O‘zbekiston Respublikasi hududlarida ishbilarmonlik faoliyati tahlili har oyda Markazning tezkor ma’lumotlar asosida (respublikaning barcha sohalari bo‘yicha o‘tkazilgan monitoring, Davlat bojxona qo‘mitasi, DSQ, MB va O‘zRXTB) amalga oshiriladi.
Monitoring natijalari shuni ko‘rsatdiki, respublikaning soliq tushumlari hajmi joriy yilning 1 yanvaridan 30 apreligacha bo‘lgan davrda o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 29,5 foizga o‘sdi. Shu bilan birga, soliq tushumlarining sezilarli darajada o‘sishi Navoiy (37,6%), Qashqadaryo (34,2%), Xorazm (32,2%), Jizzax (31,8%) viloyatlari, Toshkent (35,4%) shahrida kuzatildi.
Albatta, soliq tushumlari iqtisodiy faollikning oshishi va qulay biznes istiqbollarini ko‘rsatishi tufayli oshdi. Tahlil qilinayotgan davr uchun soliq tushumlari yangi xo‘jalik yurituvchi sub’yektlarning huquqiy aylanmaga jalb etilishi tufayli ham ortib boradi. Soliq tushumlarini yig‘ilishining ko‘payishi ham bilvosita ma’muriyatning yaxshilanishini ko‘rsatishi mumkin.
Soliq tushumlarining o‘sishi pandemiyadan keyin ishbilarmonlik faoliyatini tiklashning bevosita natijasidir, bu yesa kichik va o‘rta biznes va jismoniy shaxslarning daromadlarini oshirishga olib keldi va davlat tomonidan biznesni tiklash va iqtisodiyotni tiklash bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlar muvaffaqiyatli bo‘lganligini isbotlaydi.
Tahlil qilinayotgan davrda bojxona to‘lovlaridan tushumlar 44,6% ga o‘sdi. Tushumlar hajmining eng katta o‘sishi Jizzax (3 barobar), Sirdaryo (2,3 barobar), Farg‘ona (2,1 barobar), Namangan (95,8%) viloyatlarida va Qoraqalpog‘iston Respublikasida (78,8%) qayd etildi.
Hozirgi kunda mamlakatda ichki talabning o‘sishi davlat byudjetining mustahkamlanishiga xizmat qilmoqda. Bundan tashqari, pandemiyadan keyin iqtisodiyotning turli tarmoqlarida ijobiy o‘zgarishlar yuz bermoqda, natijada O‘zbekistonning boshqa mamlakatlar bilan tashqi iqtisodiy aloqalari jadal rivojlanmoqda. Ushbu davrda import tarkibida mashinasozlik va transport uskunalari, undan keyin ishlab chiqarilgan mahsulotlar, kimyoviy moddalar va shu kabi mahsulotlar, shuningdek, oziq-ovqat mahsulotlari va tirik hayvonlar ustunlik qildi.
Davlat bojxona qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, yil boshidan buyon o‘tgan yilning shu davriga nisbatan tovarlarni eksport qilish hajmi 36,3% ga oshdi. Mahsulotlar eksporti hajmining o‘sishi Jizzax (2 barobar), Sirdaryo (93,5%), Andijon (78,4%), Buxoro (69,4%) va Toshkent (53,0%) viloyatlariga to‘g‘ri keldi.
Eksport hajmini oshirish uchun nafaqat eksportga yo‘naltirilgan tovarlar ishlab chiqarish, balki xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan hamkorlik qilish muhim ahamiyatga ega. Pandemiya choralari yumshatilgandan so‘ng savdo aloqalari yana tiklandi. Bundan tashqari, hozirgi vaqtda importning aksariyat qismi ishlab chiqarish ob’yektlarini yaratish va modernizatsiya qilish uchun foydalaniladigan mashina va uskunalardan iborat bo‘lib, ular uzoq muddatda iqtisodiy o‘sishga, shu jumladan, tayyor mahsulotlar eksportining o‘sishiga yordam beradi. Tahlillar shuni ko‘rsatdiki, sanoat mollari, oziq-ovqat mahsulotlari va kimyoviy moddalar eksporti jadal o‘sib bormoqda.
