Янгиланган рейтинг Ўзбекистон банк сектори барқарорлиги изчил мустаҳкамланаётганини кўрсатди. Йирик банклар республика бўйлаб кенг филиаллар тармоғи, диверсификация қилинган активлар ва ишончли мижозлар базаси орқали ўз етакчи ўрнини сақлаб қолмоқда. Шу билан бирга, ўрта сегментда банклар ўртасида рақобат кучайиб, позициялар қайта тақсимланмоқда.
Тадқиқот республикада фаолият юритаётган 35 та тижорат банкларини қамраб олган бўлиб, улардан 20 таси катта, қолган 15 таси эса кичик банклар тоифасига киради.
Индекс 27 турдаги коэффициентларни гуруҳлаштириш, республика ўртача коэффициенти ёки Базел қўмита талаблари билан солиштириш ва рейтинглаш асосида аниқланади. Бундай ёндашув банк сектори ҳолатини холис баҳолаш ва унинг динамикасини кузатиш имконини яратади.
Рейтингнинг доимий янгиланиши секторда рақобат муҳитини кучайтиради, молиявий тизимга ишончни мустаҳкамлайди ҳамда хизматлар сифатини оширишга хизмат қилади. Бу амалиёт халқаро молиявий институтлар тажрибасига ҳам мос келади.
Ҳисобот даврида банк тизими активлари жами 863 трлн сўмни (71,2 млрд доллар) ташкил этди, мажбуриятлар эса 734 трлн сўмга (60,6 млрд доллар) етди. Кредитлаш суръати мўътадил равишда секинлашиб, 14% даражани қайд этди. Шу билан бирга, жамғарма ва омонатлар ўсиши юқори даражада сақланиб, тахминан 28%ни ташкил этди. Валюта операциялари улуши камаймоқда, бу эса миллий валюта ролининг мустаҳкамланаётганини кўрсатади. Соф фойда 9 трлн сўмга етди, бу ўтган йилга нисбатан чорак қисмига кўп. Капитал рентабеллиги эса 11,2%га ошди. Сектор ўзгарувчан конъюнктура шароитида ҳам иқтисодиётни қўллаб-қувватлаб, мослашувчанликни намоён этмоқда.
Кўриб чиқилаётган даврда муаммоли кредитлар улуши ўтган йилдаги 4,2% дан 3,8% гача пасайди, бу эса кредит портфели сифати яхшиланганидан далолат беради. Шу билан бирга, айрим банкларда мазкур кўрсаткич ҳали ҳам ўртача даражадан юқори сақланмоқда. Капитал етарлилиги кўрсаткичлари минимал нормативдан 1,3 баробар юқори даражада бўлиб, бу банк сектори барқарорлигини тасдиқлайди.
Йирик банклар фаоллиги бўйича III чорак натижалари сектор етакчилари ўз барқарор позицияларини сақлаб қолганини кўрсатди. Биринчи тўртлик («Капиталбанк», «Траст банк», «Ҳамкор банк» ва «Азия Алянс банк») умумий рейтингдаги ўрнини сақлаб қолди. Бу уларнинг кенг филиаллар тармоғи, диверсификация қилинган портфели ва мустаҳкам мижозлар базаси каби рақобат афзалликларини тасдиқлайди.
Ўрта сегментда сезиларли ўзгаришлар қайд этилди. «Ипак йўли» банки ўз натижаларини яхшилаб, илк бор кучли бешликка кирди. Шунингдек, «Инфинбанк», «Даврбанк», «Ориент финанс банк», «Ипотека банк» ва «Асака банк» ҳам умумий рейтингда ўз позицияларини яхшилади. Энг катта ўсишни «Ўзбекистон Миллий банки» намоён этди — у умумий рейтингда икки поғона юқорилади.
Шу билан бирга, бешта йирик банк умумий рейтингдаги позицияларини йўқотди. Улар орасида энг катта пасайиш «Халқ банки»да (уч поғона) ва «Тенге банк»да (икки поғона) кузатилди.
Шунингдек, тўртта тижорат банки («БРБ банк», «Ўзсаноатқурилишбанк», «Микрокредитбанк» ва «Агробанк») ўз мавқеини сақлаб қолди.
Молиявий воситачилик. Айрим банкларда ресурсларни жалб этиш ва жойлаштириш самарадорлиги пасайди. Жумладан, «Ипак йўли банк», «Инвест финанс банк», «Давр банк», «Халқ банки», «Микрокредитбанк», «Алоқа банк» ва «Турон банк» бир поғонага пасайди. Бу ҳолат депозитлар ва мажбуриятлар тузилишидаги ўзгаришлар кўрсаткичларга қай даражада сезгир эканини акс эттиради.
