Бугунги кунда Ўзбекистонда медиа соҳасининг ҳолати тез суръатлар билан ривожланмоқда, аммо журналистиканинг жамиятдаги ролини ошириш учун бир қатор жиҳатларни ишлаб чиқиш керак.
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (ИТИМ) олиб борилаётган ислоҳотларни қўллаб-қувватлайди ва барча оммавий ахборот воситалари ва жамоатчилик вакиллари билан мулоқотга тайёр. Биз мамлакатимиздаги ҳар бир журналист ва блоггернинг фуқаролик позициясини ва очиқлигини ҳурмат қиламиз.
Шу муносабат билан, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази расман оммавий ахборот воситалари билан конструктив мулоқот қилиш ва О. Ҳакимовнинг «Кун.уз» нашрига берган интервьюсида тақдим этилган барча тезисларни тушунтириш учун ҳар доим тайёр эканлигини эълон билдиради, 5.11.2020 йилда АОКА биносида журналистлар ва блоггерлар учун матбуот анжумани ташкил этилди.
Қуйида Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар марказининг О.Ҳакимовнинг «Кун.уз» га берган интервьюсига шарҳи келтирилган.
****
Kun.uz нашрига берган интервьюсида О. Ҳакимов камбағаллик мезонлари ва уларнинг таърифини санаб ўтди. Хусусан, у мамлакатда камбағаллар сонини ҳисоблаш мезонлари тўғрисида маълумот берди.
У камбағалликни аниқлашнинг бир неча усуллари ҳақида гапиради, улардан бири Жаҳон банки томонидан ишлатиладиган сотиб олиш қобилияти паритети (PPP) ёрдамида 3,2 AҚШ долларидан кам даромад олган аҳолининг улушини ҳисоблашдир.
PPP - бу турли хил мамлакатлар валюталарининг нисбати, бу уларнинг бир хил товар ва хизматлар тўпламини сотиб олиш қобилиятлари билан белгиланади. Хусусан, 2018 йилда Ўзбекистон учун PPP-да 1 AҚШ доллари нархи 1784 сўмни ташкил этган бўлса, 2019 йилда 2091 сўмни ташкил этди. Эслатиб ўтамиз, Жаҳон банки 2020 йил учун расмий маълумотларни ҳали эълон қилмаган.
Масалан, Ақшда нон 2,5 доллар, Ўзбекистонда - 0.2 доллар (2000 сўм) туради. Бошқача айтганда, Ўзбекистонда нон нархи АҚШ долларидан 13 баробар арзон. Бу фарқни олдини олиш учун, Жаҳон банки PPP сотиб олиш қобилияти паритетини ишлаб чиқди.
Шунга ўхшаш бир нечта усуллар мавжуд. Кўп усулларнинг сабаби шундаки, мукаммал усуллар мавжуд эмас. Чунки дунёда камбағалликнинг ягона таърифи йўқ. Суҳбатда бир неча усул санаб ўтилган, аммо қайси усул Ўзбекистонга мослиги айтилмаган.
Дунёдаги ҳар бир мамлакат камбағаллик даражасини аниқлаш ва ўлчаш учун ўз миллий мезонлари ва чегараларига эга. Шу билан бирга "камбағаллик", "кам даромадли", "камбағаллик", "ўта камбағаллик" ва бошқа тушунчаларни фарқлаш лозим.
Жаҳон банки дунё мамлакатларини "камбағаллик" билан таққослаш учун қўллайдиган усуллардан бири, "камбағаллик" ни кунига 3.2 доллар мезони ёки чегараси билан ўлчашдир (Ўзбекистон каби қуйи-ўрта даромадли ривожланаётган мамлакатлар учун).
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази директори О. Хакимовнинг Kun.uz нашрига берган интервьюсининг ушбу қисмида асосий эътибор контекстдан ташқари чиқарилган, кейин нотўғри талқин ва оммавий ахборот воситаларида тарқатилган ва жамоатчиликда катта норозиликни келтириб чиқарган, сотиб олиш кучи паритети каби бир тушунча қаратилади.
