaryo (40,6%), Sirdaryo (32,2%), Xorazm (36,1%), Toshkent (31,5%) viloyatlari va Toshkent (38,3%) shahrida soliq tushumlarining sezilarli darajada o‘sishi qayd etildi.
Iqtisodiy o‘sishni hisoblashda inflyasiya darajasini hisobga olish muhim ahamiyatga ega. Ammo soliq tushumlari ko‘rsatkichlari iqtisodiyotning o‘sish sur’atlaridan yuqori. Bu iqtisodiyotning pandemiyadan keyin tiklanayotganini ko‘rsatadi. Shuningdek, iqtisodiy o‘sish kichik va o‘rta korxonalar sonining ko‘payishiga va ularning daromadlarini oshishiga olib keldi.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, soliq tushumlari hajmi soliq yukining oshishi tufayli emas, balki "yashirin iqtisodiyoti"dan tushgan mablag‘larni legallashtirish va soliq tizimini takomillashtirish hisobiga oshdi.
Tahlil qilingan davrda bojxona to‘lovlari bo‘yicha tushumlar 49,6% ga oshdi. Daromadning eng katta o‘sishi Jizzax (5 barobar), Sirdaryo (2,6 barobar), Namangan (98,6%), Farg‘ona (97,8%) viloyatlari va Qoraqalpog‘iston Respublikasida (54,8%) qayd etildi.
Bojxona to‘lovlaridan olinadigan daromad davlatning tashqi iqtisodiy aloqalar tizimidagi ishtirokining muhim ko‘rsatkichi hisoblanadi. Ular asosan mamlakatning xalqaro mehnat taqsimotidagi o‘rnini belgilaydi va davlat daromadining salmoqli qismini ta’minlaydi. Shu bilan birga, ichki talabning ortishi davlat byudjetiga import va tushumlar hajmining oshishiga xizmat qilmoqda. Import tarkibida mashina va uskunalar, undan keyin sanoat mahsulotlari, kimyoviy moddalar va shunga o‘xshash mahsulotlar, shuningdek, oziq-ovqat va tirik hayvonlar ustunlik qiladi.
Davlat bojxona qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, yil boshidan buyon tovarlar eksportining hajmi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 40,8% ga oshgan. Tovarlar eksporti hajmining o‘sishi Jizzax (2 barobar), Andijon (82,4%), Sirdaryo (80,8%), Buxoro (70,8%) va Toshkent (61,2%) viloyatlariga to‘g‘ri keldi.
O‘z navbatida, tovarlar eksport hajmining oshishi ichki mahsulotlar raqobatbardoshligining oshganligini ko‘rsatadi. So‘nggi yillarda eksportni rivojlantirish strategiyasi va dasturlari ishlab chiqilib, unda sanoat va agrosanoat mahsulotlarini xorijga chiqarish ustuvor yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. Bundan tashqari, O‘zbekiston xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan savdo aloqalarini yaxshilaydi, bu esa eksport hajmining o‘sishiga xizmat qiladi. Tahlillar sanoat mollari, oziq-ovqat va kimyoviy moddalar eksportining o‘sish sur’ati tezlashishini ko‘rsatdi.
Tahlil qilingan davr uchun tijorat banklari tomonidan berilgan kreditlar hajmi 29,2% ga oshdi. Berilgan kreditlar hajmining eng katta o‘sishi Navoiy (64,7% ga), Surxondaryo (45,4% ga), Namangan (39,1% ga), Buxoro (30,9% ga) viloyatlari va Qoraqalpog‘iston Respublikasida (33,9% ga) kuzatilmoqda.
O‘sib borayotgan ichki talab bilan birga kreditlash hajmlari ham o‘sib bormoqda, bu esa yuridik shaxslar faoliyatining kengayishi va aholi daromadlarining ortishidan dalolat beradi. Shuningdek, o‘z navbatida iqtisodiy jarayonlar va tadbirkorlik faoliyatiga turtki beradi.
Tahlil qilingan davrda 43 670 ta yangi tadbirkorlik sub’yektlari tashkil etilib, ularning eng ko‘pi Qashqadaryo (5 368), Samarqand (3 885), Toshkent (3 742), Farg‘ona (3 484) viloyatlari va Toshkent (7 592) viloyatlarida ro‘yxatga olingan.
Tahlil etilayotgan davrda O‘zbekiston respublika tovar-xomashyo birjasida tuzilgan bitimlar hajmi 56,0% ga oshdi.
Birja faolligining sezilarli o‘sishi Buxoro (89,4% ga), Toshkent (77,1% ga), Namangan (63,3% ga) viloyatlarida va Toshkent (2,3 barobar) shahrida kuzatilmoqda.
Ushbu hududlarda bitimlar hajmining o‘sishi mineral o‘g‘itlar, paxta tolasi, dizel, sement, benzin, katodli mis, qora metallar, texnik paxta chigiti va shakar kabi tovarlar savdosining ko‘payishiga bog‘liq. Birjada bitimlar hajmining o‘sishi yuridik shaxslar faoliyatining oshishini, jismoniy shaxslar daromadining ko‘payishini ko‘rsatadi, bu esa talab omillari orqali ishbilarmonlik faoliyatining o‘sishiga yordam beradi.
O‘zbekiston iqtisodiyoti kuchli iqtisodiy o‘sish trayektoriyasiga kirib, shu bilan bir qatorda o‘zining tarkibiy pozitsiyalarini yaxshilab bormoqda. Shuni yodda tutish kerakki, pandemiya davrida iqtisodiy islohotlar faol davom etib, O‘zbekiston iqtisodiyotining barqarorligi va raqobatbardoshligini oshirdi. Shuningdek, biznes yuritishning iqtisodiy shart-sharoitlarini yaxshilash borasida ulkan yutuqlarga erishdi. Natijada O‘zbekiston hududlarida tadbirkorlik faoliyatining barqaror o‘sishi kuzatilmoqda.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi
Izoh qoldirish