Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик Ўзбекистон иқтисодиётининг устувор йўналишлари сифатида белгиланган. Ҳозирги вақтда ҳукуматимиз томонидан тадбиркорларни қўллаб-қувватлаш учун кўплаб имкониятлар яратилмоқда, чунки ижобий ишбилармонлик фаоллигини таъминлашда қулай ишбилармонлик муҳити муҳим аҳамият касб этмоқда.
Демак, ўтган беш йил мобайнида ушбу соҳани ривожлантиришга оид 2 мингга яқин қонун, фармон ва қарорлар қабул қилинди. Бу имкониятларга паст фоиз ставкалари бўйича кредитлар бериш, солиқ имтиёзлари бериш, импорт тарифларининг пастлиги, фирмаларни очиш ва ёпишда бюрократик тўсиқларни камайтириш ва бошқалар киради.
Мамлакатдаги иқтисодий аҳволни баҳолаш учун Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (Марказ) экспертлари вилоят ва туман даражаларида тадбиркорлик фаолияти ҳолатининг ойлик мониторингини ўтказадилар.
Ўзбекистон Республикаси ҳудудларида ишбилармонлик фаолияти таҳлили ҳар ойда Марказнинг тезкор маълумотлар асосида (республиканинг барча соҳалари бўйича ўтказилган мониторинг, Давлат божхона қўмитаси, ДСҚ, МБ ва ЎзРХТБ) ҳисоблаб чиқилади.
Мониторинг натижалари шуни кўрсатдики, жорий йилнинг 1 январидан 31 августигача бўлган даврда республика солиқ тушумлари ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 30,8% га ошди. Шу билан бирга, Қашқадарё (41,2%), Хоразм (39,2%), Навоий (38,9%), Самарқанд (36,2%), Тошкент (35,7%) вилоятлари ва Тошкентда (39,1%) солиқ тушумларининг сезиларли даражада ўсиши қайд этилди.
Солиқ тушумларининг ўсиши ишбилармонлик муҳитининг яхшиланиши билан боғлиқ. Ўтган беш йил мобайнида 114 та лицензия ва рухсатномалар бекор қилинди, 33 та фаолият тури бўйича хабарнома тартиби жорий этилди. Рухсатномалар олиш тартиб-таомиллари соддалаштирилди ва уларни бериш муддатлари ўртача 2 баробар қисқартирилди. Кераксиз чеклар бекор қилинди, нақд пул, валюта ва хом ашё айланмаси билан боғлиқ чекловлар бекор қилинди. Кўрилган чора-тадбирлар натижасида янги тадбиркорлик субъектлари сони жадал кўпайиб, мавжудлари ўз фаолиятини янада кенгайтирди. Шундай қилиб, ўтган беш йил мобайнида тадбиркорлар сони деярли уч баробарга ошди ва фаол тадбиркорлар сони ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 80% кўпдир. Бундан ташқари, кўплаб ишбилармонлар ўз бизнесини умуммиллий равишда кенгайтириб, минглаб иш ўринларини яратдилар ва йирик муваффақиятли компанияларга айландилар. Ички ва ташқи бозорда ўз брендига эга тадбиркорлар синфи шакллана бошлади.
Таҳлил қилинган давр учун божхона тўловлари бўйича тушумлар 47,5% га ошди. Даромаднинг энг юқори ўсиши Жиззах (5,0 баробар), Сирдарё (2,8 баробар), Хоразм (2,1 баробар), Фарғона (81,7%), Самарқанд (84,8%) вилоятлари, Тошкент шаҳри (39,1%) ва Қорақалпоғистон Республикасида (38,8%) кузатилди.
Божхона тўловларининг самарали тизими жаҳон мамлакатлари муносиб иқтисодий ривожланишининг асосий омилларидан бири бўлиб, бозор муносабатлари ривожланишининг ҳозирги босқичида божхона тўловларидан олинадиган даромад ҳажми ташқи савдо интеграциясида давлат иштироки даражасини кўрсатади. Аввало, импорт ҳажмининг ортиши ички талабнинг ўсиб бораётганлигини кўрсатади. Ҳозирги инвестиция муҳитини ҳисобга олган ҳолда асосий импорт қилинадиган товарлар машина ва транспорт ускуналари, янги ва мавжуд компаниялар фаолиятини кенгайтириш учун саноат маҳсулотлари. Бундан ташқари, 2020 йил 1 октябрдан эркин иқтисодий зона иштирокчилари учун божхона тўловларидан озод қилинишнинг 10/2016-йилдаги ПФ-4853-сонли қарорига мувофиқ бекор қилиниши божхона тўловларидан тушумларнинг кўпайишига олиб келди.
