Инфографика: Марказий Осиё мамлакатларининг Хитой билан савдо-иқтисодий ва инвестициявий ҳамкорлиги

Инфографика: Марказий Осиё мамлакатларининг Хитой билан савдо-иқтисодий ва инвестициявий ҳамкорлиги

Марказий Осиё ва Хитой ўртасидаги савдо-иқтисодий ҳамкорлик

2017-2024 йилларда Марказий Осиё давлатлари ва Хитой ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 2,5 баробар ўсиб, 60,7 миллиард долларни, экспорт ҳажми 1,9 баробар ўсиб, 27,1 миллиард долларни, импорт эса 3,4 баробар ўсиб, 33,6 миллиард долларни ташкил этди.

Марказий Осиё мамлакатлари билан Хитой ўртасидаги умумий товар айирбошлаш ҳажмида Қозоғистоннинг улуши 30,1 миллиард долларни (умумий ҳажмнинг 49,5 фоизи), Ўзбекистоннинг улуши 12,5 миллиард доллар (20,6 фоиз), Туркманистоннинг улуши 10,6 миллиард доллар (17,5 фоиз), Қирғизистоннинг улуши 5,6 миллиард доллар (9,2 фоиз) ва Тожикистоннинг улуши 2 миллиард долларни (3,2 фоиз) ташкил этди.

Хитой барча Марказий Осиё мамлакатлари учун етакчи савдо ҳамкори ҳисобланади. 2024 йилда Марказий Осиё давлатларининг умумий савдо айланмасида Хитой билан савдонинг улуши: Қозоғистон – 21,3%, Қирғизистон – 34,8%, Тожикистон – 30,3%, Туркманистон – 60,3% ва Ўзбекистон – 18,9%.

Марказий Осиё ва Хитой ўртасидаги инвестициявий ҳамкорлик

2024 йил ҳолатига кўра, Хитойдан Марказий Осиё мамлакатларига йўналтирилган тўғридан-тўғри инвестициялар ва кредитларнинг умумий ҳажми 24 миллиард доллардан ошди. Хитой инвестицияларининг энг катта қисми Қозоғистонга - 15,5 миллиард доллар ва Ўзбекистонга - 7,2 миллиард доллар тўғри келди.

2024 йил якуни бўйича минтақа мамлакатларида Хитой капитали иштирокидаги 9 мингдан ортиқ корхона фаолият кўрсатган, бу эса Хитой бизнесининг Марказий Осиё мамлакатлари иқтисодиётидаги юқори даражада иштироки мавжудлигидан далолат беради.

Ўзбекистон ва Хитой ўртасидаги ўзаро савдо ва инвестициявий ҳамкорлиги

Хитой Ўзбекистоннинг савдо ҳамкори давлатлари орасида товар айирбошлаш ҳажми ва импорт кўрсаткичлари бўйича биринчи, экспорт ҳажми бўйича эса иккинчи (Россиядан кейин) ўринни эгаллайди.

2024 йилда Хитойнинг Ўзбекистон умумий савдо айланмасидаги улуши 18,9 фоизни, импортдаги улуши 26,8 фоизни ва экспортдаги улуши 7,6 фоизни ташкил этди.

2017-2024 йилларда Ўзбекистоннинг Хитой билан товар айирбошлаш ҳажми 2,6 баробарга, 4,8 миллиард доллардан 12,5 миллиард долларга ошган. Шу даврда экспорт 2,03 миллиард доллардан 2,05 миллиард долларгача, яъни 1,5 фоизга ўсди. Импорт эса 2,7 миллиард доллардан 10,4 миллиард долларгача, яъни 3,8 баробарга кўпайди.

Ушбу даврда Хитойнинг Ўзбекистон ташқи савдо айланмасидаги улуши 17,9 фоиздан 18,9 фоизгача, импортдаги улуши 19,5 фоиздан 26,8 фоизгача ўсган бўлса, экспортда улуши 16,1 фоиздан 7,6 фоизгача пасайган.

2024 йилда Ўзбекистоннинг Хитойга экспорти таркиби қуйидаги йирик товар гуруҳлари ҳиссаси билан шакилланган:

- саноат маҳсулотлари – 868,7 млн доллар (экспортнинг 42,3 фоизи);

- озиқ-овқат маҳсулотлари – 183,4 млн доллар (8,9%);

- ноозиқ-овқат хомашёлари – 61,7 млн.доллар (3,0%);

- кимё маҳсулотлари – 43,2 млн доллар (2,1%);

- машина ва транспорт ускуналари – 24,9 млн доллар (1,2%);

- авиация ёқилғиси (керосин) – 7,3 млн доллар (0,4%);

- турли тайёр маҳсулотлар – 0,9 миллион доллар;

- шунингдек хизматлар – 864,8 млн доллар (42,1%).

Ўзбекистоннинг Хитойга экспорт қилинадиган маҳсулотлари таркибида асосий улушини тозаланган мис, ип-калава, дуккаклилар, паррандачилик, қуритилган мевалар, полимерлар, ўғитлар, шунингдек, асосан қувур ва транспорт хизматлари эгаллайди.

