Ўтган йили янги коронавирус инфексиясининг тарқалиши дунё мамлакатлари иқтисодиётига салбий таъсир кўрсатди ва бу Ўзбекистон иқтисодиётини четлаб ўтмади. Пандемиядан сўнг Ўзбекистон иқтисодиёти кучли иқтисодий ўсиш траекториясига кириб, шу билан бир қаторда ўзининг таркибий позицияларини яхшилаб бормоқда. Давлат томонидан иқтисодиётнинг барча соҳаларини қўллаб-қувватлашга қаратилган кенг кўламли чора-тадбирлар Ўзбекистонда иқтисодиётнинг қайта тикланишини ва ишбилармонлик фаолияти динамикасининг ўсишини таъминлади. Карантин чекловлари ҳамон амалда бўлишига қарамай, жорий даврда ўтган йилнинг шу даврига нисбатан юқори ишбилармонлик фаоллиги кузатилди.
Коронавирус пандемиясининг дунё бўйлаб тарқалиши оқибатида юзага келган инқироз шароитида мамлакатдаги иқтисодий вазиятни баҳолаш учун Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (Марказ) мутахассислари ҳар ойда тадбиркорлик фаолияти ҳолати мониторингини вилоят ва туман миқёсида олиб бормоқда.
Ўзбекистон Республикаси ҳудудларида ишбилармонлик фаолияти таҳлили ҳар ойда Марказнинг тезкор маълумотлар асосида (республиканинг барча соҳалари бўйича ўтказилган мониторинг, Давлат божхона қўмитаси, ДСҚ, МБ ва ЎзРХТБ) ҳисоблаб чиқилади.
Мониторинг натижалари шуни кўрсатдики, жорий йилнинг 1 январидан 31 июлигача бўлган даврда республика солиқ тушумлари ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 31,9 фоизга ошди. Шу билан бирга, Қашқадарё (42,8%), Навоий (39,8%), Хоразм (39,1%), Самарқанд (33,9%), Тошкент (33,8%) вилоятлари ва Тошкентда (39,6%) солиқ тушумларининг сезиларли даражада ўсиши қайд этилди.
Солиқ тушумларининг кўпайиши маъмурий органлар билан ўзаро муносабатларнинг осонлашуви, электрон ҳужжат айланиши ва камроқ текширишларга ўтиш орқали амалга оширилди-буларнинг барчаси яхши бизнес муҳитини яратди. Бошқача айтганда, шаффофлик ташаббуслари солиқ органлари билан ишлашни осонлаштиради. Буларнинг барчаси ишбилармонлик фаолияти ва барқарор иқтисодий ўсиш ҳолатининг яхшиланишини кўрсатади.
Таҳлил қилинган давр учун божхона тўловлари бўйича тушумлар 49,4 фоизга ошди. Даромаднинг энг катта ўсиши Жиззах (5,5 баробар), Сирдарё (2,8 баробар), Хоразм (2,1 баробар), Фарғона (89,6 фоиз), Самарқанд (85,0 фоиз) вилоятларида, Тошкент шаҳри (38,2%) ва Қорақалпоғистон Республикаси (37,9%) да кузатилди.
Божхона тўловларидан тушган даромад миқдори ташқи савдо интеграциясида давлатнинг иштирок этиш даражасини кўрсатади. Импорт ҳажмининг ортиб бориши ички талабнинг ўсиб бориши ва давлат бюджетига даромадларнинг кўпайишини кўрсатади. Асосий импорт қилинадиган товарлар машина ва транспорт ускуналари, саноат маҳсулотлари, кимё ва озиқ-овқат маҳсулотлари ҳамда ҳайвонлардир. Импортнинг умумий таркибида ускуналарнинг устунлиги Ўзбекистон иқтисодиётига инвестицияларнинг оқибатидир.
Давлат божхона қўмитаси маълумотларига кўра, йил бошидан буён товарлар экспортининг ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 39,3 фоизга ошган. Товарлар экспорти ҳажмининг ўсиши Андижон (72,8%), Сирдарё (70,9%), Бухоро (70,8%), Жиззах (67,8%), Тошкент (61,2%) вилоятлари, Тошкент шаҳри (43,0%) ва Қорақалпоғистон Республикасида (30,4%) тўғри келди.
