2017 yildan boshlab O‘zbekiston energetika sohasida samaradorlikni oshirish, infratuzilmani modernizatsiya qilish va bozor mexanizmlariga o‘tishga qaratilgan keng ko‘lamli islohotlarni amalga oshirmoqda. 2017 yildan 2024 yilgacha bo‘lgan davrda sohani tubdan transformatsiya qilish uchun normativ asos yaratish maqsadida 6 ta qonun va 90 dan ortiq Prezident hamda Vazirlar Mahkamasi qarorlari qabul qilindi.
2017–2024 yillarda elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi 34 foizga o‘sib, 81,5 mlrd kVt·soatga yetdi. Bu esa quvvatlarni modernizatsiya qilish, investitsiyalarni jalb etish hamda an’anaviy va yangilanadigan manbalar asosida generatsiyani rivojlantirish hisobiga amalga oshirildi.
Investitsiyalar quvvatlarni oshirishda ham o‘z aksini topdi. Elektrostansiyalarning umumiy o‘rnatilgan quvvati 2017 yildagi 14,4 GVtdan 2024 yilda 23,3 GVtgacha ko‘paydi. Ayniqsa, issiqlik elektrostansiyalari va issiqlik elektr markazlari faol rivojlandi, ularning quvvati 12,5 GVtdan 17,3 GVtga yetdi.
Faoliyat ko‘rsatayotgan generatsiya korxonalari soni ham ikki barobarga ko‘paydi: 2017 yilda 54 ta bo‘lgan bo‘lsa, 2024 yilda 105 taga yetdi. Natijada, mamlakatning energetika tizimi yanada diversifikatsiyalashgan va barqarorlashgan holga keldi.
Shu bilan birga, ishlab chiqarish tuzilishida ham muhim o‘zgarishlar kuzatildi. Agar an’anaviy issiqlik elektrostansiyalari hali ham asosiy ulushni — 67,6 mlrd kVt·soatni ta’minlayotgan bo‘lsa, yangilanadigan manbalar ulushi tez sur’atlar bilan o‘smoqda. 2024 yilda gidroenergetika 8,2 mlrd kVt·soat, quyosh va shamol elektrostansiyalari esa 4,9 mlrd kVt·soat elektr energiyasi ishlab chiqardi.
2025 yil yakuniga qadar umumiy quvvati 5,2 ming MVt bo‘lgan 18 ta quyosh va shamol elektrostansiyasini ishga tushirish rejalashtirilgan. Shu hisobiga "yashil" energiya hajmi yiliga 12 mlrd kVt·soatga yetishi kutilmoqda. Natijada, 2024 yilda yangilanadigan manbalar ulushi 16 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2030 yilga borib bu ko‘rsatkichni 54 foizga yetkazish maqsad qilingan.
Elektr energiyasini uzatish infratuzilmasiga ham katta e’tibor qaratilmoqda. Oxirgi yillarda 54,8 ming km yangi elektr uzatish tarmoqlari hamda 17,2 mingta transformator punktlari ishga tushirildi.
Energiya iste’moli samaradorligi ham ortib bormoqda. 2017–2024 yillarda YaIM 55 foizga o‘sganiga qaramay, milliy iqtisodiyotning energiya sig‘imi 7,4 foizga kamaydi. Bu esa mamlakat iqtisodiyoti bir mahsulot birligiga kamroq energiya sarflayotganini va raqobatbardoshlik ortib borayotganini anglatadi.
Islohotlarning yana bir muhim natijasi — ta’minot barqarorligining yaxshilanishi bo‘ldi. 2024 yil may oyidan keyin energiya resurslari yetkazib berish darajasi oshdi: suyultirilgan gaz 45 foizga, tabiiy gaz 39 foizga, elektr energiyasi esa 47 foizga ko‘paydi.
Barcha ko‘rsatkichlar shuni anglatadiki, O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan energetik transformatsiya kompleks xususiyatga ega bo‘lib, iqtisodiyotning barqaror o‘sishi va energetika xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi
Izoh qoldirish