Хитой моделини мослаштириш жараёни Ўзбекистон шароити ва ижтимоий-иқтисодий хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилмоқда. Бу эса камбағалликни қисқартиришда барқарор ва инклюзив ёндашувларни ишлаб чиқиш имконини беради.
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (Марказ) мамлакатнинг институционал ва ижтимоий-иқтисодий шарт-шароитларини инобатга олган ҳолда, Хитойнинг камбағалликни қисқартириш моделини босқичма-босқич мослаштириш жараёнини бошлади. Бу ишнинг асосини Лю Цзювэнь ва Цзоу Дэвэнь томонидан ишлаб чиқилган “Хитой модели” бўйича 32 та йўналишдан иборат тадқиқоти ташкил этди. Мазкур ишланмалар 2024 йил август ойида Тошкентда бўлиб ўтган "Кўп ўлчовли камбағаллик бўйича ҳамкорлик халқаро тармоғининг (MPPN)" учрашувида тақдим этилган эди.
Хитойнинг самарали тажрибаси Ўзбекистонда 2025 йилдан амалга оширилаётган камбағалликка қарши чора-тадбирлар учун асос бўлиб хизмат қилмоқда.
2025 йил бошида Президент Шавкат Мирзиёев томонидан Хитой тажрибаси асосида камбағалликни қисқартириш бўйича 32 та йўналишда янги ёндашувларни жорий этиш эълон қилинди. Ўтказилган таҳлиллар асосида Марказ томонидан ишлаб чиқилган аниқ таклифлар Президентнинг “2025 йилда аҳоли бандлигини таъминлаш ва камбағалликни қисқартириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига киритилди.
Айрим ёндашувлар жойларда амалиётга жорий этилмоқда. Хитойнинг Иншань туманида қўлланилган “Компания – кооператив – ферма” модели Ўзбекистонда фаол татбиқ этилмоқда. Ушбу ташаббус доирасида камбағал оилаларга ер ажратилиб, қишлоқ хўжалиги кооперативлари тузилмоқда ва барқарор таъминот занжири яратилаётгани кузатилмоқда. Режага кўра, ижарага берилган ерларда жами 492 та кооператив ташкил этилади. Кооператив аъзоларига ўз хўжаликларини ривожлантириш ва кооперативлар устав капиталига улуш киритиш учун 10 бараварлик энг кам иш ҳақи миқдорида субсидиялар ажратиш ҳам кўзда тутилган.
Активлардан даромад олиш схемаси, Хитойнинг Шаньган қишлоғи тажрибаси асосида, камбағал оилаларни қўшма кооперацияларга жалб этишни кўзда тутади. Бу йўналиш балиқчилик, қуёнчилик, чорвачилик, паррандачилик ва асаларичилик каби соҳаларни қамраб олади. Ўзбекистоннинг 30 та туманида шундай лойиҳалар амалга оширилиши режалаштирилган бўлиб, уларга 4 мингга яқин уй хўжалиги жалб этилади. Лойиҳалар тадбиркорлик ташаббуслари ва етакчи фермерлар томонидан қўллаб-қувватланади, бу эса камбағал оилаларни қишлоқ хўжалиги кооперативларига жалб қилиш ва молиялаштириш имкониятларини яратади.
Фупин модели доирасида Ўзбекистонда 10 мингдан ортиқ кам таъминланган оилаларни жалб этган ҳолда 20 минг гектар ўрмонзорда махсус ўсимлик етиштиришни ривожлантириш бошланди. Ерлар “маҳалла еттилиги” тавсияси асосида ижарага берилаётган бўлиб, кўчатзорлар ташкил этилмоқда ва барқарор даромад манбалари яратилмоқда.
Навбатдаги мисол Хитойнинг Вэньчуань тумани тажрибаси асосида Ўзбекистонда бруссонетия саноатини ривожлантиришдир. Ўзбекистонда бруссонетияни етиштириш ва қайта ишлаш бўйича пилот лойиҳа амалга оширилмоқда. Лойиҳа доирасида 20 кг уруғ ва 30 минг кўчат харид қилинди, шунингдек, 100 гектарда экин майдонларини яратиш ишлари бошланди.
Саньцзяньюань миллий боғида амалга оширилган лойиҳасига ўхшаш экологик ижтимоий фаровонликни яратиш модели ишлаб чиқилмоқда. Дарахт экиш билан шуғулланаётган кам таъминланган оилалар учун «Экофаол фуқаро» платформаси маълумотлари асосида субсидиялар тизимини жорий этиш режалаштирилмоқда. Кам таъминланган оилалар томонидан экиладиган ҳар 100 та дарахт учун бир баравар базавий ҳисоблаш миқдорида субсидия ажратилади. 1 гектарлик ер майдонлари кам таъминланган оилаларга 5–6 йил муддатга ижарага берилади.
