2025 yil 9-10 oktyabr kunlari Dushanbe shahrida «Markaziy Osiyo — Rossiya» ikkinchi sammiti bo‘lib o‘tadi. Unda olti davlat rahbarlari savdo va investitsiyalar, sanoat hamda ilmiy-texnologik kooperatsiya, transport va logistika, oziq-ovqat xavfsizligi, raqamlashtirish va barqaror moliyalashtirishga oid hamkorlik masalalarini muhokama qiladilar.
Boshlang‘ich nuqta sifatida 2022 yilda Ostona shahrida o‘tgan birinchi sammitdagi kelishuvlar xizmat qiladi. O‘shandagi qo‘shma bayonotda sanoat kooperatsiyasi, qo‘shma investitsiyalar va yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etish ustuvor yo‘nalishlar sifatida belgilab berilgan, shuningdek, oziq-ovqat xavfsizligi va sanitariya-epidemiologik nazorat sohasidagi vazifalar qayd etilgan edi. O‘tgan davr mobaynida amaliy hamkorlik mustahkamlandi, «Markaziy Osiyo va Rossiya» formati doirasida logistika yo‘nalishlari kengaydi.
2017–2024 yillar davomida Markaziy Osiyo mamlakatlarining Rossiya bilan tovar aylanmasi 24 mlrd dollardan 47 mlrd dollargacha oshdi. Eksport hajmi 7 mlrd dollardan 14,8 mlrd dollarga, import esa 16,9 mlrd dollardan 32,3 mlrd dollarga yetdi.
Mintaqa mamlakatlari o‘zaro savdo hajmlarini o‘rtacha 2–3 barobarga oshirgan. Jumladan, Qozog‘iston — 1,7 barobarga, Qirg‘iziston — 2,6 barobarga, Tojikiston — 2,1 barobarga, Turkmaniston — 3,3 barobarga, O‘zbekiston esa 2,5 barobarga o‘sishga erishgan.
Rossiyaning Markaziy Osiyo mintaqasi bilan umumiy savdodagi o‘rni yuqori darajada saqlanib qolmoqda. 2024 yilda uning mintaqaning tashqi tovar aylanmasidagi ulushi 18,6%ni tashkil etdi. Eksportdagi ulush 9,7%dan 11,4%gacha oshgan bo‘lsa, importda 30,6%dan 26,3%gacha pasaygan. Bu holat yetkazib berish manbalarining diversifikatsiyalanayotganini ko‘rsatadi.
Markaziy Osiyoning Rossiya tashqi savdosidagi ahamiyati ortib bormoqda. Mintaqaning Rossiya tovar aylanmasidagi ulushi 4,1%dan 6,4%gacha, eksportda — 4,8%dan 7,5%gacha, importda esa 3,0%dan 4,9%gacha oshdi. Eng katta hissani Qozog‘iston 3,8% va O‘zbekiston 1,6%, keyin Qirg‘iziston 0,5%, Tojikiston 0,3%, Turkmaniston 0,2% ta’minlaydi.
Ikki tomonlama munosabatlar sezilarli darajada mustahkamlandi. Shu bilan birga, yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini oshirish va kooperatsiya zanjirlarini kengaytirish uchun hali ham katta imkoniyat mavjud. Markaziy Osiyo mamlakatlari importida Rossiya ulushining 26,3%gacha pasayishi ta’minot manbalarining diversifikatsiyalanayotganini tasdiqlaydi, Rossiya eksportida Markaziy Osiyo ulushining 7,5%gacha o‘sishi esa mintaqaviy talab salohiyati ortib borayotganidan dalolat beradi.