Жумладан, Жаҳон банки маълумотлари келтирилиб, у энг кам кунлик харажатларга тегишлидир:
ЖБ учта камбағаллик даражасини белгилайди. Харид қилиш қобилияти паритети бўйича кунига 1,9 доллардан паст бўлган мутлақ камбағаллик, PPP да 3,2 доллар халқаро камбағаллик чегараси.
Жаҳон банкининг маълумотларига кўра, агар оилада бешта киши бўлса ва аҳоли жон бошига 3,2 AҚШ доллари ёки 5600 сўмдан ошса, демак, бу киши камбағаллар қаторига кирмайди.
* PPP қиймати 3,2 AҚШ доллари, бу йилги иқтисодий ва ижтимоий ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда 5500 дан 6000 сўмгача ўзгариши мумкин. Масалан, AҚШда 3,2 долларга сотиб олинадиган товар ва хизматлар тўплами Ўзбекистонда 5600 сўмни ташкил қилади. Бинобарин, камбағаллик даражасининг кунига 3,2 доллар мезонига мувофиқ белгиланиши Ўзбекистон учун камбағалликнинг аниқ ўлчови эмас.
Бошқа усул камбағаллик даражасини кунига истеъмол қилинадиган калория миқдори бўйича аниқлайди. Шундай қилиб, "камбағал" - бу кунига 2100 килокалориядан кам истеъмол қиладиган одам.
Ўзбекистон ҳали ўз миллий мезонини ва камбағаллик чегарасини аниқламаган. О. Ҳакимов ўз интервьюсида тингловчилар эътиборини турли мамлакатларда камбағаллик даражасини аниқлашнинг турли усуллари мавжудлигига қаратиб, мавжуд бўлган турли хил усулларни санаб ўтди.
Мавжуд вазият ҳақида гапирар экан, О.Ҳакимов Ўзбекистон аҳолисининг даромадларини минимал харажатлар билан таққослаш, чет элдаги одамларни истеъмол қилиш билан солиштириш нотўғри эканлигини таъкидлади. Унга кўра, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази томонидан Жаҳон банки билан биргаликда ҳисобланган бошқа кўрсаткичлар ҳам мавжуд.
О.Ҳакимов ўз интервьюсида Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази пилот лойиҳасининг дастлабки натижаларига асосланиб, ҳисоб-китоблар шуни кўрсатдики, Тошкент вилоятининг Бўка туманида яшовчи кунига 2300 килокалория истеъмол қилади, бу 9,3 минг сўмни ташкил қилади. Унга кўра, шаҳар ва вилоятларда бу кўрсаткич минтақадаги озиқ-овқат нархларига қараб ўзгариши мумкин. Унинг таъкидлашича, бу минимал истеъмол савати эмас ва бу масалада Иқтисодий ривожланиш ва камбағалликни камайтириш вазирлиги иш олиб бормоқда.
О.Ҳакимовнинг қўшимча қилишича, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар марказининг Тошкент вилоятидаги пилот лойиҳани синовдан ўтказиш бўйича ўтказилган тадқиқот натижалари камбағалликни баҳолаш мезонларини ишлаб чиқишдир.
****
Блоггерлар ва баъзи оммавий ахборот воситаларининг барча материалларни ўрганмасдан, оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий тармоқларда контекст ва умумий таркибдан алоҳида олинган маълумотларни тарқатиши, маъно ва хулосаларни бузиб кўрсатиши бизни медиа соҳасидаги иштирокчиларнинг профессионаллиги, холислиги ва фаоллиги тўғрисида хулоса қилишга чақиради.
Шубҳасиз, бу тензенцияни кузатиб бораётган юз минглаб ўқувчилар ва ахборот олувчилар нотўғри талқин қилган.
Изоҳ қолдириш