Bugungi kunda O‘zbekistonda media sohasining holati tez sur’atlar bilan rivojlanmoqda, ammo jurnalistikaning jamiyatdagi rolini oshirish uchun bir qator jihatlarni ishlab chiqish kerak.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (ITIM) olib borilayotgan islohotlarni qo‘llab-quvvatlaydi va barcha ommaviy axborot vositalari va jamoatchilik vakillari bilan muloqotga tayyor. Biz mamlakatimizdagi har bir jurnalist va bloggerning fuqarolik pozitsiyasini va ochiqligini hurmat qilamiz.
Shu munosabat bilan, Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi rasman ommaviy axborot vositalari bilan konstruktiv muloqot qilish va O. Hakimovning «Kun.uz» nashriga bergan intervyusida taqdim etilgan barcha tezislarni tushuntirish uchun har doim tayyor ekanligini e’lon bildiradi, 5.11.2020 yilda AOKA binosida jurnalistlar va bloggerlar uchun matbuot anjumani tashkil etildi.
Quyida Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazining O.Hakimovning «Kun.uz» ga bergan intervyusiga sharhi keltirilgan.
****
Kun.uz nashriga bergan intervyusida O. Hakimov kambag‘allik mezonlari va ularning ta’rifini sanab o‘tdi. Xususan, u mamlakatda kambag‘allar sonini hisoblash mezonlari to‘g‘risida ma’lumot berdi.
U kambag‘allikni aniqlashning bir necha usullari haqida gapiradi, ulardan biri Jahon banki tomonidan ishlatiladigan sotib olish qobiliyati pariteti (PPP) yordamida 3,2 AQSh dollaridan kam daromad olgan aholining ulushini hisoblashdir.
PPP - bu turli xil mamlakatlar valyutalarining nisbati, bu ularning bir xil tovar va xizmatlar to‘plamini sotib olish qobiliyatlari bilan belgilanadi. Xususan, 2018 yilda O‘zbekiston uchun PPP-da 1 AQSh dollari narxi 1784 so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 2019 yilda 2091 so‘mni tashkil etdi. Eslatib o‘tamiz, Jahon banki 2020 yil uchun rasmiy ma’lumotlarni hali e’lon qilmagan.
Masalan, Aqshda non 2,5 dollar, O‘zbekistonda - 0.2 dollar (2000 so‘m) turadi. Boshqacha aytganda, O‘zbekistonda non narxi AQSh dollaridan 13 barobar arzon. Bu farqni oldini olish uchun, Jahon banki PPP sotib olish qobiliyati paritetini ishlab chiqdi.
Shunga o‘xshash bir nechta usullar mavjud. Ko‘p usullarning sababi shundaki, mukammal usullar mavjud emas. Chunki dunyoda kambag‘allikning yagona ta’rifi yo‘q. Suhbatda bir necha usul sanab o‘tilgan, ammo qaysi usul O‘zbekistonga mosligi aytilmagan.
Dunyodagi har bir mamlakat kambag‘allik darajasini aniqlash va o‘lchash uchun o‘z milliy mezonlari va chegaralariga ega. Shu bilan birga "kambag‘allik", "kam daromadli", "kambag‘allik", "o‘ta kambag‘allik" va boshqa tushunchalarni farqlash lozim.
Jahon banki dunyo mamlakatlarini "kambag‘allik" bilan taqqoslash uchun qo‘llaydigan usullardan biri, "kambag‘allik" ni kuniga 3.2 dollar mezoni yoki chegarasi bilan o‘lchashdir (O‘zbekiston kabi quyi-o‘rta daromadli rivojlanayotgan mamlakatlar uchun).
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi direktori O. Xakimovning Kun.uz nashriga bergan intervyusining ushbu qismida asosiy e’tibor kontekstdan tashqari chiqarilgan, keyin noto‘g‘ri talqin va ommaviy axborot vositalarida tarqatilgan va jamoatchilikda katta norozilikni keltirib chiqargan, sotib olish kuchi pariteti kabi bir tushuncha qaratiladi.