Tahlil qilingan davr uchun tijorat banklari tomonidan berilgan kreditlar hajmi 25,3 foizga o‘sdi. Berilgan kreditlar hajmining eng katta o‘sishi Surxondaryo (71,7%), Navoiy (70,3%), Xorazm (45,6%), Buxoro (44,4%) viloyatlari va Qoraqalpog‘iston Respublikasida (34,1%) kuzatilmoqda.
O‘zbekistonda kreditlarga bo‘lgan talab asta-sekin tiklanmoqda. O‘z navbatida, ichki talabning ortishi va biznes tuzilmasining yaxshilanishi talabni qondirish uchun kredit resurslarini o‘zgartirishni talab qiladi. Banklar tomonidan ajratilgan kreditlar hajmining o‘sishi mamlakatda ishbilarmonlik faoliyati bosqichma-bosqich takomillashib borayotganidan dalolat beradi.
Ushbu davrda 35 982 ta yangi tadbirkorlik sub’yektlari tashkil etilib, ularning eng ko‘p soni Qashqadaryo (4 238), Samarqand (3 151), Toshkent (3 062), Farg‘ona (2 832) viloyatlari va Toshkent (6 296) viloyatlarida ro‘yxatga olingan.
Tahlil qilinayotgan davrda O‘zbekiston respublika tovar-xomashyo birjasida tuzilgan bitimlar hajmi 55,2 foizga oshdi.
Birja faolligining sezilarli o‘sishi Buxoro (87,3%), Toshkent (80,5%), Namangan (62,9%), Farg‘ona (58,7%) viloyatlarida va Toshkent (2,2 barobar) shahrida kuzatilmoqda.
Ushbu hududlarda bitimlar hajmining o‘sishi paxta tolasi, mineral o‘g‘itlar, dizel, sement, benzin, texnik paxta chigiti, katodli mis, qora metallar, qand, poliyetilen va o‘simlik yog‘i kabi tovarlar sotuvini ko‘paytirish orqali ta’minlanmoqda. Birjada bitimlar hajmining o‘sishi yuridik shaxslar faoliyatining oshishini, jismoniy shaxslar daromadining ko‘payishini ko‘rsatadi, bu esa talab omillari orqali ishbilarmonlik faoliyatining o‘sishiga yordam beradi.
Qayd etilishicha, yil boshidan buyon mamlakatda iqtisodiy faoliyat ko‘rsatkichlari o‘sib bormoqda. Bu pandemik faoliyatning pasayishi muvaffaqiyatli ravishda bekor qilinganligini ko‘rsatadi. Umuman olganda, tadbirkorlik sub’yektlarining fikricha, iqtisodiyotni rivojlantirishning ijobiy tendensiyalari ortib bormoqda. Shunday qilib, tadbirkorlik daromadlari va aholi hamda ishbilarmonlik faoliyatining o‘sishi joriy yilda iqtisodiy tiklanishning barqaror modelini namoyish etmoqda.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda iqtisodiy faoliyat ko‘rsatkichlari sifatida foydalanilayotgan vositalar majmui sezilarli darajada kengaydi va bu boradagi ishlar davom etmoqda. Asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar pandemiya tufayli yuzaga kelgan iqtisodiy lokdaundan keyin ishonchli ijobiy tiklanishni dinamikasini ko‘rsatmoqda.
2021 yilda iqtisodiyotning bosqichma-bosqich tiklanib borishi, har oyda CERR tomonidan o‘tkaziladigan O‘zbekistonda ishbilarmonlik muhitining holatini baholash uchun korxonalarning so‘rov natijalaridan ham dalolat beradi. So‘rov mamlakat bo‘ylab ishbilarmonlik kayfiyatini aks ettiradi.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi
Izoh qoldirish