2024 йилда Ўзбекистоннинг Хитойдан импорти таркиби қуйидаги йирик асосий товар гуруҳлари кесимида шакилланади:

- машина ва транспорт ускуналари – 6 504,1 миллион доллар (импортнинг 62,3 фоизи);

- саноат маҳсулотлари – 2021,9 млн.доллар (19,4%);

- кимёвий моддалар ва шунга ўхшаш маҳсулотлар – 1 003 миллион доллар (9,6%);

- турли хил тайёр маҳсулотлар – 541,6 млн доллар (5,2%);

- озиқ-овқат маҳсулотлари – 122,9 млн доллар (1,2%);

- ноозиқ-овқат хомашёси – 109,8 млн доллар (1,1%);

- мойлаш материаллари – 13,5 миллион доллар;

- шунингдек, хизматлар – 113,2 млн доллар (1,1%).

Ўзбекистоннинг Хитойдан импорти таркибида асосий улушни машиналар, асбоб-ускуналар ва транспорт воситалари ҳамда уларнинг эҳтиёт қисмлари (62,3%), саноат товарлари (19,4%), кимё маҳсулотлари (9,6%) ва турли хил тайёр буюмлар (5,2%) эгаллайди.

Хитой Ўзбекистонга юқори технологияли товарлар ва саноат маҳсулотларининг асосий етказиб берувчиси ҳисобланади.

Инвестициявий ҳамкорлик

Хитой хорижий капитал иштирокидаги корхоналар сони бўйича Ўзбекистонда етакчи инвестор мамлакатлар орасида биринчи ўринда туради (Россия иккинчи ўринда).

2025 йил 1 май ҳолатига кўра, Хитой инвестициялари иштирокида фаолият юритаётган корхоналар сони 3880 тани (Россия – 3051 та) ёки хорижий инвестициялар иштирокидаги фаолият юритаётган корхоналар умумий сонининг 24,2% (Россия – 19,1%), улардан 605 таси (Ўзбекистон-Хитой) қўшма корхоналар ва 3275 таси (Хитой капитали) эса хорижий корхоналардир.

2025 йил бошидан буён Хитой инвестициялари иштирокида қўшимча равишда 523 та янги корхона ташкил этилди (2025 йил 1 январь ҳолатига кўра уларнинг сони 3357 тани ёки хорижий капитал иштирокидаги корхоналар умумий сонининг 22,6 фоизини ташкил этди).

2024 йилда Хитойдан республика иқтисодиётига жалб қилинган тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ва кредитлар ҳажми 7,24 миллиард долларни ташкил этди, бу 2017 йилга нисбатан 283,9 миллион долларга нисбатан 25,5 баробар кўпдир.

2017-2024 йилларда эса умумий ҳисобда 18,03 миллиард долларлик тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ва кредитлар Хитойдан Ўзбекистон иқтисодиётига жалб қилинди.

Республика иқтисодиётига жалб қилинган тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ва кредитларнинг умумий ҳажмида Хитойнинг тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ва кредитларининг улуши 29,5 фоизни ташкил этди (2017 йилда – 8,5 фоиз).

Инвестицион ҳамкорлик йўналишлари: энергетика, жумладан, “қайта тикланадиган манбалар”, нефт-газ, кимё, енгил саноат, автомобилсозлик, электротехника саноати, қурилиш материаллари ишлаб чиқариш, телекоммуникациялар, соғлиқни сақлаш, фармацевтика, қишлоқ хўжалиги сектори, савдо ва бошқалар.

Хулоса

Олиб борилган таҳлил Хитой ва Марказий Осиё мамлакатлари ўртасидаги иқтисодий алоқаларнинг жадал ривожланаётганини кўрсатмоқда. Ўзаро савдо, инвестициялар ва қўшма корхоналар сонининг ўсиш суръатлари мазкур ҳамкорликнинг стратегик аҳамиятга эга эканлигини тасдиқлайди.

Жаҳон геоиқтисодий муҳитидаги ўзгаришлар ва бозорлар учун рақобат кучаяётган бир шароитда Марказий Осиё давлатлари ва Хитой ўртасидаги стратегик шерикликни, айниқса, энергетика, транспорт, рақамлаштириш, саноат кооперацияси ва “яшил” иқтисодиёт каби соҳаларда стратегик ҳамкорликни чуқурлаштириш минтақанинг барқарор ўсиши ва иқтисодий хавфсизлигини таъминлашнинг асосий омилига айланмоқда.

Остона шаҳрида бўлиб ўтадиган “Марказий Осиё-Хитой” саммити стратегик шериклик муносабатларини янада мустаҳкамлашда муҳим воқеа бўлиб, унда узоқ муддатли иқтисодий ҳамкорликнинг кейинги босқичи бўйича кун тартиби келишиб олинади.

Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази

Жамоатчилик билан алоқалар бўлими


Мақолани улашинг

Ўхшаш янгиликлар

Сўнгги янгиликлар