Jumladan, Jahon banki ma’lumotlari keltirilib, u eng kam kunlik xarajatlarga tegishlidir:
JB uchta kambag‘allik darajasini belgilaydi. Xarid qilish qobiliyati pariteti bo‘yicha kuniga 1,9 dollardan past bo‘lgan mutlaq kambag‘allik, PPP da 3,2 dollar xalqaro kambag‘allik chegarasi.
Jahon bankining ma’lumotlariga ko‘ra, agar oilada beshta kishi bo‘lsa va aholi jon boshiga 3,2 AQSh dollari yoki 5600 so‘mdan oshsa, demak, bu kishi kambag‘allar qatoriga kirmaydi.
* PPP qiymati 3,2 AQSh dollari, bu yilgi iqtisodiy va ijtimoiy o‘zgarishlarni hisobga olgan holda 5500 dan 6000 so‘mgacha o‘zgarishi mumkin. Masalan, AQShda 3,2 dollarga sotib olinadigan tovar va xizmatlar to‘plami O‘zbekistonda 5600 so‘mni tashkil qiladi. Binobarin, kambag‘allik darajasining kuniga 3,2 dollar mezoniga muvofiq belgilanishi O‘zbekiston uchun kambag‘allikning aniq o‘lchovi emas.
Boshqa usul kambag‘allik darajasini kuniga iste’mol qilinadigan kaloriya miqdori bo‘yicha aniqlaydi. Shunday qilib, "kambag‘al" - bu kuniga 2100 kilokaloriyadan kam iste’mol qiladigan odam.
O‘zbekiston hali o‘z milliy mezonini va kambag‘allik chegarasini aniqlamagan. O. Hakimov o‘z intervyusida tinglovchilar e’tiborini turli mamlakatlarda kambag‘allik darajasini aniqlashning turli usullari mavjudligiga qaratib, mavjud bo‘lgan turli xil usullarni sanab o‘tdi.
Mavjud vaziyat haqida gapirar ekan, O.Hakimov O‘zbekiston aholisining daromadlarini minimal xarajatlar bilan taqqoslash, chet eldagi odamlarni iste’mol qilish bilan solishtirish noto‘g‘ri ekanligini ta’kidladi. Unga ko‘ra, Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi tomonidan Jahon banki bilan birgalikda hisoblangan boshqa ko‘rsatkichlar ham mavjud.
O.Hakimov o‘z intervyusida Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi pilot loyihasining dastlabki natijalariga asoslanib, hisob-kitoblar shuni ko‘rsatdiki, Toshkent viloyatining Bo‘ka tumanida yashovchi kuniga 2300 kilokaloriya iste’mol qiladi, bu 9,3 ming so‘mni tashkil qiladi. Unga ko‘ra, shahar va viloyatlarda bu ko‘rsatkich mintaqadagi oziq-ovqat narxlariga qarab o‘zgarishi mumkin. Uning ta’kidlashicha, bu minimal iste’mol savati emas va bu masalada Iqtisodiy rivojlanish va kambag‘allikni kamaytirish vazirligi ish olib bormoqda.
O.Hakimovning qo‘shimcha qilishicha, Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazining Toshkent viloyatidagi pilot loyihani sinovdan o‘tkazish bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqot natijalari kambag‘allikni baholash mezonlarini ishlab chiqishdir.
****
Bloggerlar va ba’zi ommaviy axborot vositalarining barcha materiallarni o‘rganmasdan, ommaviy axborot vositalari va ijtimoiy tarmoqlarda kontekst va umumiy tarkibdan alohida olingan ma’lumotlarni tarqatishi, ma’no va xulosalarni buzib ko‘rsatishi bizni media sohasidagi ishtirokchilarning professionalligi, xolisligi va faolligi to‘g‘risida xulosa qilishga chaqiradi.
Shubhasiz, bu tenzensiyani kuzatib borayotgan yuz minglab o‘quvchilar va axborot oluvchilar noto‘g‘ri talqin qilgan.
Izoh qoldirish