COVID-19 чўққиси забт этилди: Карантин чоралари ижобий таъсир кўрсатди

COVID-19  чўққиси забт этилди: Карантин чоралари ижобий таъсир кўрсатди

COVID-19 вирусининг чет мамлакатларида тарқалиш тенденсияси ва оқибатларини ҳисобга олган ҳолда, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (Марказ) томонидан Ўзбекистонда COVID-19 билан боғлиқ вазият SEIR (Susceptible-Exposed-Infected-Recovered) модели асосида узлуксиз таҳлил қилиб борилмоқда. Тадқиқот натижаларига кўра, карантин чоралари ижобий таъсирини кўрсатди ва хавф ортда қолди.

Методология

Юқумли касалликларнинг тарқалиш параметрларини ҳисоблашда математик компартментал (гуруҳларга ажратувчи) моделлардан фойдаланилади. Мазкур моделда аҳоли бир неча гуруҳларга бўлинади ва ҳар бир гуруҳдаги одамлар бир хил хусусиятга эга деб фараз қилинади.

Моделга кўра, вирус тарқалиши бир нечта босқичлардан иборат бўлиб, босқичларни икки қисмга ажратган ҳолда, яъни пандемия бошланишидан олдинги ва пандемия давридаги ҳолатларида ўрганилади. COVID-19 нинг тарқалиши динамикасига кўра, беморлар сони доимо экспоненсиал эгри чизиғи бўйлаб ҳаракатланмайди ва муайян нуқтага эришгач, пасайиш кузатилади. Мазкур ҳолат тиббиёт статистикасида “эпидемиологик эгриси” дейилади ва бу амалиётда ўз тасдиғини топган.

SEIR модели компартментал моделларнинг бири бўлиб, аҳолини тўрт гуруҳга ажратади:

  1. касалликка таъсирчан;
  2. касалланган, лекин касаллик аломатлари йўқ;
  3. касалланган ва касал тарқатувчи;
  4. соғайган.

SEIR моделининг тенгламалари:

Бунда:

S(t) – касалликка таъсирчан аҳоли сони

E(t) – касалланган, лекин касаллик аломатлари йўқ

I(t) – касалланган ва касал тарқатувчи

R(t) – соғайган

Мазкур модел касаллик кўпайишининг базавий частотаси, инкубация даври давомийлиги, беморнинг ўртача касалланиш муддати, ўлим ҳолатлари, стационар режимда сақланиш даври, госпитализация даражаси ва бошқа омилларни ҳисобга олган ҳолда Ўзбекистонда касалланган ва тузалганлар сонини прогноз қилади. Моделда асосий кўрсаткич сифатида касалланган беморлар сони (касалликдан тузалган фуқаролар ва умумий касалланганлар сони орасидаги тафовут)дан фойдаланилади.

Шуни таъкидлаш лозимки, мамлакатимизда COVID-19 билан касалланганларнинг деярли ярмини турли каналлар орқали юртимизга келган ва олиб келинган фуқаролар ташкил қилади. Ушбу омилларни ҳисобга олган ҳолда, мамлакатдаги вазият ички ва ташқи касалланиш ҳолатларини гуруҳларга ажратган ҳолда ҳам таҳлил қилинди. Бошқача қилиб айтганда, мамлакат ичида касалланган ва чет элдан келиб, карантин зоналарида бўлиб турган фуқаролар учун алоҳида таҳлиллар олиб борилди.

Тадқиқот натижалари

Тадқиқот натижалари касалланишнинг энг юқори чўққиси 24 апрел кунига тўғри келганлигини кўрсатди. Бунда касалланганларнинг умумий сони ва тузалганлар орасидаги тафовут 1200 нафарга яқинни ташкил қилди. Ташқи ва ички ҳолатларни гуруҳларга ажратиб олиб борилган таҳлиллар натижаси ҳам умумий натижалардан сезиларли даражада фарқ қилмаган ҳолда касалланишнинг энг юқори даражаси забт этилганини кўцатди. Ижобий ссенарийга асосланиб шуни айтиш мумкинки, агар бошқа омилларда кутилмаган ўзгаришлар кузатилмаса, май ойининг ўрталарига келиб Ўзбекистонда коронавирус билан касалланиш ҳолатларининг кескин камайишига эришиш мумкин.

Хулоса

Тадқиқот натижаларидан келиб чиқиб айтиш мумкинки, касалланиш ҳолатлари кўпайиш риски паст ҳудудларда иқтисодиётнинг муҳим тармоқлари фаолиятини узлуксиз йўлга қўйиш, фаолиятини вақтинча тўхтатган корхоналарни қайти тиклаш ва аҳолининг ижтимоий заиф қисмини ҳимоя қилиш мақсадида карантин чекловларини босқичма-босқич юмшатиш мақсадга мувофиқ. Аммо бунда фундаментал санитария-гигиена қоидаларига ва ижтимоий масофаланиш принсипига риоя этилиши кўзда тутилиши лозим.

Мажидов Хасан

Етакчи илмий ходим, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази

Исмаилов Бахтиёр

Етакчи илмий ходим, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази

Мақолани улашинг

Ўхшаш янгиликлар