Ички талабнинг ошиши ва экспортни рағбатлантиришнинг янги самарали ва бизнесга йўналтирилган усулларини жорий этилиши экспорт ҳажмининг ўсишига ёрдам берди. Яқинда мамлакатимизда саноат ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини экспорт қилишга қаратилган тадбиркорлик фаолиятини рағбатлантиришнинг янги усулларини ишга тушириш бошланди. Шу билан бирга, яқинда жаҳон савдосига интеграция яхшиланди ва бу экспортнинг ўсишига ёрдам беради. Таҳлиллар шуни кўрсатдики, саноат, озиқ-овқат маҳсулотлари ва кимёвий моддалар экспорти жадал ўсиб бормоқда.
Таҳлил қилинган давр учун тижорат банклари томонидан берилган кредитлар ҳажми 29,3 фоизга ошди. Берилган кредитлар ҳажмининг энг катта ўсиши Навоий (44,0%), Наманган (38,7%), Тошкент (35,2%), Бухоро (34,4%), Сурхондарё (34,3%) вилоятларида ҳамда Тошкент шаҳри (41,2%) ва Қорақалпоғистон Республикасида (30,3%) кузатилмоқда.
Бу талабни қондириш учун ички талабнинг ўсиб бориши билан бирга кредит ресурсларининг ҳажми ҳам ўсиб бормоқда. Бундан ташқари, имтиёзли кредитлар ва субсидиялар бериш тартиб-таомилларининг соддалаштирилиши ажратилаётган кредитлар ҳажмини оширишда муҳим рол ўйнади, бу эса юридик шахслар фаолиятининг ҳамда жисмоний шахслар даромадининг ошишини кўрсатади, натижада иқтисодий жараённи тезлаштириш ва тадбиркорлик тузилмалари фаолиятини яхшилашга туртки беради. Дарҳақиқат, тадбиркорлик фаолияти сўровига респондентларнинг аксарияти қулай вақтларни кутишга ҳожат йўқ, деб ҳисоблайди - ҳозир Ўзбекистонда бизнесни ривожлантириш ва кенгайтириш учун энг мақбул вақт.
Бу даврда 59 247 та янги тадбиркорлик субъектлари ташкил этилиб, уларнинг энг кўпи Қашқадарё (6 848), Самарқанд (6 116), Фарғона (5 235), Тошкент (5 018) вилоятлари ва Тошкент (10 221) шаҳрида рўйхатга олинган.
Таҳлил этилаётган даврда Ўзбекистон республика товар-хомашё биржасида тузилган битимлар ҳажми 54,7 фоизга ўсди. Биржа фаоллигининг сезиларли даражада ўсиши Бухоро (86,1 фоизга), Тошкент (75,2 фоизга), Наманган (57,6 фоизга) вилоятлари ва Тошкент (2,2 баробар) шаҳрида кузатилди.
Ушбу ҳудудларда битимлар ҳажмининг ўсиши минерал ўғитлар, пахта толаси, дизел ёқилғиси, цемент, бензин, катодли мис, қора металлар, техник пахта чигити ва шакар каби товарлар сотувини кўпайтириш орқали таъминланди. Биржада битимлар ҳажмининг ўсиши юридик шахслар фаолиятининг ошишини, жисмоний шахслар даромадининг кўпайишини кўрсатади, бу эса талаб омиллари орқали ишбилармонлик фаолиятининг ўсишига ёрдам беради.
Ўзбекистон иқтисодиёти макроиқтисодий кўрсаткичлар бўйича барқарор иқтисодий ривожланишни таъминлаш йўлидан бормоқда. Бу эса Ўзбекистон пандемия даврида тегишли ислоҳотлар қабул қилиб, миллий иқтисодиётнинг рақобатбардошлигини оширишга ҳисса қўшганлигини, ишбилармонлик фаоллиги индекси кўрсаткичларида ўз аксини топганлигини кўрсатади. Хўжалик юритувчи субъектларни ривожлантириш, жисмоний шахсларни қўллаб-қувватлаш ва бизнес юритиш учун қулай шарт-шароитлар яратиш борасида амалга оширилаётган чора-тадбирлар натижасида ижобий тенденциялар аниқланди. Шундай қилиб, асосий макроиқтисодий кўрсаткичлар глобал пандемия туфайли юзага келган иқтисодий инқироздан кейин сезиларли ижобий тикланишни кўрсатади.
2021 йилда иқтисодиётни босқичма-босқич қайта тиклаш, шунингдек, сеир томонидан ҳар ойда ўтказиладиган Ўзбекистонда бизнес-иқлим ҳолатини баҳолаш бўйича корхоналарнинг сўров натижалари ҳам далолат беради. Тадқиқот мамлакат бўйлаб ишбилармон доираларнинг кайфиятини акс эттиради.
Шохруҳ Бобожонов, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Изоҳ қолдириш