Иқтисодиётнинг жадал ривожланиши шароитида қулай сиёсий-ҳуқуқий муҳит макроиқтисодий барқарорликни амалга ошириш, ҳудудлар ва тармоқларга инвестицияларни жалб этиш, тадбиркорлик фаолиятини юксалтиришнинг зарур шартидир. У муҳим саноат ва ижтимоий лойиҳаларга инвестицияларни рағбатлантиради, инновациялар учун имкониятларни кенгайтиради, иқтисодий ва ижтимоий ривожланиш сифатини яхшилайди.
Шундай қилиб, глобал инвестиция сиёсатининг ҳозирги шароити энг қулай инвестиция муҳитини яратиш орқали ривожланаётган иқтисодиётларга, шу жумладан, Ўзбекистонга инвестицияларни жалб қилиш бўйича катта саъй-ҳаракатларни талаб этмоқда. Шу муносабат билан иқтисодиётнинг турли тармоқларида изчил ислоҳотларни амалга ошириш, бизнес юритиш учун зарур бўлган ички шарт-шароитлар яратиш ва инвестицияларни жалб этиш жараёнини рағбатлантириш қонун ҳужжатларида назарда тутилган бўлиб, бугунги кунда Ўзбекистонда кузатилаётган иқтисодий ютуқларнинг асоси сифатида эътироф этилди.
Мамлакатдаги иқтисодий аҳволни баҳолаш учун Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази мутахассислари вилоят ва туман даражасида тадбиркорлик фаолияти ҳолатининг ойлик мониторингини олиб борадилар.
Ўзбекистон Республикаси ҳудудларида ишбилармонлик фаолияти таҳлили ҳар ойда Марказнинг тезкор маълумотлар асосида (республиканинг барча соҳалари бўйича ўтказилган мониторинг, Давлат божхона қўмитаси, ДСҚ, МБ ва ЎзРХТБ) ҳисоблаб чиқилади.
Мониторинг натижалари шуни кўрсатдики, жорий йилнинг 1 январидан 31 ноябргача бўлган даврда республика солиқ тушумлари ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 24,1% га ошди. Шу билан бирга Хоразм (37,6% га), Навоий (37,5% га), Қашқадарё (34,0% га), Тошкент (32,1% га), Самарқанд (31,4% га) вилоятларида ва Тошкент шаҳрида (30,4% га) солиқ тушумларида сезиларли даражада ўсиш қайд этилди.
Солиқ тушумларининг ўсиши солиқ тизимининг такомиллашуви туфайли ишбилармонлик муҳитининг яхшиланиши билан боғлиқ. Мамлакатимизда солиқ сиёсатини такомиллаштириш, солиқ маъмурчилиги самарадорлигини ошириш, солиқ юкини изчил камайтириш, солиқ тизимини соддалаштириш ва солиқ ҳисоботларини тубдан қисқартириш бўйича кенг кўламли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси солиқ сиёсатини такомиллаштириш концепциясини амалиётга жорий этиш натижасида меҳнатга ҳақ тўлаш фонида солиқ юки камайтирилди, айланма маблағлардан олинадиган солиқлар оптималлаштирилди, давлат мақсадли жамғармаларига мажбурий ажратмалар бекор қилинди, юридик шахслардан олинадиган даромад солиғи ставкаси пасайтирилди. Ўтган беш йил мобайнида 114 та лицензия ва рухсатномалар бекор қилинди, 33 та фаолият тури бўйича хабарнома тартиби жорий этилди. Рухсатномалар олиш тартиб-таомиллари соддалаштирилиб, уларни бериш муддатлари ўртача 2 баробар қисқартирилди
Таҳлил қилинаётган давр учун божхона тўловлари бўйича тушумлар 38,4% га ошди. Даромаднинг энг юқори ўсиши Жиззах (3,9 марта), Сирдарё (2,3 марта), Хоразм (2,0 марта), Фарғона (70,0%), Самарқанд (64,4%) вилоятларида, Тошкент шаҳри (32,9%) ва Қорақалпоғистон Республикасида (45,1%) кузатилди.
Импорт ҳажмининг ошгани ички талаб ва давлат божхона органларининг замонавий ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланган ҳолда самарадорлигини оширишга қаратилган изчил ислоҳотлар ўсиб бораётганидан далолат беради. Мавжуд инвестицион муҳитни ҳисобга олган ҳолда, импортнинг аксарияти ишлаб чиқариш объектларини яратиш ва модернизация қилиш учун ишлатиладиган машина ва ускуналардан иборат бўлиб, узоқ муддатда иқтисодий ўсишга, шу жумладан, тайёр маҳсулот экспортини оширишга ёрдам беради. Бундан ташқари, 2020 йил 1 октябрдан бошлаб эркин иқтисодий зона иштирокчилари учун божхона тўловларидан озод қилишнинг 10/2016 йилдаги ПФ-4853-сон фармонига мувофиқ бекор қилиниши божхона тўловларидан тушумларнинг кўпайишига олиб келди.
