ГИИ 7 та йўналиш ва 78 та кўрсаткичдан иборат ва улар иқтисодий ривожланишнинг турли даражаларида бўлган мамлакатларнинг инновацион ривожланишини тавсифлайди. Мазкур индекс икки субиндекснинг кўрсаткичларининг ўртача қийматларидан келиб чиқиб ҳисобланади.
Биринчи субиндекс — инновацияларни жорий этиш учун мавжуд ресурслар ва шароитлар (Innovation Input). Унга институтлар, инсон капитали ва тадқиқотлар, инфратузилма, ички бозор ҳамда бизнеснинг ривожланиш даражаси киради.
Иккинчи субиндекс эса — инновацияларни жорий этишда эришилган амалий натижалар (Innovation Output). У иқтисодиётда технологиялар ва билимларнинг ривожланиши, шунингдек, ижодий фаолият натижаларини ўз ичига олади.
Натижалар
ГИИда Швейцария юқори даромадли мамкалатлар орасида кетма-кет 15 йилдан буён биринчи ўринни эгаллаб келмоқда. Швейцария “инсон капитали ва тадқиқотлар” йўналишидан ташқари (6-ўрин) бошқа барча йўналишлар бўйича топ 5-ўринни эгаллаган.
Швеция ва АҚШ уч йилдан бери мос равишда 2- ва 3-ўринларни сақлаб қолмоқда.
Швеция "Бизнес ривожланиши" ва "Ижодий фаолият натижалар" йўналишида 2-ўрин, “инсон капитали ва тадқиқотлар” 3-ўрин, "Билим ва технология натижалари" ва “Инфраструктура” йўналишида 4-ўринни эгаллаган. Шунингдек, Швеция "Олимлар сони" индикатори бўйича 1-ўринни эгаллаган.
АҚШ "Бозор ривожланиши" ва "Бизнес ривожланиши" йўналиши бўйича 139 та мамлакат ичида 1-ўринни эгаллаган. Мамлакат "Жаҳон корпоратив R&D инвесторлари" (1-ўрин), номоддий активлар интенсивлиги (1-ўрин), маҳаллий бозор ҳажми (2-ўрин), давлат илмий саноат ҳамкорлигидаги нашрлар улуши (2-ўрин), "ЯИМда илмий тадқиқот харажатлари улуши" (4-ўрин) ва хусусий секторга ажратилган кредитлар (4-ўрин) индикаторлари бўйича юқори ўринни эгаллаган. Бу хусусий секторнинг инновацияларни ривожлантиришдаги марказий ролини намоён қилади.
Бироқ, "Инфратузилма" йўналиши бўйича (32-ўрин) АҚШнинг натижалари пастроқ.
Шунингдек, АҚШда 22 та инновация кластери мавжуд бўлиб, улар кучли венчур капитали фаолияти, жонли стартап экотизимлари ва университетлар ҳамда саноат ўртасидаги яқин алоқалар билан ажралиб туради.
Масалан, Сан-Хосе – Сан-Франциско кластери дунёда 3-ўринда ва инновация интенсивлиги бўйича 1-ўринда туради. Бу Силикон водийсидаги йирик техногигантлар, патент ва венчур капиталидаги юқори кўрсаткичлар билан таъминланган.
Корея, Сингапур, Буюк Британия, Финландия, Нидерландия, Дания ва Хитой кейинги ўринлардан жой олиб топ 10 таликка кирди.
Корея Республикаси 2025 йилда 4-ўринга кўтарилди. Мамлакат "Инсон капитали ва тадқиқотлар" йўналиши бўйича 1-ўринни эгаллади. Шунингдек, "Олимлар сони" (2-ўрин), "ЯИМда илмий тадқиқот харажатлари улуши" (2-ўрин), "Бизнесда олимлар улуши" (1-ўрин) каби қатор индикаторлар бўйича юқори поғонани эгаллаган.
Сингапур 2025 йилда бир ўрин пастлаб, 5-ўринни эгаллади. Шунга қарамай, у 139 та давлат ичида 78 та ГИИ индикаторларининг 10 тасида 1-ўринни эгаллаган.
Финландия (7-ўрин) ва Нидерландия (8-ўрин) ТОП-10 таликда мустаҳкам ўринга эга. Финландия "Инфратузилма" йўналишида (3-ўрин), Нидерландия "Ижодий натижалар" йўналишида (6-ўрин) илғор кўрсаткичларга эга бўлган. Бу уларнинг мувозанатли инновация экотизимини акс эттиради.
Хитой илк бор ТОП-10 талик қаторидан жой олиб "Билим ва технология натижалари" йўналиши бўйича дунёда етакчига айланди.
Марказий Осиё давлатларининг ГИИ даги ўрни
Марказий Осиё давлатлари бўйича ГИИда Ўзбекистон 79-ўрин (2020 йилга нисбатан 14 поғона юқори) билан лидерликни эгаллаган. Ундан кейин Қозоғистон (81-ўрин), Қирғизистон (96-ўрин) ва Тожикистон (108-ўрин) кетма-кетликдан жой олган.
Ўзбекистон “Тадбиркорлик сиёсати ва маданияти” (3-ўрин) "Меҳнат унумдорлиги ўсиши" (6-ўрин), стартапларни молиялаштириш (6-ўрин), "Фан ва муҳандислик йўналишлари бўйича битирувчилар" сони (13-ўрин) ва "ЯИМнинг таълимга харажатлар улуши" (24-ўрин) индикаторлари бўйича 139 та мамлакат ичида ижобий натижани қайд этган. Бу иқтисодий самарадорликнинг ортиб бораётганидан далолат беради.
Бироқ, илмий тадқиқот ва ишланмаларга сармоялар улуши (98-ўрин), адабиёт, математика ва табиий фанлар бўйича PISA шкаласи (84-ўрин), кам углеродли энергиядан фойдаланиш (118-ўрин) каби индикаторлар пастлигича қолмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 11 сентябрдаги “Ўзбекистон – 2030” стратегияси тўғрисида” ПФ-158-сон Фармонига мувофиқ Ўзбекистон 2030 йилга қадар Глобал инновация индекси да Топ-50 талик мамлакатлар рўйхатига кириши белгиланган.
Фурқат Исломов
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Изоҳ қолдириш