Молиявий оммабоплик индикатори бўйича кўрсаткичлар бир қатор банкларда пасайди. Жумладан, «Анор банк» – уч поғонага, «Асака банк» ва «Агробанк» – икки поғонага, «Азия Альянс банк», «Давр банк», «Ўзсаноатқурилишбанк», «Халқ банки», «Ипотека банк» ва «Турон банк» эса бир поғонага пасайди. Бу ҳолат филиаллар юкламасининг ортиши ва кредит рискларининг концентрация даражаси ошиши билан изоҳланади.
Активлар сифати кўрсаткичи бўйича «Ипотека банк» сўнгги ўрнини сақлаб қолди, «Давр банк» эса бир вақтнинг ўзида олти поғонага пастлади. Шунингдек, «Анор банк» уч поғона, «Ҳамкор банк», «Тенге банк» ва «Халқ банки» эса иккита поғона орқага сурилди.
Секторда фойда динамикасининг умумий ижобий йўналишига қарамай, айрим банклар даромад олиш салоҳияти бўйича пасайишни кўрсатди. «Агробанк» ўзининг заиф позицияларини сақлаб қолди. Шу билан бирга, «Ҳамкор банк», «Анор банк», «Тенге банк» ва «Турон банк» ушбу тоифада биттадан поғона йўқотди. Бу ҳолат фоиз харажатларининг ортиши ва нофоиз даромадларнинг чекланган ўсиши билан изоҳланади.
Бошқарув самарадорлиги кўрсаткичи бўйича заиф позициялар «Микрокредитбанк»да кузатилди. Шунингдек, «Алоқа банк» ва «БРБ банк» уч поғонадан, «Тенге банк», «Ипотека банк» ва «Турон банк» эса иккита поғонадан пастлади. Қўшимча равишда, бир қатор банклар биттадан позиция йўқотди. Бу ҳолат ходимлар фаолияти самарадорлигини ошириш ва харажатларни оптималлаштириш зарурлигини кўрсатади.
Ликвидлик кўрсаткичлари бўйича «Турон банк» сўнгги ўринни эгаллади. Шу билан бирга, «Ҳамкор банк», «Анор банк» ва «Ориент финанс банк» уч поғонадан, «Траст банк» икки поғонадан, «Капиталбанк» ва «Ипотека банк» эса биттадан поғона пастлади.
Шундай қилиб, таҳлил натижалари секторнинг йирик иштирокчиларида барқарорлик сақланаётганини, ўрта сегментда эса қайта гуруҳланиш жараёнлари кечаётганини кўрсатмоқда.
Жорий йилнинг учинчи чорагида 15 та кичик банклар орасида фаоллик рейтинги янгиланди.
Кичик банклар гуруҳида етакчиликнинг концентрацияси сақланиб қолмоқда — биринчи бешлик ўз позициясини ликвидлик, даромаддорлик ва активлар сифатининг барқарор кўрсаткичлари ҳисобига сақлаб қолмоқда.
Рейтингдаги ҳаракатлар асосан ўрта сегментда кузатилмоқда: бир қатор банклар молиявий воситачиликни кучайтириш ва нофоиз даромадларни ошириш ҳисобига 1–2 поғона юқорилаган бўлса, бошқалари фаолият самарадорлигининг пасайиши ва фоиз маржасининг қисқариши сабаб пастга тушган.
Кичик банклар гуруҳида 15 та молиявий муассасанинг 8 таси, жумладан рейтинг етакчиси «Универсал банк», ўз позицияларини сақлаб қолди. Шу билан бирга, тўртта банкда пасайиш қайд этилди. Энг катта йўқотишни «Мадат инвест банк» кўрсатиб, икки поғона пастлади. Аксинча, «Эрон Содерот банк» ва «AВO банк» иккитадан поғона юқорилади, «ТВС банк» эса битта поғона кўтарилиб, гуруҳ умумий рейтингида иккинчи ўринни эгаллади.
Натижаларга кўра, депозитларни фаол жалб этаётган ва бир вақтнинг ўзида қарз маблағларига камроқ боғлиқ бўлган банклар энг яхши натижаларни кўрсатмоқда.
Хизматлар кенгроқ қамраб олинган ва кредитлар нисбатан барқарор тақсимланган молиявий муассасаларда позициялар ҳам мустаҳкамроқ сақланмоқда.
Рейтингдаги йўқотишлар асосан муаммоли кредитлар ўсиши билан боғлиқ, соф кредит портфелига эга банклар эса юқори ўринларни сақлаб қолмоқда.
Даромаддорликка қўшимча даромад манбалари ва харажатларни самарали бошқара олиш ижобий таъсир кўрсатмоқда. Умуман олганда, секторда ликвидлик барқарорлигича қолмоқда.
Банк-молия ва капитал бозорларини ўрганиш шўъбаси
тел: (78) 150 02 02 (441)
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Жамоатчилик билан алоқалар бўлими
тел: (78) 150 02 02 (417)
Изоҳ қолдириш