Давлат божхона қўмитаси маълумотларига кўра, товарлар экспорти ҳажми йил бошидан буён ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 38,1 фоизга ошди. Товарлар экспорти ҳажмининг ўсиши Андижон (50,2%), Самарқанд (59,7%), Сирдарё (43,7%), Жиззах (54,4%), Фарғона (38,5%) вилоятларида, Тошкент шаҳри (54,1%) ва Қорақалпоғистон Республикасида (19,4%) таъминланди.
Экспорт бўйича йўриқномалар халқаро иқтисодий ташкилотлар билан ҳамкорлик қилиш зарурлигини кўрсатади. Шундай қилиб, Ўзбекистон экспорти суръатларининг ошиши давлатнинг ташқи савдо интеграциясида иштироки даражасини кўрсатади. Яқинда мамлакатимизда саноат маҳсулотлари, озиқ-овқат маҳсулотлари, кимёвий моддалар ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини экспорт қилишга қаратилган тадбиркорлик фаолиятини рағбатлантиришнинг янги усуллари жорий этилди. Лекин, шунга қарамай, ҳозирги вақтда Ўзбекистон товар экспортининг ярмидан кўпини (хизматлардан ташқари) хом-ашёни (олтин, табиий газ, рангли металлар, пахта толаси ва бошқалар) ташкил этади, бу иқтисодиётнинг хом ашёга боғлиқлигини кўрсатади, бу эса иқтисодий ўсишга салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
Таҳлил этилаётган даврда тижорат банклари томонидан берилган кредитлар ҳажми 28,6% га ошди. Берилган кредитлар ҳажмининг энг юқори ўсиши Тошкент (38,4%), Бухоро (39,2%), Наманган (28,7%), Сурхондарё (23,9%), Самарқанд (22,4%) вилоятларида ва Қорақалпоғистон Республикасида (8,9%) кузатилмоқда.
Тижорат банклари томонидан бериладиган кредитлар ҳажмининг ошиши инвестиция муҳити ва тадбиркорлик тузилмалари фаолиятининг босқичма-босқич такомиллашиб бораётганидан далолат беради. Бу ўзгаришлар узлуксиз фаолият билан шуғулланувчи тадбиркорлар сонининг кўпайиши ва тадбиркорларга берилган кредитлар бўйича фоиз тўловларини қоплашни кўпайтиришни ўз ичига олади.
Бу даврда 89 886 та янги тадбиркорлик субъектлари ташкил этилиб, уларнинг энг кўпи Қашқадарё (8 601 та), Самарқанд (9 895 та), Фарғона (8 343 та), Тошкент (7 260 та) вилоятларида ва Тошкент шаҳрида (15 057 та) рўйхатга олинган.
Таҳлил қилинаётган даврда Ўзбекистон Республика товар-хом ашё биржасида тузилган битимлар ҳажми 61,6% га ошди. Биржа фаоллигининг сезиларли даражада ўсиши Бухоро (95,9%), Тошкент (73,6%), Наманган (64,2%) вилоятларида ва Тошкент шаҳрида (2,2 баробар) кузатилмоқда.
Бу ҳудудларда тузилган битимлар ҳажмининг ўсиши минерал ўғитлар, пахта толаси, дизел ёқилғиси, цемент, бензин, катодли мис, қора металлар, техник пахта чигити ва шакар каби товарлар савдосини кўпайтириш орқали таъминланмоқда. Фонд биржасидаги битимлар ҳажмининг ошиши юридик шахслар фаоллиги ва жисмоний шахсларнинг даромадлари ортиб бораётганини кўрсатади, бу эса талаб омиллари ҳисобига тадбиркорлик фаоллигининг ошишига ёрдам беради.
Сўнгги йилларда мамлакатимизда хўжалик юритишнинг асосий омиллари сифатида қўлланилаётган айрим воситаларнинг жорий этилиши сезиларли даражада кенгайди ва бу йўналишда тегишли стратегия ва ишлар давом эттирилмоқда. Асосий макроиқтисодий кўрсаткичлар глобал пандемия туфайли муҳим иқтисодий инқироздан кейин сезиларли ижобий тикланишни кўрсатади. Мухтасар қилиб айтганда, хўжалик юритувчи субъектларни ривожлантириш, жисмоний шахсларни қўллаб-қувватлаш ва бизнес юритиш учун қулай шарт-шароитлар яратиш борасида амалга оширилган чора-тадбирлар натижасида ижобий тенденциялар аниқланди.
2021 йилда иқтисодиётнинг босқичма-босқич тикланаётганини Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази томонидан ҳар ойда ўтказилаётган Ўзбекистондаги ишбилармонлик муҳитининг ҳолатини баҳолаш бўйича корхоналар сўрови натижалари орқали кўриш мумкин. Тадқиқот мамлакат бўйлаб ишбилармон доираларнинг кайфиятини акс эттиради.
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Шохруҳ Бобожонов
Изоҳ қолдириш