2023 йил январь-сентябрь ойларида Ўзбекистон иқтисодиётининг ривожланиши
Учинчи чорак якунларига кўра, Ўзбекистон иқтисодиёти ички ва ташқи хатарларга чидамлилигини кўрсатишда давом этди.
Статистика агентлиги маълумотларига кўра, Ўзбекистон ялпи ички маҳсулоти (ЯИМ) 5,8 фоизга ўсди, бу ўтган йилнинг шу давридаги ўсиш суръатларидан (6,2%) бир оз камроқ.
Жаҳон иқтисодиётига таъсир кўрсатадиган геосиёсий беқарорликнинг давом этишига қарамай, умуман олганда, асосий савдо шериклари бўлган мамлакатларда қулай иқтисодий муҳит шаклланди. Шундай қилиб, 9 ой якунларига кўра Қозоғистонда ЯИМ 4,7 фоизга, Қирғизистонда 4,2 фоизга ўсди. Россия Федерацияси Иқтисодий ривожланиш вазирлигининг ҳисоб-китобларига кўра, январь-август ойларида Россия ялпи ички маҳсулоти ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 2,5 фоизга ўсди.
Ўзбекистонда инфляция секинлашмоқда. Январь-сентябрь ойларида нархлар 5,1 фоизга ўсди, бу ўтган 5 йилнинг шу даврига нисбатан паст. Таҳлил қилинаётган даврда озиқ-овқат инфляцияси 5,6 фоизгача секинлашди (2022 йилнинг 9 ой давомида - 10%). Ноозиқ–овқат маҳсулотлари нархлари 4,8 фоизга (2022 йилнинг шу даврига нисбатан 7,9%), хизматлар нархи - 4,7 фоизга (4,8%) ошди.
Асосий капиталга инвестициялар ҳажмининг ўсиши 2022 йилнинг 9 ойидаги 3,3 фоиздан 2023 йилнинг шу давридаги 11,8 фоизгача сезиларли даражада ошди. Марказлаштирилмаган инвестициялар бўйича икки хонали ўсиш динамикаси кузатилмоқда - жорий йилнинг январь-сентябрь ойларида 13,6 фоизга ўсган. Хусусан, тўғридан – тўғри хорижий инвестициялар ва кредитларни жалб қилиш бўйича юқори ўсиш суръатлари қайд этилди - 16,3% (шу билан бирга, тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ҳажми 47 фоизга ошди), тижорат банкларининг кредитлари ҳисобига - 27%. Аҳоли маблағлари ҳисобидан инвестициялари 10,6 фоизга ошди.
Жорий йилда давлат томонидан кафолатланган кредитларнинг 23,5 фоизга ўсиши ҳисобига марказлаштирилган инвестициялар 1,3 фоизга ошди.
Шундай қилиб, инвестициялар таркибида марказлаштирилмаган инвестицияларнинг улуши ўсишда давом этмоқда - 86,9% (2022 йил январь–сентябрь ойларида - 85,5%).
Таҳлил қилинаётган даврда иқтисодиётнинг барча тармоқларида ишлаб чиқаришнинг ўсиши кузатилди.
Қишлоқ хўжалиги жадал суръатлар билан – жорий йилнинг 9 ойида 4,1 фоизга ўсди, 2022 йилнинг январь-сентябрь ойларида эса 3,6 фоиз ўсган. Ўсимликчилик, чорвачилик ва ўрмон хўжалиги тезлашди, балиқчилик маҳсулотлари етиштириш бироз секинлашди – 10,9% (2022 йил январь-сентябрь ойларида – 18,1%).