Давлат божхона қўмитаси маълумотларига кўра, товарлар экспортининг ҳажми йил бошидан буён ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 39,6% га ошган. Экспорт товар ҳажмларининг ўсиши Андижон (64,2%), Самарқанд (61,6%), Сирдарё (56,3%), Жиззах (54,4%), Тошкент (48,2%) вилоятлари, Тошкент (47,5%) ва Қорақалпоғистон Республикасида (31,2%) кузатилди.
В последнее время страна инициировала новые способы стимулирования бизнес активностей направленных на экспорт промышленных товаров, пищевых продуктов, химических веществ и агропродовольственных товаров.
Ўзбекистон экспорти суръатларининг ўсишини экспортбоп маҳсулотлар ишлаб чиқариш ҳажмининг ошиши ва ўзбек анъанавий маҳсулотларига ташқи талабнинг ошиши билан боғлаш мумкин.
Яқинда мамлакатда саноат товарлари, озиқ-овқат маҳсулотлари, кимё ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини экспорт қилишга қаратилган тадбиркорлик фаолиятини рағбатлантиришнинг янги усуллари бошланди.
Таҳлил қилинган давр учун тижорат банклари томонидан берилган кредитлар ҳажми 23,7% га ошди. Берилган кредитлар ҳажмининг энг юқори ўсиши Навоий (30,4%), Наманган (29,3%), Тошкент (28,3%), Бухоро (27,7%), Сурхондарё (29,3%) вилоятларида, Тошкент шаҳри (33,5%) ва Қорақалпоғистон Республикасида (19,6%) кузатилмоқда.
Тижорат банклари томонидан бериладиган кредитлар ҳажмининг ошиши инвестиция муҳити ва тадбиркорлик тузилмалари фаолиятининг босқичма-босқич такомиллашиб бораётганидан далолат беради.
Бу даврда 67 016 та янги тадбиркорлик субъектлари ташкил этилиб, уларнинг энг кўпи Қашқадарё (7 442), Самарқанд (7 105), Фарғона (6 010), Тошкент (5 645) вилоятлари ва Тошкент (11 580) шаҳрида рўйхатга олинган.
Таҳлил этилаётган даврда Ўзбекистон Республика товар-хомашё биржасида тузилган битимлар ҳажми 59,3% га ошди. Биржа фаолиятининг сезиларли даражада ўсиши Бухоро (88,6% га), Тошкент (79,0% га), Наманган (62,4% га) вилоятлари ва Тошкент шаҳрида (2,3 баробар) кузатилади.
Бу ҳудудларда битимлар ҳажмининг ўсиши минерал ўғитлар, пахта толаси, дизел, цемент, бензин, катодли мис, қора металлар, техник пахта уруғлари ва шакар каби товарларни сотиш ҳажмининг ошиши билан таъминланди. Биржадаги битимлар ҳажмининг ошиши юридик шахслар фаоллиги ва жисмоний шахсларнинг даромадлари ошганлигидан далолат беради, бу эса талаб омиллари орқали тадбиркорлик фаоллигининг ошишига ёрдам беради.
Ҳозирги вақтда маҳаллий ҳукуматни қўллаб -қувватлаш воситаларидан фойдаланиш ҳамда бизнес ва ҳукумат ўртасидаги осон мулоқот Ўзбекистондаги бизнеснинг ривожланишига таъсир қилувчи муҳим омиллардан бўлди. Сўнгги йилларда мамлакатимизда иқтисодий фаолиятнинг асосий омиллари сифатида ишлатилган баъзи воситаларни жорий этиш анча кенгайди ва бу борада тегишли стратегия ва ишлар давом эттирилмоқда. Асосий макроиқтисодий кўрсаткичлар глобал пандемия туфайли юзага келган иқтисодий таназзулнинг сезиларли ижобий тикланишини кўрсатади. Бир сўз билан айтганда, тадбиркорлик субъектларини ривожлантириш, жисмоний шахсларни қўллаб-қувватлаш ва бизнес юритиш учун қулай шарт-шароитларни яратиш бўйича кўрилган чора-тадбирлар натижасида ижобий тенденциялар аниқланди. Шундай қилиб, иқтисодий конвекторлар ноқулай глобал конвекторларга қарамай, жорий йилда иқтисодий тикланишнинг барқарор характеридан далолат беради.
2021 йилда иқтисодиётнинг босқичма-босқич тикланишини Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази томонидан ҳар ой ўтказиладиган Ўзбекистондаги ишбилармонлик муҳитининг ҳолатини баҳолаш бўйича корхоналар ўртасида ўтказилган сўров натижалари орқали ҳам кўриш мумкин. Тадқиқот бутун мамлакат бўйлаб ишбилармонлик кайфиятини акс эттиради.
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Шохрух Бобожонов
Izoh qoldirish