Хуамао қишлоғи тажрибаси 53 та маҳаллада туризмни ривожлантириш учун қўлланилмоқда. Бу 1300 нафардан зиёд одамнинг бандлигини таъминлади ва йилига 2,5 миллион туристни жалб этишга қаратилган.
Шунингдек, Тяньчжэнь мисолида мураккаб ҳудудларда қуёш электр станцияларини ўрнатиш бўйича лойиҳа амалга оширилмоқда. 300 та маҳаллада жами 107,8 МВт қувватга эга энергия иншоатлари қурилмоқда, бу нафақат энергетик барқарорликни, балки янги иш ўринларини ҳам таъминлайди.
Луннань тажрибаси асосида электрон савдони қўллаб-қувватлаш тизими жорий этилмоқда, эҳтиёжманд оилалардан бўлган 5 минг нафар ёшлар интенсив IT-курсларда таълим олмоқда, бепул интернет билан таъминланмоқда, почта бўлимлари негизида онлайн савдони қўллаб-қувватлаш марказлари ташкил этилмоқда, маркетплейслар билан ҳамкорлик йўлга қўйилмоқда.
Лошань тумани тажрибаси асосида касбий таълим ва ўқитишни ривожлантириш доирасида Ўзбекистоннинг юқори даражада камбағаллик кузатиладиган 28 туманида техникумлар ташкил этилди. Ушбу ўқув юртлари эҳтиёжманд оилалар фарзандларини бепул қабул қилмоқда. Таълим муассасалари тадбиркорлик ва касбий кўникмалар бўйича таълим бериб, 2300 нафардан зиёд талабани ўқитмоқда. Келгусида битирувчиларнинг амалиёт ва иш билан таъминланишини ташкил этиш учун 165 нафар иш берувчини жалб этиш режалаштирилган.
Бундан ташқари, Цзыбо шаҳри тажрибаси асосида Ўзбекистонда аҳолининг кам таъминланган қатламлари учун тиббий хизмат кўрсатиш дастури бошланди. Ушбу ташаббус доирасида яқин вақт ичида 140 мингта кам таъминланган оилани, яъни тахминан 700 минг нафар кишини тиббий хизмат билан таъминлаш режалаштирилган. 1,5 миллион нафар фуқарони кам таъминланган оилалар реестрига киритиш уларга тиббий кўрикдан ўтиш ва индивидуал соғломлаштириш режаларини қабул қилиш имконини беради. Ахоли яшаш жойларида 80 минг кам таъминланган оилани қамраб оладиган 10 мингта қўшимча уйма-уй тиббий хизмат кўрсатиш пунктларини ташкил этиш режалаштирилган. Кам таъминланган аҳоли қатламлари учун давлат кафолати остида тиббий хизмат кўрсатиш дастури доирасида бепул диагностика ва даволаш билан таъминлаш кўзда тутилган.
Хитой тажрибасининг Ўзбекистондаги мослашуви механик тусга эга эмас, у маҳаллий хусусиятларни инобатга олиб, самарали ва барқарор ечимларни ишлаб чиқиш имконини беради. Дастурлар давлат томонидан тартибга солиш даражасида қўллаб-қувватланади, доимий мониторинг ва натижалар таҳлили олиб борилади.
Шу тариқа, Хитой модели Ўзбекистоннинг ижтимоий-иқтисодий, маданий ва институционал хусусиятларини инобатга олган ҳолда мослаштирилмоқда. Бу — халқаро тажриба маҳаллий ечимларни илгари суришга хизмат қилаётган стратегик сиёсатнинг намоён бўлиши бўлиб, камбағалликни қисқартириш ва эҳтиёжманд қатламлар имкониятларини кенгайтиришга қаратилган.
Тақдим этилган тажриба Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар марказининг (Марказ) таҳлилий-илмий фаолияти билан давлат ислоҳотларини амалда жорий этиш жараёни ўртасидаги узвий боғлиқликни яққол намоён қилди. Комплекс тадқиқотлар, эмпирик таҳлиллар ва майдон баҳолари натижалари тизимли равишда аниқ сиёсий қарорларга ва норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга айлантирилмоқда. Шу тариқа, Марказ маълумотлар, эксперт хулосалари ва идоралараро мулоқот ўртасида барқарор платформа яратиб, стратегик ташаббусларни ишлаб чиқиш ва амалга оширишда тўлақонли ақл маркази (think tank) сифатида фаолият юритмоқда.
Хитой тажрибасини мослаштириш мисоллари сифатли таҳлил ва халқаро амалиётларнинг қандай қилиб институционаллаштирилиб, миллий ислоҳотлар кун тартибига жойлаштирилишига ёрқин мисол бўлиб хизмат қилади. Бу иқтисодий ўсиш ва ижтимоий сиёсатда барқарор ва инклюзив ёндашувларни шакллантириш салоҳиятини мустаҳкамлайди.
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Жамоатчилик билан алоқалар бўлими
Изоҳ қолдириш