2023 йилнинг 9 ойида саноат 5,7 фоизга ўсди, бу 2022 йилнинг январь-сентябрь ойларига нисбатан 5,3 фоизга юқори. Асосий драйвер – ишлаб чиқариш саноати бўлиб, у 6,4 фоизга (2022 йилнинг 9 ойида 5,4%) ўсишни кўрсатди, шунингдек, сув таъминоти, чиқиндиларни йиғиш ва утилизация қилиш тармоқларида ҳам ишлаб чиқариш ошди. Тоғ-кон саноати соҳасида гарчи 0,4%га ўсиш кузатилган бўлса-да, лекин бу ўтган йилга нисбатан (1,1%) паст. Энергия таъминоти, газ етказиш ва ҳавони кондиционерлаштириш соҳасида ўсиш суръати 2022 йилнинг январь-сентябрь ойларида 14,7 фоиздан жорий йилнинг 9 ойида 8,9 фоизгача пасайди.
Шунингдек, истеъмол товарлари ишлаб чиқариш ўсиш суръати 2022 йилнинг 9 ойидаги 27 фоиздан 2023 йилнинг шу давридаги 7,7 фоизгача секинлашганини ҳам қайд этиш лозим.
Жорий йил қурилиш соҳаси динамикасида бироз пасайиш кузатилмоқда. Шундай қилиб, 2022 йилнинг 9 ойи давомида ўсиш 6,6 фоизни ташкил этган бўлса, 2023 йилнинг январь-сентябрь ойларида у 5,6 фоизгача секинлашди.
Таҳлил қилинаётган даврда бозор хизматлари кўрсатиш ҳажми 12,1 фоизга (2022 йил январь-сентябрь ойларида – 15,4%) ошди. Барча тармоқларда ўсиш кузатилмоқда. Жумладан, ахборот-коммуникация хизматлари – 24,8%, таълим – 23,5%, молиявий хизматлар – 18,2%, турар жой ва умумий овқатланиш хизматлари – 10,9%, кўчмас мулк билан боғлиқ битимлар – 10,2% энг юқори ўсиш суръатларини кўрсатди. Транспорт хизматлари ҳажми 7,3 фоизга ошди. Юк ташиш ва йўловчилар айланмасининг ўсиш суръатлари секинлашди.
Чакана савдо айланмаси ҳажми 7 фоизга ошди, аммо бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан – 10,8% паст.
2023 йилнинг январь-сентябрь ойларида ташқи савдо ҳажми 22,1 фоизга ўсиб, 44,8 миллиард долларни ташкил этди. Сезиларли ўсишга қарамай, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан – 29,4 фоизга камроқ. Экспорт 23,5 фоизга ошиб, 17,7 миллиард долларни, импорт 21 фоизга ошиб, 27 миллиард долларни ташкил этди.
Экспорт ҳажмининг ўсиши чет элга олтин етказиб беришнинг қарийб 90 фоизга, шунингдек, машина ва транспорт ускуналари 44 фоизга, хизматлар 21 фоизга, тайёр маҳсулотлар 20 фоизга, озиқ-овқат маҳсулотларининг 19 фоизга ўсиши билан боғлиқ.
Шу билан бирга, Ўзбекистонда машина ва транспорт ускуналари импорти 45 фоизга, ёқилғи маҳсулотлари 45 фоизга, тайёр маҳсулотлар 14 фоизга, кимё маҳсулотлари 14 фоизга ўсди.
***
Умуман олганда, 9 ой якунлари бўйича Ўзбекистон иқтисодиёти режалаштирилган ривожланиш вектори доирасида ижобий ўсиш тенденциясини давом эттирди. Инвестицион фаолликнинг ўсиши ички ва ташқи муаммоларни енгишга ёрдам беради, бундан ташқари инфляциянинг пасайиши тенденцияси давом этмоқда, бу эса иқтисодий муҳитни барқарорлаштиришга олиб келади. Шу билан бирга, қўшимча хатарлар миллий валюта курсининг ўзгарувчанлиги ва бюджет тақчиллигининг ошиши билан юзага келади.
Йил якунида Ўзбекистон иқтисодиётининг жадал ўсиш суръатлари давом этиши кутилмоқда.
Руслан Абатуров, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Изоҳ қолдириш