2024 yilda Rossiyaning Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan tashqi savdo hajmi 8,1%ga o‘sib, 43,5 mlrd dollardan 47,0 mlrd dollarga yetdi. Eng katta hissa O‘zbekiston 14,5% (+1,5 mlrd dollar) va Qozog‘iston 4,0% (+1,1 mlrd dollar) hissasiga to‘g‘ri keldi. Qirg‘iziston savdosi 25,3% (+785 mln dollar)ga, Tojikiston savdosi 15,6% (+266,8 mln dollar)ga oshgan bo‘lsa, Turkmaniston bilan savdo hajmi 6,7% (−100 mln dollar)ga kamaygan.
Savdo aylanmasi tarkibida Qozog‘istonning ulushi taxminan uchdan bir qismni (59,8%) tashkil etadi, O‘zbekistonning ulushi taxminan to‘rtdan bir qismga teng (24,7%). Qirg‘iziston, Tojikiston va Turkmanistonning ulushlari mos ravishda 8,3%, 4,2% va 3,0% ni tashkil qiladi.
Rossiya bozoriga eksport yo‘nalishi mamlakatlar bo‘yicha farq qiladi. Qozog‘iston o‘z eksport hajmining 11,7%ini, O‘zbekiston 13,7%ini, Qirg‘iziston — 22,4%ini, Tojikiston 4,9%ini, Turkmaniston esa 2,0%ini Rossiya bozoriga yo‘naltiradi. Importda ham Rossiyaning roli yuqori darajada saqlanib qolmoqda: Qozog‘iston umumiy importida Rossiya ulushi 30,8%, O‘zbekiston 20,4%, Qirg‘iziston 21,9%, Tojikiston 26,9%, Turkmaniston 28,3%ni tashkil etadi.
Rossiyadan import asosan sanoat va energiya talab qiladigan mahsulotlar yetkazib berish hamda shakllangan logistika zanjirlari hisobiga izohlanadi. Shu bilan birga, O‘zbekiston va Qirg‘izistondagi o‘sish sur’atlari hamda Qozog‘istonning barqaror ulushi yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar yetkazib berishni kengaytirish va ishlab chiqarish kooperatsiyasini chuqurlashtirish uchun katta imkoniyat yaratmoqda.
Rossiyaning umumiy tashqi savdo tarkibida Markaziy Osiyo ulushi hali ham nisbatan kichik bo‘lib, taxminan 6,4%ni tashkil etadi.
Rossiya Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun tayyor mahsulotlar eksporti va zarur tovarlar — oziq-ovqat, neft mahsulotlari, metalllar, yog‘och xomashyosi hamda boshqa yo‘nalishlar bo‘yicha asosiy savdo hamkorlaridan biri bo‘lib qolmoqda. Shu bilan birga, ikki tomonning tovar tarkibi hali ham qayta ishlash darajasi past bo‘lgan xomashyoga yo‘naltirilgan. «Markaziy Osiyo va Rossiya» ikkinchi sammiti doirasida standartlar, logistika va qo‘shma investitsiyalar bo‘yicha amaliy kelishuvlarni ilgari surish kutilmoqda. Bu esa hamkorlikni yanada chuqurlashtirish va ishlab chiqarish zanjirlarini kengaytirish uchun yangi imkoniyatlar ochadi.
Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun Rossiya bilan hamkorlikda sanoat kooperatsiyasini kengaytirish, qo‘shma ishlab chiqarish quvvatlari va yetkazib berish zanjirlarini shakllantirish muhim ahamiyatga ega. Bu orqali Rossiya, Markaziy Osiyo hamda uchinchi mamlakatlar bozorlarida yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarish va eksport qilish imkoniyati yaratiladi. So‘z to‘qimachilik va elektrotexnika mahsulotlari, transport vositalari va butlovchi qismlar, farmatsevtika hamda boshqa tarmoqlar haqida ketmoqda — bu tarmoqlarda resurslar va texnologiyalar samarali integratsiya loyihalarni keng miqyosli va barqaror qilish imkonini beradi.
Hozirgi holat va O‘zbekiston–Rossiya savdo hamkorligi istiqbollari haqida batafsil ma’lumotlar Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazining sharhi va infografikalarida keltirilgan.
Izoh qoldirish